دلیل عجیب جذب پرندگان مهاجر به شهرها

بعضی از گونه‌های پرندگان مهاجر به طور روزافزون جذب محیط زندگی شهرهای بزرگ می‌شوند، اما این محیط‌های غیرطبیعی برای آن‌ها مرگبار است.

به گزارش بی‌بی‌سی، آنا مورالیس وارد علفزار شد و امواج رادیویی را با دریافت‌کننده‌ی خود بررسی کرد. دستگاه، سیگنال‌های فرستنده‌ای را که پیش از این او و همکارانش به توکای پشت‌زیتونی وصل کرده بودند دریافت می‌کرد. توکای‌پشت‌زیتونی پرنده‌ی کوچک با خال‌های سفید و قهوه‌ای بر سینه و بومی آمریکاست. چند روز پیش هم مورالیس سیگنال مشابهی بر روی دریافت‌کننده‌ی رادیویی خود دریافت کرده بود که از همان بوته در کنار پارکی در حاشیه‌ی مونترال کانادا شنیده می‌شد.

نگران‌کننده بود. نمی‌شد باور کرد که فرستنده به پرنده وصل باشد. بیشتر احتمال داشت که دستگاه افتاده باشد و به شاخه‌ی این بوته آویخته باشد. مورالیس، دانش‌آموخته‌ی دانشگاه مک‌گیل، برای اطمینان شاخه‌ی بوته را تکان ملایمی داد و ناگهان انبوه پرندگان از میان شاخه‌ها بیرون پریدند. در نهایت شگفتی توکای کوچک زنده و سرحال بود و از میان شاخه‌ها بیرون پرید تا به این مزاحم ناگهانی اعتراض کند. پرنده‌ی کوچک بیش از آنچه او انتظار داشت در شهر مانده بود.

توکاهای پشت‌زیتونی پاییز هر سال از مناطق شمالی به مناطق مرکزی و شمالی آمریکای جنوبی مهاجرت می‌کنند. در این میان بعضی از آن‌ها توقف طولانی‌تری در شهرهایی مانند مونترال دارند. مورالیس و همکارانش در پژوهشی که ماه گذشته منتشر کردند به بررسی توکای‌پشت‌زیتونی پرداختند که چگونه میان نیاز به مهاجرت سریع و برخورداری از مزایای آن و نیاز به تجدیدقوا و ماندن در مکان‌های شهری مانند مونترال تعادل برقرار می‌کنند. آن‌ها به بیش از ۸۰ پرنده دستگاه‌های ردیاب وصل کردند.

انبوهی از پرندگان مهاجر در سفری شگفت‌آور هزاران کیلومتری خود به شهرهایی در سراسر جهان می‌آیند. روشن نیست دلیل آمدن آن‌ها به مناطق شهری چیست. بعضی از آن‌ها جذب نور شهرها می‌شوند و بعضی دیگر مانند توکای پشت‌زیتونی در میان بوته‌های پر از توتٰ‌وحشی غذای محبوب خود را می‌یابند، اما شهرها محیط‌های مهربانی با این مهمانان نیستند.

میزان مرگ‌ومیر پرندگان به طورغم‌انگیزی بالاست. برای مثال بعضی از پرندگان مهاجر را گربه‌های خانگی شکار می‌کنند و بعضی از آن‌ها در برخورد با ساختمان‌ها می‌میرند. هر سال فقط در نیویورک هزاران پرنده در برخورد با پنجره‌های درخشان آسمان‌خراش‌ها می‌میرند، مشکل بزرگ کلان‌شهرها که پیش از این هم بی‌بی‌سی در مطالبی به آن پرداخته است. به تازگی از دسته‌ای از سیاه‌مرغ سرزرد فیلم گرفته شده است که از آسمان به خیابانی در شهر چی‌واوا در شمال غرب مکزیک فرود می‌آیند و بسیاری از آن‌ها می‌میرند.

با این حال دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که شهرها با وجود خطرناک بودن گاهی به پرندگان مهاجر کمک می‌کنند. چطور می‌توانیم کاری کنیم که شهرها نه تله‌هایی مرگ‌آفرین، بلکه یک استراحتگاه امن بین‌راهی برای پرندگان مهاجر باشند؟

مورالیس و همکارانش در جریان پژوهش‌های خود دریافتند توکاهای پشت‌زیتونی توقف‌های طولانی در مونترال می‌کنند تا حدی که بسیاری از آن‌ها به اصطلاح تولک می‌روند - یعنی وارد مرحله‌ٔ پرریزی می‌شوند و پرهای جدید درمی‌آورند. این مرحله به آمادگی آن‌ها برای مهاجرت طولانی کمک می‌کند که مثل انداختن لاستیک نو برای خودرو است.

هر سال حدود یک میلیون توکا به نام سرخ‌بال به بریتانیا مهاجرت می‌کنند

مورالیس که از سرحال بودن پرنده‌ها به هیجان آمده می‌گوید: «جالب است که چنین فضای کوچکی می‌تواند به مدت ۴۰ روز پناهگاه این پرنده باشد». به نظر می‌رسد پرنده‌ها به این محدوده‌ی سبز و خرم شهری می‌آیند، چون آب و بوته‌های میوه‌دار در آن فراوان است.

هر پرنده‌ای که در پارک شهر بنشیند از چنین موهبت‌هایی بی‌نصیب نمی‌ماند، البته وقتی بیایند. حال پرسش این است که اصلاً چه چیزی پرندگان را جذب شهرهای شلوغ می‌کند؟ یکی از همکاران مورالیس، باربارا فرای، از اداره‌ی محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی دولت کانادا می‌گوید بیشترین جاذبه می‌تواند مربوط به نور شهرها باشد.

هیچ‌کس به درستی نمی‌داند چرا پرندگان در شب جذب نورهای مصنوعی می‌شوند، اما شواهد روشنی برای آن وجود دارد. فرای می‌گوید یک احتمال این است که پرندگان که به طور طبیعی با کمک نور ستارگان و پدیده‌هایی مانند آن مسیریابی می‌کنند، فریب نورهای مصنوعی را می‌خورند.

بیش از صد سال پیش، چارلز پاتن، پرنده‌شناس ایرلندی در فانوس دریایی ساحل ایرلند مستقر شد تا این پدیده را به طور مستقیم مشاهده کند. بنا به مشاهدات او انبوهی از پرندگان مهاجر به سوی فانوس دریایی پرواز کردند و تأسف‌آور اینکه به پنجره‌های فانوس دریایی برخورد می‌کردند و بسیاری از آن‌ها می‌مردند. پاتن جسد آن‌ها را جمع می‌کرد تا بر روی آن‌ها تحقیق کند. در آن زمان منابع نور مصنوعی محدود بود و مثل چراغ‌های برقی امروز نبود که همه‌جا شب‌هنگام فراوان است.

چندین میلیون و شاید میلیاردها پرنده‌ی مهاجر هر سال به این دلیل می‌میرند. بلندترین و روشن‌ترین ساختمانی که در مسیرهای شناخته‌شده‌ی پرندگان مهاجر باشد، مرگبارترین است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد برای مثال ساختمان مرکز همایش‌های مک‌کورمک در مرکز شیکاگو بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ باعث مرگ حدود ۱۱.۵۶۷ پرنده شده است.

فرانک لاسورت، از دانشگاه کُرنل با اشاره به نور شهرها می‌گوید: «این همه نور هیچ ضرورتی ندارد، بیش از اندازه است».

او معتقد است خاموش کردن چراغ‌های اضافی در زمان مهاجرت پرندگان، زندگی هزاران پرنده را نجات می‌دهد. تحقیقی که سال گذشته منتشر شد تخمین می‌زند که فقط خاموش کردن نیمی از چراغ‌های ساختمان مک‌کورمک در بهار و پاییز تا حدود ٪۶۰ از مرگ پرندگان جلوگیری می‌کند.

جذب پرندگان مهاجر به سوی نورهای شهری فقط منحصر به شهرهای بزرگ نمی‌شود. سیمون کیلینگز از انجمن پرنده‌شناسی بریتانیا در کمبریج، شهری با حدود ۱۳۰.۰۰۰ نفر جمعیت، زندگی می‌کند. بلندترین ساختمان شهر برج کتابخانه‌ی دانشگاه شهر است که کمتر از ۵۰ متر ارتفاع دارد. به قول سیمون: «به پای منهتن نمی‌رسد».

نوعی سسک بال‌زرد که بیشتر اوقات شب‌ها مهاجرت می‌کند و در بهار روزانه ۳۱۲ کیلومتر مسافت را پرواز می‌کند

کیلینگز می‌خواست بداند آیا نورهای شهری کوچک مانند کمبریج هم می‌تواند مانند فانوس دریایی پرندگان مهاجر را در شب جذب کند. او و چندین داوطلب پاییز سال ۲۰۱۹ در حیاط خانه‌های خود گیرنده‌های صوتی کار گذاشتند و هزاران ساعت صدای شبانه‌ی پرندگان را ضبط کردند.

سیمون با اظهار شگفتی از تنوع و گوناگونی صداٰهای ضبط شده‌ی پرندگان می‌گوید: «هرکس چنین تجربه‌ای کند درخواهد یافت چه حجم عظیمی از پرندگان در گذر هستند».

او برای بررسی اطلاعات به‌دست‌آمده از یک سیستم هوش مصنوعی استفاده کرد که به طور خودکار تعداد صداهای ضبط شده‌ی سه گونه پرنده‌ی مهاجر را می‌شمرد. توکای سرخ‌بال، توکای پشت‌زیتونی و سیاه‌مرغ.

این بررسی نتیجه‌ای را آشکار کرد. هرچه منطقه‌ٔ شهری پرجمعیت‌تر و پرنورتر بود، تعداد صدای ضبط شده‌ی این گونه‌ها در حیاط خانه‌ها بیشتر بود. کلینگز این احتمال را هم در نظر گرفت که ممکن است پرندگانی که در این تحقیق بر فراز حیاط خانه‌ها پرواز می‌کرده‌اند در نزدیکی مناطق روشن پرسروصداتر شده‌اند. با این‌حال شواهد کافی وجود دارد که نشان می‌دهد فعالیت پرندگان مهاجر در مکان‌هایی با نور زیاد افزایش می‌یابد.

کلینگز می‌گوید که اولین تلاش ما باید کاهش نور مناطق شهری باشد تا از جذب بی‌مورد گونه‌های پرندگانی مانند سرخ‌بال‌ها وتوکاهای پشت‌زیتونی در طول مهاجرت‌شان به شهرها جلوگیری کنیم. او پیشنهاد می‌دهد برای مثال می‌توانیم نور چراغ‌های ایمنی را به سمت زمین بچرخانیم یا مسیرهای کمربندی فقط با چراغ‌های کم‌نوری روشن شوند. پژوهش‌های دیگر نشان می‌دهد نور قرمز برای پرندگان مهاجر جذابیت کمتری دارد.

در میان بسیاری از پرندگان کوچکی که هر سال در آمریکا و در مسافت‌های طولانی مهاجرت می‌کنند گونه‌هایی از سسک مانند سسک بال‌زرد و سسک نشویل است. بعضی از پرندگان این گونه در مسیر مهاجرت سالانه‌ی خود از آمریکای شمالی تا مکزیک پرواز می‌کنند.

وقتی ژرژه شانداب، پژوهشگر و رودریگو پاچئو مونوز، دانشجوی دکترا که هر دو در حال تحصیل در رشته اکولوژی دانشگاه ملی مکزیک بودند، شروع به بررسی و ثبت این گونه از سسک‌ها در مکان‌های مختلف نزدیک شهر مورلیا کردند، با پدیده‌ی غیرمنتظره‌ای روبه‌رو شدند. پرندگانی که در مناطق سبز و پارک‌های شهری ثبت کرده بودند از نظر سلامتی و اندازه‌های بدنی و وضعیت پرها و مقدار انگل‌ها درست همانند پرنده‌هایی بودند که در مناطق غیرشهری مانند پارک‌های ملی خارج از شهر مورلیا ثبت و بررسی شده بودند.

شانداب که از وضعیت خوب سسک‌ها در مناطق شهری تعجب کرده است می‌گوید: «بیشتر اوقات، من فکر می‌کردم این‌ها پرندگانی هستند که در محیط شهری محکوم به مرگ هستند»، اما این تجربه نشان داد که اینطور نیست.

او هم‌چنین به‌خاطر می‌آورد که ۱۰ سال پیش هیچ نشانی از سسک نشویل در شهر مورلیا نبود. به نظر می‌رسد به تازگی درختان پربار و تناور فضاهای سبز شهری باعث جذب این پرندگان شده است. درختانی که خوب رشد کرده باشند میزبان صدها گونه حشره خواهند بود و در نتیجه مکان مناسبی برای سسک‌ها که پرندگانی حشره‌خوار هستند، فراهم می‌شود.

توکاهای پشت‌زیتونی وقتی در مهاجرت نباشند به طور معمول در جنگل‌های انبوه زندگی و از حشرات و میوه‌های جنگلی تغذیه می‌کنند

چون پرندگان در میان درختان شهر سلامت و سرحال به نظر می‌رسیدند، پژوهشگران بر این باورند که افزایش درختان و فضای سبز شهری به پذیرش بهتر پرندگان مهاجر و ورود آن‌ها به شهرها کمک می‌کند. این دو پژوهشگر اشاره می‌کنند که به ندرت سسک‌ها را در فضاهای شهری فاقد درخت می‌توان دید، که همین نشان‌دهنده‌ی اهمیت پارک‌ها به‌عنوان پایگاهی برای پرندگان است.

فرانسیس بونیه از دانشگاه کوئینز در اونتاریو، هشدار می‌دهد پایگاه و پناهگاه می‌تواند تبدیل به دام و تله شود. فضای سبز شهری ممکن است بتواند پرندگان را جلب کند، اما در واقع نمی‌تواند جوابگوی تمام ملزومات زندگی پرندگان برای مثال در فصل تخم‌گذاری و زادآوری باشد. چنین وضعیتی نوعی تله‌ی اکولوژیکی است.

کلینز اضافه می‌کند که انبوه درختان و بام‌های سبز شهری برای برخی پرندگان مفید است، اما برخی دیگر به تالاب‌ها یا جنگل‌های انبوه و متراکم نیاز دارند تا بتوانند زندگی کنند. هنوز سواحل و مناطق دست‌نخورده ارزشمندتر است. اشتباه است که فکر کنیم فضای سبز شهری می‌تواند جای چنین زیستگاه‌هایی را که نابود می‌شود بگیرد. در نهایت آن دسته از گونه‌های خاصی که وابسته به وجود زیستگاه‌های غنی و گوناگون جهان هستند، بیش از گونه‌های دیگر در معرض خطر قرار خواهند گرفت.

فرای می‌گوید با در نظر داشتن این موضوع بهتر است اطمینان پیدا کنیم شهرها مکان مناسبی برای زندگی پرندگان خواهند بود. مسیرهای مهاجرت پرندگان در سراسر جهان آن‌ها را به نزدیکی شهرها می‌کشاند و نور روشن شهرها آن‌ها را جذب می‌کند. فرای پیشنهاد می‌دهد که در طراحی شهرها این موضوع در نظر گرفته شود. طراحان هر فضای سبز شهری یا مجتمع مسکونی می‌توانند فضای سبز مناسبی برای پرندگان و جانوران دیگر در نظر بگیرند.

او می‌گوید: «برای همه‌ی جنبه‌های گوناگون باید برنامه‌ریزی کنیم. این کار برای آدم‌ها و برای زمین و برای حیات‌وحش مفید است».

پاچئو مونوز هم موافق است. شهرها به نظر می‌رسد در تقابل با طبیعت قرار دارند، اما نباید چنین باشند. در حقیقت باید سرشار از طبیعت باشند و هم‌چنان که اکنون روشن شده است شهرها بسیاری از پرندگان مهاجر را به خود جذب می‌کنند.

او می‌گوید: «باید شهرها را همانند اکوسیستم یا زیست‌بوم درنظر بگیریم، اگر اینطور فکر کنیم ما اختیار این اکوسیستم را در دست خواهیم داشت و می‌توانیم تصمیم بگیریم که چطور آن را اداره کنیم».