تغییر رویه تلویزیون؛ سیگار با قیافه شطرنجی

برنامه فوتبال برتر که دوشنبه‌شب‌ها به‌جای برنامه ۹۰ عادل فردوسی‌پور روی آنتن می‌رود، در این هفته بخش زیادی را به ماجرای بازی فینال جام حذفی اختصاص داد که با برتری یک بر صفر نساجی مقابل آلومینیوم اراک در ورزشگاه آزادی و قهرمانی این تیم به پایان رسید. زمان بسیاری از این برنامه به گفتگو با مربیان و بازیکنان و پرداختن به جنجال‌های کادر فنی دو تیم سپری شد؛ ولی یک آیتم «یک‌دقیقه»‌ای خاص هم داشت. این آیتم مربوط به مصاحبه ساکت الهامی، سرمربی نساجی، در جایی به غیر از میکسدزون بود.

البته هدف، پخش این مصاحبه نبود، بلکه پخش تصویری از اقدام عجیب دو شخص بود که پشت سر سرمربی نساجی و در شرایطی که متوجه دوربین شده بودند، با گرفتن ژست سیگار‌کشیدن که در نوع خود عجیب و تا حدودی غیرمنتظره بود، مشغول خودنمایی بودند. این آیتم کوتاه با واکنش مجری برنامه روبه‌رو شد که می‌گفت حرصش از این کار درآمده و گلایه داشت که مشخص نیست فضای مجازی چه بر سر جوانان آورده که دست به چنین اقدامی می‌زنند.

با‌این‌حال، نکته هیچ‌کدام از این‌ها نبود، بلکه پخش تصویر دوستان سیگار‌به‌دست بود که برخلاف جنجال سابق، این بار چهره آن‌ها شطرنجی شده بود؛ موضوعی که مجری برنامه هم به آن اشاره کرد و گفت دوستانش تصاویر را شطرنجی کرده‌اند.

دغدغه درست به نظر می‌رسد؛ کشیدن سیگار در محیط ورزشگاه کاری پسندیده نیست و با شعار‌های ترویج سلامتی در تضاد است؛ ولی این آیتم کوتاه اتفاقا چندان بدون قصد و غرض انتخاب و پخش نشده بود. احتمالا پاسخی به انتقاد‌های تندی است که پنج ماه پیش به همین برنامه و مجری‌اش شد. ماجرا مربوط به ۲۸ آبان ۱۴۰۰ است که اتفاقا همین تیم نساجی به تهران سفر کرده بود تا مقابل استقلال قرار بگیرد. آن بازی بعد از ۲۲ ماه، با حضور مجدد تماشاگران در ورزشگاه برگزار شد.

ابتدا عنوان شد مجوز حضور پنج هزار تماشاگر در ورزشگاه صادر شده، اما بعد، جواد خیابانی، گزارشگر آن دیدار، مدعی شد تعداد بیش از پنج هزار نفر و شاید نزدیک به هفت هزار نفر باشد. بازی تمام شد، اما برنامه فوتبال برتر، سه روز بعد با رویکرد بسیار عجیبی به بازگشت تماشاگران به سکو‌های ورزشگاه پرداخت. این برنامه با آیتمی تقریبا طولانی مدت، تصاویری از جوانان و هواداران استقلال روی سکو نشان داد که در حال کشیدن سیگار هستند. اگرچه تعداد این نفرات اندک به نظر می‌رسید، اما پخش‌شدن چهره آن‌ها به صورت کامل و بدون شطرنجی‌شدن، با واکنش‌های تندی روبه‌رو شد.

مشخص نشد چرا تلویزیون و مسئولان این برنامه که مدعی بودند جای عادل فردوسی‌پور را پر کرده‌اند، بدون شطرنجی‌کردن چهره‌های مذکور، آن را پخش کرده‌اند. فیلم‌برداری از تماشاگران به‌گونه‌ای بود که با تصمیمی قبلی، با فوکوس‌شدن، افراد سیگار‌به دست مشخص و به قاب تصویر کشیده شده بودند.

حملات به مجری و عوامل ساخت این برنامه با سرعت زیادی به جریان افتاد. تعداد زیادی از این گفتند که مشخصا عوامل این برنامه تفکر لازم را نداشته و هرگز نمی‌توانند جای خالی برنامه ۹۰ را پر کنند. هم‌زمان، اما پخش تصویر افراد سیگاربه‌دست روی سکو‌های ورزشگاه، باعث شد تا این آیتم را کپی ناشیانه‌ای از برنامه ۹۰ توصیف کرده و فیلم‌های این دو بخش را کنار هم بگذارند. برنامه ۹۰ پیش‌تر به مقوله استعمال دخانیات روی سکو‌های ورزشگاه که الزاما سیگار هم نبود، پرداخته بود؛ ولی چهره هیچ‌یک را نشان نداد و به تهیه گزارشی پرداخت که نشان می‌داد می‌شود روی همان سکو‌ها هم سیگار تهیه کرد. فارغ از کپی ناشیانه، رویکرد هم منفی بود و به‌جای اصلاح امور، شرایط به سمتی رفت که عوامل این برنامه با انتقاد‌های زیادی روبه‌رو شدند.

باشگاه استقلال با صدور بیانیه‌ای، کنایه تندی به مسئولان صداوسیما زد و نوشت: «متأسفانه در برنامه فوتبال برتر مورخ دوشنبه اول آذر (۱۴۰۰) آیتمی درباره مصرف دخانیات در روز مسابقه استقلال با نساجی مازندران پخش شد که مصداق هتک حرمت و حیثیت اشخاص تلقی می‌شود. شیوه پرداختن برنامه فوتبال برتر به موضوع، به نحوی که مسئله را مختص به یک باشگاه می‌کند، علاوه بر اینکه به حیثیت اشخاص ضربه می‌زند، شیوه‌ای غیرسازنده در مواجهه با مسئله است که حیثیت و حرمت افراد را نادیده می‌گیرد. این رویکرد برنامه فوتبال برتر در حالی است که فراموش نمی‌کنیم دو سال قبل کنفدراسیون فوتبال آسیا به دلیل سیگار‌کشیدن عوامل صدا‌و‌سیما در راهرو‌های ورزشگاه آزادی، فدراسیون فوتبال را به مبلغ سه هزار دلار جریمه کرد».

پخش آیتم مذکور چنان سروصدایی به پا کرد که محمد‌جواد آذری‌جهرمی، وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات که استقلالی‌ها بابت کری‌خوانی‌های مکرر و البته گرایش رنگی‌اش دل خوشی از او ندارند نیز در کانال تلگرامی‌اش به این موضوع واکنش نشان داد و به عوامل ساخت این برنامه خداقوت گفت: «فقط برنامه «فوتبال برتر» می‌تونست از روز زیبای حضور تماشاگران و بازگشت بی‌نهایت هیجان به ورزشگاه آزادی و فوتبال ایران، تصاویر حداکثر ۱۰ نفر از ۵۰۰۰ تماشاگر حاضر در ورزشگاه رو که دارن سیگار می‌کشن، بگیره و با آهنگ پس‌زمینه مستند شوک پخش کنه. قبول باشه فوتبال برتری‌ها! خدا قوت».

با وجود مخالفان سرسخت، برنامه فوتبال برتر برای پخش آن تصاویر جنجالی یک حامی شناخته‌شده هم داشت؛ جواد خیابانی! در روز‌هایی که سیل انتقاد‌ها متوجه این برنامه و مجری آن شده بود، جواد خیابانی که بسیاری او را علاقه‌مند به ماندن در «مدار» می‌دانند، با نوشتن متنی طولانی از مجری برنامه حمایت، تعریف و تمجید کرد.

او پخش این آیتم را نشانه شجاعت دانست و نظراتش به‌عنوان یک جامعه‌شناس را این‌طور بیان کرد: «محمدحسین میثاقی عزیزم، سلام‌...

این جملات را به‌عنوان فردی که کمی جامعه‌شناسی خوانده و فرهنگ اجتماعی این مردم را تا حدی می‌شناسد و در دل مردم زندگی می‌کند، می‌نویسم، چون حس می‌کنم رسانه ما باید چهره‌های واقعی جامعه را نمایش بدهد تا کمی هم درد را تحمل کنیم. ما اگر درد نکشیم، اصلاح بی‌معنی است؛ برای همین من از تصاویر سیگارکشیدن بچه‌ها در استادیوم غصه می‌خورم و درد می‌کشم از این همه هجمه و خشونت. باور کن جمعه وقتی در ورزشگاه بودم، این تصاویر را که مربوط به قبل از شروع بازی است، از نمایشگر می‌دیدم و افسوس می‌خوردم که چرا پخش نمی‌شود تا مردم ببینند که چه بر سر فرهنگ ما آمده است. به خدا قسم سیگار موجب خسارت بسیاری به زندگی این بچه‌های معصوم می‌شود. اگر کنار این بچه‌ها بودم، حتما سیگار را از آن‌ها می‌گرفتم و خاموش می‌کردم. شاید اینکه ما همیشه «حرف‌های خوب» می‌زنیم و فقط ادعای تمدن و اخلاق داریم، ما را این‌گونه بار آورده است. گونه‌ای که از واقعیت روی‌گردان شده. اما سؤال من این است؛ یعنی چه که این فیلم مزاحمت و دخالت در حریم خصوصی افراد است؟ مگر استادیوم خانه خصوصی من است که هر کاری دلم خواست در آنجا انجام بدهم؟ ورزشگاه یک مکان عمومی است و باید به وظایف اجتماعی خودم احترام بگذارم. فیلم شما یک آموزش اجتماعی، اخلاقی و دردناک برای اهالی این جامعه است که می‌توانند با پدران و مادرانی که زجر می‌کشند تا بچه‌هایشان سالم بار بیایند، با درد آن‌ها همذات‌پنداری کنند. اما عزیز دلم و رفیق دوست‌داشتنی من! می‌دانی چرا این فیلم بعضی‌ها را آزار داده است؟ چون جسارت و حرکت متفاوت تو را نمی‌پسندند. اما من تو را تحسین می‌کنم. عجب جرئتی داشتی، عجب شهامتی و عجب خلاقیتی! نگران نباش و کار خودت را انجام بده. مثال درست از کار تو این است که من از چراغ قرمز رد بشوم؛ یک هفته بعد فیلمم پخش شود، جریمه بشوم و دادگاه حکم بدهد که باید تقبیح و محاکمه بشوی و من شکایت کنم که چرا از خلافم در چهارراه و عبور از چراغ قرمز فیلم و عکس گرفته‌اید! جامعه ما از ماست و از ماست که بر ماست و باید رفتارهایمان را تغییر دهیم تا درست‌تر برخورد کنیم. ما باید باور کنیم که جامعه‌مان پوسیدگی دارد و به‌جای پرخاش‌کردن، انتقاد را با جان و دل قبول کنیم. از بچه‌هایی هم که در این فیلم حضور داشتند، اگر تماس گرفتند بگو که خواهش می‌کنم سیگار را ترک کنند، چون فقط ضرر است و ضرر».

چه چیزی در تلویزیون و برنامه فوتبال برتر تغییر کرده است؟

با وجود حمایت عجیب جواد خیابانی، انتقاد‌های فزاینده از پخش آن آیتم جنجالی در فضای حقیقی و مجازی، کار را به جایی رساند که مسئولان این برنامه را بر آن داشت تا دست به توجیه زده و از این بگویند که با توجه به شرایط کرونایی و عدم رعایت مسائل اولیه از سوی برخی تماشاگران و مبادله‌کردن سیگار و عدم استفاده از ماسک و‌... پخش این تصاویر در جهت سالم‌سازی ورزشگاه‌ها بوده است. حالا که آیتم یک‌دقیقه‌ای استعمال سیگار در ورزشگاه دوباره به شبکه سه برگشته، باید به تناقض موجود برگشت؛ چطور آن زمان پخش تصاویر، بدون شطرنجی‌کردن چهره‌ها برای سالم‌سازی بوده و حالا نیست؟

این اتفاق خوبی است که در این زمینه اصلاح صورت گرفته و کار اشتباه، تصحیح شود؛ ولی توقع این است که دست‌کم به دلیل پخش آیتم سابق، از نوجوانانی که ناخواسته تصویرشان در شبکه سه پخش شد، عذرخواهی می‌شد. شاید عوامل این برنامه در این برهه دیگر نیازی به حمایت جامعه‌شناسی مثل جواد خیابانی هم نداشته باشند، اما بهتر است یک بار برای همیشه تناقضات از این قاب مصور برچیده شود؛ یکی شاید روزی پیدا شود و بگوید چرا لوگوی باشگاه رم باید سانسور شود، اما چهره افرادی که روی سکو سیگار می‌کشند ابتدا بدون سانسور و سپس با سانسور پخش می‌شود.

البته کسی در تلویزیون هم همان زمان به این پرسش پاسخی نداد که موی بلند کارلس پویول نیاز به سانسور داشت یا شطرنجی‌کردن چهره نوجوانان اندکی که سیگار به دست روی سکوی ورزشگاه آزادی بودند؟