آیا نسل بعدی داعشی در حال بزرگ شدن در اردوگاه‌های صحرایی هستند؟

فرارو- چارلی ساواژ، روزنامه برنده جایزه پولیتزر و خبرنگار روزنامه «نیویورک تایمز» در واشنگتن است. کتاب‌های متعددی از او منتشر شده‌اند از جمله «جنگ‌های قدرت» در سال ۲۰۱۵ میلادی، «تاریخ تحقیقی سیاستگذاری حقوقی امنیت ملی در دولت اوباما» و «تسخیر» در سال ۲۰۰۷ میلادی که در آن به تلاش‌های دولت بوش و شخص دیک چنی برای گسترش قدرت مقام ریاست جمهوری پرداخته است. از جمله افتخارات روزنامه نگاری او می‌توان به دریافت جایزه نقره‌ای انجمن حقوقدانان امریکا، جایزه جرالد آر فورد برای گزارش‌های ممتاز ریاست جمهوری، جایزه کتاب هلن برنشتاین برای برتری در روزنامه نگاری و جایزه پروژه قانون اساسی برای تفسیر قانون اساسی اشاره کرد.

به گزارش فرارو به نقل از نیویورک تایمز، این اردوگاه عظیم که از روی یک بالگرد دیده می‌شود جایی است که همسران و فرزندان جنگجویان کشته یا اسیر شده داعش را در خود جای داده است. دریایی از چادر‌های سفید در برابر چشم‌انداز متروک شمال شرقی سوریه خشکسالی زده در آنجا دیده می‌شود. اینجا الهول سوریه است.

از روی زمین بعد انسانی این فاجعه را می‌توان به شکلی آشکارتر مشاهده کرد. در حالی که کاروانی از خودرو‌های زرهی به سمت جاده‌ای پر گرد و خاک می‌رفتند کودکان بیرون آمدند تا در میان زباله‌ها کنار حصار بایستادند. برخی از آنان دست تکان می‌دادند. پسری با پیراهن رنگ و رو رفته با لوگوی «جنگ ستارگان» با دستانی گره زده شده در پشتش ایستاده بود. پسر دیگری با یک پیراهن پولو سایر بزرگ بر تن کنار او ایستاده بود.

الهول یک اردوگاه بازداشت برای افرادی است که به دلیل جنگ داعش آواره شده‌اند نگهبانان اجازه نمی‌دهند ساکنان از دروازه‌های آن خارج شوند. حدود ۹۳ درصد از ۵۵۰۰۰ نفر در اینجا زن و کودک هستند که حدود نیمی از آنان زیر ۱۲ سال سن دارند. علیرغم آن که اکثر آنان مادران عراقی یا سوری دارند هزاران نفر از آنان از حدود ۵۱ کشور دیگر از جمله کشور‌های اروپایی آمده‌اند کشور‌هایی که تمایلی به ورود دوباره این افراد به کشور‌های مبداء‌شان ندارند.

توجه جهان از زمان فروپاشی آخرین منطقه تحت محاصره داعش در اینجا در سال ۲۰۱۹ میلادی تا حد زیادی به سوی نقاط دیر معطوف شده است. با این وجود، ده‌ها هزار کودک در اینجا باقی مانده‌اند که تحت شرایط وحشیانه‌ای بزرگ می‌شوند و به شدت در برابر افراط گرایی آسیب‌پذیر هستند. آنان توسط زنان تندرو و جنگجو احاطه شده اند. زمانی که پسران به سن نوجوانی می‌رسند گاهی اوقات به زندان‌های دوران جنگ برای نگهداری جنگجویان انتقال می‌یابند.

«داود غزنوی» که بر اداره خدمات در اردوگاه که توسط شبه نظامیان کرد اداره می‌شود نظارت دارد می‌گوید: «ما خشونت را دیده‌ایم و هم چنین می‌دانیم که جمعیت عظیمی از کودکان را داریم که در حال رشد هستند. اگر وضعیت به همین منوال ادامه یابد هیچ نتیجه خوبی از آن حاصل نمی‌شود».

گروه‌های حقوق بشری و نظامی زنگ خطر را در مورد خطرات رها کردن کودکان بازداشت شده اعضای داعش در اردوگاه‌های صحرایی به صدا درآورده اند: شرایط اسفبار علاوه بر ظالمانه بودن خطر تبدیل آنان به شبکه‌ای جهانی از افراط گرایان بی‌حس و خشمگین از خشونت را افزایش می‌دهد. اردوگاه زنان و کودکان بخشی از مجموعه‌ای از تاسیسات اردوگاه در شمال شرقی سوریه است که تحت نظارت شبه نظامیان تحت رهبری کرد‌ها قرار دارد و هم چنین شامل چندین زندان است که حدود ۱۰۰۰۰ مرد بالغ را در خود جای داده مردانی که جنگجویان داعش بوده‌اند و بازگرداندن آنان به کشور‌های مبداء‌شان دشوارتر شده و در صورت بازگشت تهدید امنیتی محسوب می‌شوند.

در اواخر سال ۲۰۱۸ میلادی الهول حدود ۱۰ هزار پناهجو و سایر آواره‌های جنگ را در خود جای داد. با این وجود، در اوایل سال پس از آن زمانی که ائتلاف مورد حمایت آمریکا باغوز پایگاه باقی مانده داعش را محاصره کرد زنان و کودکانی که فرار کردند یا جان سالم به در بردند از مردان جدا شدند و به الهول فرستاده شدند و جمعیت آن اردوگاه به میزان هفت برابر افزایش یافت.

برای سال ها، وزارت امور خارجه امریکا از کشور‌ها خواسته که اجازه بازگشت اتباع‌شان را صادر کنند همان گونه که ایالات متحده پیش‌تر این کار را انجام داد. با این وجود، با توجه به ارتباط بازداشت شدگان با داعش انجام این کار از نظر سیاسی امری نامطلوب از سوی دولت‌ها محسوب می‌شود و به فرزندان این افراد نیز اغلب به عنوان عنصر نامطلوب و خطرناک بودن انگ زده می‌شود. با این وجود، بخشی از زنان و کودکان توانسته‌اند از آنجا خارج شوند.

عراق که بیش‌ترین تعداد اتباع بازداشتی از آن کشور هستند روند بازگشت و پذیرش زندانیان را به کُندی پیش می‌برد. بسیاری از شهروندان عراقی مخالف اجازه دادن بازگشت اعضای خانواده‌های داعشی به عراق هستند. در نشستی که هفته گذشته در انستیتو خاورمیانه برگزار شد «تیموتی بتز» مسئول هماهنگ کننده مبارزه با تروریسم وزارت امور خارجه ایالات متحده گفت که عراق حدود ۶۰۰ جنگجوی داعش و ۲۵۰۰ نفر دیگر را از الهول که حدود یک دهم اتباع‌اش در اردوگاه محسوب می‌شوند را به کشورشان بازگردانده است.

در ماه جاری، فرانسه ۱۶ زن و ۳۵ کودک از جمله برخی از کودکان یتیم شده را به کشور بازگرداند. گفته می‌شود که حدود ۱۶۵ کودک فرانسوی و ۶۵ زن به همراه تقریبا ۸۵ مرد فرانسوی باقی مانده اند.

یک مقام رسمی می‌گوید که آلمان بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ مرد بالغ تبعه خود را در اردوگاه الهول دارد و بلژیک و بریتانیا هر کدام حدود ۲۲ تن از اتباع‌شان در آن اردوگاه به سر می‌برند. ترکیه و روسیه نیز هر کدام حدود چند صد تبعه دارند که در اردوگاه تحت بازداشت قرار گرفته اند. بسیاری از کشور‌های اروپایی تمایلی برای بازپس گیری اتباع مرد زندانی خود در الهول را ندارند، زیرا می‌ترسند تحت نظام حقوقی آن کشور‌ها مدت حبس این افراد تنها چند سال به طول بیانجامد و به سرعت آزاد شده و وارد جامعه شوند.

در این میان، وضعیت امنیت در داخل اردوگاه «الهول» رو به وخامت است. در سال جاری حدود ۲۵ مورد قتل در آنجا رخ داده است. در حالی که داده‌های موجود نادقیق هستند ارتکاب موارد قتل از اواخر بهار افزایش یافته است از جمله یک مورد قتل رخ داده در هفته گذشته و قتل زنی که ماه گذشته در اردوگاه سر بریده شده بود. زنان تندروی داعش که خود را به عنوان پلیس مذهبی معرفی می‌کنند مسئول ارتکاب بسیاری از قتل‌ها به عنوان انتقام از تخلفاتی مانند صحبت با مقام‌های اردوگاه قلمداد می‌شوند.

هیئتی امریکایی در قالب ماموریت حقیقت‌یابی تحت رهبری «لیندسی گراهام» سناتور جمهوری خواه کارولینای جنوبی اخیرا از اردوگاه الهول بازدید کرد و من نیز به عنوان خبرنگار «نیویورک تایمز» توسط یک مقام ارشد امریکایی برای بازدید از آنجا دعوت شده بودم.

وضعیت این اردوگاه به زودی می‌تواند بدتر شود. ترکیه شبه نظامیان تحت رهبری کرد‌ها را که شمال شرق سوریه را کنترل می‌کنند با یک گروه تروریستی جدایی طلب در هم تنیده می‌داند. این گروه شبه نظامی معروف به نیرو‌های دموکراتیک سوریه متحد اصلی ایالات متحده در حوزه میدانی در مبارزه با داعش علیه سوریه بوده است. ترکیه متحد امریکا در ناتو به نیرو‌های دموکراتیک سوریه در سال ۲۰۱۹ میلادی حمله کرد و اخیرا نیز هشدار داده که به زودی قصد تکرار حملات را دارد.

مقام‌های امریکایی بر این باورند که اگر حمله دیگری از سوی ترکیه رخ دهد ممکن است صد‌ها هزار نفر از مردم ساکن آن منطقه مرزی آواره شده و بر دامنه آشفتگی افزوده شود. آنان هم چنین نگران هستند که نیرو‌های دموکراتیک سوریه کنترل خود بر زندانیان داعش را از دست بدهند.

یک نظامی امریکایی می‌گوید: «در صورت حمله ترکیه ما به طور بالقوه با داعش شماره دو مواجه خواهیم بود». او می‌افزاید: «ما فکر می‌کنیم داعش به دنبال حمله به زندان دیگری یا انجام کاری در الهول است».

کنترل نیرو‌های دموکراتیک سوریه در حال حاضر نیز تضعیف شده است. پیش‌تر داعش در ماه ژانویه حمله‌ای را علیه زندان حسکه انجام داده بود. نبرد دو هفته به طول انجامید و ده‌ها عضو نیرو‌های دموکراتیک سوریه در جریان آن کشته شدند. پس از آن، در حالی که ارتش آمریکا به دنبال تعیین این که چه کسی کشته شده یا فرار کرده است دریافت که شبه نظامیان کرد سوابق جامعی درباره بازداشت شدگان خود ندارند. زندان حسکه هم چنین صد‌ها پسر نوجوان را شامل در خود جای داده بود که برخی از آنان ظاهرا حین بزرگ شدن در الهول کشته شده بودند. سایر نوجوانان به مراکز توانبخشی فرستاده شده‌اند که گفته می‌شود ظرفیت کافی ندارند.

«چارلز لیستر» مدیر برنامه‌های سوریه و مقابله با تروریسم و افراط گرایی در انستیتو خاورمیانه می‌گوید: «اینکه شبه نظامیان کرد تصویر دقیقی از آن چه در حال وقوع است ندارند به شما می‌گوید که ما هیچ کاری نکرده‌ایم تا مانع از تبدیل نسل کنونی بازداشت شدگان به جنگجویان بعدی شویم. آنان می‌توانند در صورت بیرون آمدن از زندان به جنگ ادامه دهند و دیگ مذابی را برای نسل بعدی ایجاد کنند».

از حدود ۱۰۰۰۰ مرد بالغ زندانی که متهم به جنگیدن برای داعش هستند حدود ۵۰۰۰ نفر سوری و ۳۰۰۰ عراقی هستند. مقام‌های رسمی می‌گویند ۲ هزار نفر دیگر نیز از ۶۰ کشور دیگر آمده‌اند. اکثر این ۲ هزار نفر از کشور‌های خاورمیانه یا شمال آفریقا از جمله تونس، مراکش، الجزایر و عربستان سعودی هستند. مقام‌های رسمی می‌گویند حدود ۳۰۰ نفر از آنان روس هستند در حالی که بیش از ۲۵۰ نفر از کشور‌های غربی و اروپا آمده اند.

الهول نیز به همین ترتیب تقسیم شده است. اردوگاه اصلی حدود ۴۷۰۰۰ سوری و عراقی را در خود جای داده است. در بخشی ضمیمه شده ۸ هزار زن و فرزند جنگجویان داعش از کشور‌های دیگر نگهداری می‌شوند. مقام‌های رسمی می‌گوید که سال گذشته حدود ۶۶ نوزاد در هر ماه متولد شده بودند.

قرار است در سال ۲۰۲۲ میلادی ارتش امریکا ۱۵۵ میلیون دلار در سوریه برای آموزش و تجهیز نیرو‌های دموکراتیک سوریه همراه با کار‌های مرتبط مانند تقویت زندان‌های داعش هزینه کند. وزارت امور خارجه و آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده قصد دارند ۸۵۲ میلیون دلار برای کمک‌های بشردوستانه در سوریه و حمایت از پناهندگان در کشور‌های اطراف هزینه کنند.

بودجه پنتاگون به پرداخت هزینه‌های نگهبانان و زیرساخت‌ها از جمله ردیاب‌های فلزی در الهول کمک کرده و انتظار می‌رود حصار‌های داخلی در ماه جاری ساخته شوند تا به نگهبانان اجازه دهد مناطق را در هنگام شورش یا پس از حملات برای پاکسازی تسلیحات قاچاق ببندند. ارتش آمریکا هم چنین در حال ثبت اطلاعات بیومتریک مانند DNA زندانیان مرد بالغ است.

سناتور گراهام پیشنهاد کرده که سازمان ملل می‌تواند یک دادگاه بین‌المللی برای محاکمه اعضای داعش در سوریه ایجاد کند. با این وجود، منطقه اعلام خودمختاری کرده یک کشور مستقل برسمیت شناخته شده با یک نظام حقوقی و قانونی نیست.

گراهام می‌گوید: «بیش‌تر مردم محلی فکر می‌کنند که جنگ با داعش به پایان رسیده است. آنان به این فکر نمی‌کنند که چگونه می‌توان آسیب را ترمیم کرد؟ با زندانیان چه کار می‌کنید؟ چگونه به جوانان گزینه‌های بهتری می‌دهید»؟

اکثر کودکان در الهول به مدرسه نمی‌روند. «غزنوی» می‌گوید اخیرا دو مدرسه مجبور به تعطیلی شدند. برخی از زنان از رفتن فرزندان‌شان به مدرسه جلوگیری می‌کنند.

«کاترین آشیل» مدیر حمایت، رسانه و ارتباطات سوریه برای نجات کودکان می‌گوید که شش فضای آموزشی موقت را در الهول اداره می‌کند. در آن مراکز برنامه درسی پایه انگلیسی، عربی، ریاضی و علوم تدریس می‌شود. با این وجود، او می‌گوید خشونت رو به افزایش است و بیش‌تر به کودکان آسیب می‌رساند.

او به «نیویورک تایمز» می‌گوید: «این کودکان انتخاب نکردند که به سوریه بروند یا آنجا به دنیا بیایند و در این چرخه خشونت گرفتار شده‌اند و به خاطر گناهان پدران‌شان مجازات می‌شوند. این بچه‌ها گرفتار شده‌اند و نیازمند بازگشت به خانه هستند».

غزنوی می‌گوید: «ما جمعیت جوانی داریم که پیرتر و مسن‌تر می‌شوند و از افرادی مرتکب اعمال خشونت آمیز به افرادی با وابستگی‌های ایدئولوژیک بیش‌تر با داعش تبدیل می‌شوند».

ترجمه: محمد نوین