تصاویر کمیاب و تاریخی از اولین بوستان تهران که اثری از آن نیست

اگرچه امروز در تهران بوستا‌های بسیاری برای گذران اوقات فراغت پیدا می‌شود، اما روزگاری واژه «پارک» برای تهرانی‌ها مفهومی ناشناخته بود. در دورانی که رجال قاجار برای خود چند باغ شخصی داشتند و تهرانی‌ها برای یک دورهمی ساده باید به تفرجگاه‌های بیرون شهر می‌رفتند، اولین پارک عمومی تهران ساخته شد؛ پارکی زیبا که البته ورود به آن همه‌روزه برای مردم آزاد نبود.

به گزارش همشهری، از نخستین پارک تهران، فقط یک در چوبی مانده و نامی که روی تابلوی شهرداری جلب توجه می‌کند. کوچه «پارک امین‌الدوله» را ساکنان محدوده دروازه شمیران خوب می‌شناسند و احتمالا روایت‌های زیبایی بی‌حد و حصر آن باغ را شنیده‌اند، اما حتی موسقیدان این محله هم تصویری ازآن پارک دلگشا در ذهن ندارند.

روزگاری در محدوده امروزی دروازه شمیران و در دل خیابانی که امروز به اسم خیابان شهید مشکی شناخته می‌شود، باغی مثلثی شکل قرار داشت که آوازه زیبایی آن در تهران دوره قاجار پیچیده بود.

اگرچه تصاویر زیادی از آن باغ ثبت نشده، اما در آثار مکتوب و خاطرات رجال قاجار، وصف درختان انبوه این باغ، آواز خوش پرندگان و دریاچه و فواره‌های دلربای آن رفته است. پارک امین‌الدوله اگرچه دهه‌هاست که به خاطره تبدیل شده و مثل بسیاری از باغ‌های دلگشای تهران قدیم جای خود را به آپارتمان‌ها و سازه‌های بدقواره داده است، اما این پارک در تاریخ معاصر تهران اهمیت فراوانی دارد.

پارک امین‌الدوله، اولین پارک عمومی تهران است و اصلا تهرانی‌ها با قدم گذاشتن در گستره سبز این باغ بود که برای اولین بار با معنای مکانی به اسم پارک آشنا شدند.

«علیرضا زمانی» تهران‌شناس و تاریخ‌پژوه از مالک و سازنده این پارک می‌گوید: «با استناد به نقشه‌ها و عکس‌های هوایی قدیمی موجود از تهران، باغ امین‌الدوله یا به عبارتی همان پارک امین‌الدوله حدود ۱۵۰ سال پیش یعنی در اوایل سال ۱۲۹۰ قمری توسط «میرزا علی‌خان امین‌الدوله» ساخته شد. امین‌الدوله وزیر ناصرالدین‌شاه و صدراعظم مظفرالدین‌شاه و از رجال بانفوذ دوران قاجار بود.»

قصه تولد نخستین پارک تهران

باغ ۲۷ هکتاری امین‌الدوله، اما چگونه تبدیل به اولین پارک عمومی تهران شد؟ جالب است بدانید اولین پارک تهران همه روزه برای تهرانی‌ها قابل استفاده نبود و امین‌الدوله باغ دل‌انگیزش را روز‌های خاصی از سال در اختیار عموم مردم قرار می‌داد.

زمانی در این‌باره می‌گوید: «وقتی امین‌الدوله از سفر فرنگ بازگشت و تصمیم گرفت از نماد‌های فرنگی برای ساختن یک باغ دل‌انگیز در تهران استفاده کند، اولین پارک تهران هم به وجود آمد.»

همچنانکه «غلامحسین افضل‌الملک» تاریخ‌نگار دوران مظفری و ناصری در کتاب خاطراتش نوشته است: «علی‌خان امین‌الدوله نخستین کسی بود که در ایران پارک ساخت و این لفظ را متداول کرد.» زمانی ادامه می‌دهد: «معروف است که امین‌الدوله که در یکی از سفر‌های ناصرالدین‌شاه به انگلیس او را همراهی می‌کرد، بعد از دیدن پارک‌های انگلیسی یک دل نه صد عاشق آن پارک‌ها شد.

او تصمیم گرفت در ملک بزرگی که در محدوده دروازه شمیران داشت یک باغ تمام‌عیار و شبیه به همان پارک‌های انگلیسی برای خودش بسازد. اما باغ امین‌الدوله که به دلیل شباهت به پارک‌های انگلیسی به پارک امین‌الدوله معروف شد، درآغاز کاربری عمومی نداشت. در واقع، این باغ زیبا در ابتدا مخصوص پذیرایی از مهمان‌ها و جلسات شخصی امین‌الدوله بود، اما در روز‌های خاصی از سال در باغ را برای عموم مردم هم باز می‌کردند.»

در وصف زیبایی پارک امین‌الدوله

اما زیبایی‌های منحصر به فرد باغ امین‌الدوله که باعث شد عنوان اولین پارک تهران را به دست بیاورد چه بود؟ دروصف زیبایی پارک امین‌الدوله روایت‌های بسیاری در خاطرات رجال قاجار ثبت شده است.

قنات جاری در این پارک، مرغابی‌هایی که در دریاچه زیبای میانه باغ بی‌وقفه مشغول بازی بودند و جالب‌تر از آن، وجود قایق‌های تفریحی در این دریاچه، همگی از جذابیت وصف‌نشدنی پارک امین‌الدوله برای تهرانی‌ها خبر می‌دهد.

اما شاید مهمترین جاذبه آن پارک باصفا که به منبع الهام پارک‌های مدرن تهران تبدیل شد، دریاچه ۲ هزار مترمربعی آن پارک باشد؛ دریاچه‌ای که آب آن از قنات امین‌الدوله تامین می‌شد و زیبایی آن در تصاویر به جا مانده از این پارک تاریخی ثبت شده است. همچنین وجود قایق‌های تفریحی و جزیره‌ای در مرکز دریاچه که با یک پل چوبی به عمارت کلاه‌فرنگی راه داشت، از مهمترین تفاوت‌های این باغ با باغ‌های متدوال در تهران بود.

وقایع تاریخی که با این پارک گره خورده‌اند.

اما سرنوشت پارک امین‌الدوله چه شد؟ مورخان آورده‌اند که اولین پارک تهران بعد از امین‌الدوله به پسرش «محسن امین‌الدوله» و سپس عروسش «فخرالدوله» به ارث رسید و سال‌ها بعد مثل بسیاری از باغ‌های تهران در مسیر توسعه ساخت و ساز‌های شهر قربانی شد.

امروز دیگر نشانی از پارک امین‌الدوله باقی نمانده و تنها همان در چوبی و تابلوی شهرداری که کوچه‌ای به نام «پارک امین‌الدوله» را به رهگذران نشان می‌دهد، آخرین یادگاری‌های آن پارک تاریخی است. با وجود این، نام این باغ با ۳ رویداد بزرگ تاریخی گره خورده است که اشاره به آن خالی از لطف نیست.

جلسه تصمیم‌گیری برای عزل نایب‌السلطنه از وزارت جنگ که در همین باغ برگزار شد.

پناه بردن عده‌ای از نماینده‌گان و روزنامه‌نگاران به این پارک در جریان به توپ بستن مجلس

شهادت استاد مرتضی مطهری در کوچه پارک امین‌الدوله و در زمانی که دیگر خبری از این پارک تاریخی نبود