چشم انداز بزرگ و بی‌رحمانه‌ بن سلمان برای عربستان

فرارو- جیمز دورسی عضو ارشد دانشکده مطالعات بین المللی اس. راجاراتنام در دانشگاه فنی نانیانگ سنگاپور است. او خبرنگار و تحلیلگر سیاسی باسابقه در حوزه بین الملل است و برنده جوایزی به دلیل تمرکز فعالیت حرفه‌ای‌اش بر روی درگیری‌های قومی و مذهبی شده است. تمرکز عمده نوشته‌های سالیان اخیر او بر روی تغییرات سیاسی و اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است. او هم چنین به موضوع پیوند ورزش و سیاست در آن منطقه علاقمند است.

به گزارش فرارو به نقل از اینترنشنال پالسی دایجست، «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان سعودی همزمان با سرعت زیاد در حال دوستیابی و بازی در چندین صفحه شطرنج دیپلماتیک، مذهبی و اقتصادی است. تازه‌ترین پر در تاج او انتصاب‌اش به عنوان نخست وزیر با هدف کسب اطمینان از این موضوع بود که او می‌تواند با کم‌ترین خسارت جانبی به این کار ادامه دهد. این انتصاب او را در برابر اقدامات قانونی در ایالات متحده، فرانسه و احتمالا نقاط دیگر از جمله دیوان بین المللی کیفری در لاهه که در آن شاکیان ادعا می‌کنند که بن سلمان مسئول قتل «جمال خاشقجی» روزنامه نگار سعودی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول در سال ۲۰۱۸ میلادی بوده مصون می‌سازد.

بن سلمان به عنوان رئیس دولت از مصونیت حاکمیتی برخوردار است موقعیتی که او نمی‌توانست به عنوان وارث ظاهری سلطنت مدعی آن شود. در حالی که مطمئنا مانور قانونی موفقیت‌آمیز خواهد بود بعید به نظر می‌رسد که وجهه لکه دار شده‌اش که به دلیل نقش داشتن در قتل و سرکوب داخلی علیه مخالفانی که در هفته‌های اخیر برای انتشار توئیت با احکامی عجیب و غریب مواجه شده‌اند بهبود یابد.

با این وجود، شهرت مخدوش شده محمد بن سلمان مانع از آن نشده که او در تلاش برای تنوع بخشیدن به اقتصاد وابسته به نفت عربستان سعودی دست به کار نشود. جایگزینی رقبای منطقه‌ای مانند امارات متحده عربی و قطر به عنوان مرکز ثقل در تقاطع آسیا، آفریقا و اروپا، نشان دادن نفوذ دیپلماتیک و ارتباط فراتر از نفت به جامعه بین المللی و نمایش پادشاهی سعودی به عنوان نسخه‌ای از اسلام میانه رو (هر چند خودکامه) از جمله اهداف محمد بن سلمان هستند.

حرکت چند جانبه محمد بن سلمان نتایج متفاوتی به همراه داشته است. محمد بن سلمان در تازه‌ترین اقدام خود در عرصه بین المللی با میانجی‌گری به منظور آزادی ده شهروند خارجی اسیر شده توسط روسیه حین جنگ آن کشور در اوکراین تلاش کرد تا مهارت‌های دیپلماتیک و ارتباط خود را به جامعه بین المللی نشان دهد. این آزادی بخشی از مبادله زندانیان اوکراین و روسیه بود که توسط ترکیه مورد مذاکره قرار گرفت.

اگرچه «فیصل بن فرحان آل سعود» وزیر امور خارجه عربستان سعودی اظهارات «بسیار بدبینانه» مبنی بر اینکه محمد بن سلمان به دنبال تقویت وجهه خود از طریق همراهی با طرح مبادله بوده را رد کرد به نظر می‌رسد که «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه از کمک به او خوشحال بوده است.

در همین راستا، افراد نزدیک به محمد بن سلمان مدعی شده‌اند که فرمان محمد بن سلمان برای لغو ممنوعیت رانندگی زنان و اعطای حقوق و فرصت‌های حرفه‌ای بیش‌تر به زنان سعودی، الهام بخش اعتراضات اخیر در ایران بوده است. آنان می‌گویند دولت ایران با تاثیرپذیری از اقدامات محمد بن سلمان از شدت ممنوعیت حضور زنان برای حضور در استادیوم و تماشای بازی فوتبالیست‌های مرد کاسته است.

تحلیلگرانی که اغلب تفکرات رسمی عربستان سعودی را در رسانه‌های اجتماعی تبلیغ و تکرار می‌کنند در توئیت‌های خود مدعی شده‌اند که «عربستان سعودی بر روی زنان جهان اسلام به خصوص بر روی زنان ایرانی بسیار تاثیرگذار بوده است». آنان مدعی شده‌اند که اقدامات محمد بن سلمان باعث تضعیف «محافظه کاران» در ایران شده است.

در مقابل، به نظر می‌رسد تلاش‌های محمد بن سلمان برای تنوع بخشی به اقتصاد عربستان سعودی نتایج مبهم‌تری داشته است. برای مثال، وزارت صنعت و منابع معدنی عربستان سعودی در شش ماهه نخست سال جاری بیش از ۵۰۰ مجوز صنعتی را صادر کرده که عمدتا در بخش‌های غذایی، فولاد و شیمایی بوده اند.

این وزارتخانه گزارش داد تعداد کارخانه‌هایی که شروع به کار کردند به میزان دو برابر افزایش یافت و از ۳۰۳ کارخانه به ۷۲۱ کارخانه رسیده است. محمد بن سلمان امیدوار است که به دلیل کسب درآمدهای عظیم ناشی از صادرات نفت برچسب «ساخت عربستان» را به عنوان بخشی از صادرات کالاهای غیر نفتی آن کشور ثبت کند.

با این وجود، سرمایه‌گذاری خارجی در بخش تولید عربستان سعودی به کُندی رشد می‌کند به ویژه در پروژه‌های بزرگ آینده نگرانه محمد بن سلمان مانند شهر ۵۰۰ میلیارد دلاری نئوم در دریای سرخ. زمانی که گروه لوسید مستقر در نیوجرسی در ماه فوریه اعلام کرد که اولین مرکز تولید خودروهای برقیِ خارج از کشور خود را در پادشاهی سعودی افتتاح خواهد کرد، این قالب را شکست.

موضوع بحث برانگیزتر طرح‌های در نظر گرفته شده برای ساحلی در نئوم می‌باشد که قرار است سال آینده افتتاح شود. در این طرح افتتاح یک بارِ شراب، یک بارِ نوشیدنی الکلی کوکتل جداگانه و یک بار برای سرو مشروب شامپاین در کشوری که در آن مشروبات الکلی ممنوع می‌باشد، در نظر گرفته شده است.

اگر بخواهیم نتیجه نظرسنجی‌های تازه را باور کنیم به نظر می‌رسد که این طرح‌ها با احساسات مذهبی در میان بخش قابل توجهی از جوانان خلیج فارس هماهنگ نیستند. ۴۱ درصد از جوانان عرب خلیج فارس از جمله سعودی‌ها معتقدند که مذهب مهم‌ترین عنصر هویت آنان است و ملیت، خانواده، قبیله، میراث عربی و جنسیت را در جایگاه‌های بعدی به عنوان عناصر هویتی خود معرفی کرده اند.

بیش از نیمی از افراد مورد بررسی (۵۶ درصد) گفته‌اند که نظام حقوقی کشورشان باید براساس قوانین شریعت باشد. ۷۰ درصد از پاسخ دهندگان نسبت به از بین رفتن ارزش‌ها و فرهنگ سنتی ابراز نگرانی کرده اند.

برخلاف حوزه اقتصاد، تلاش محمد بن سلمان برای تبدیل پادشاهی سعودی به یک قطب ورزشی و ورزش‌های الکترونیکی (بازی‌های رایانه ای) چالش برانگیز‌تر بوده است. محمد بن سلمان در تازه‌ترین اقدام خود یک «استراتژی ملی برای بازی و ورزش ها» به ارزش ۳۸ میلیارد دلار را راه‌اندازی کرد تا عربستان سعودی را تا سال ۲۰۳۰ میلادی به پیشتاز ورزش‌های الکترونیکی تبدیل کند. این بودجه شامل ۱۳ میلیارد دلار برای خرید «یک ناشر پیشرو بازی» بوده است.

علاوه بر این، شرکت سرگرمی موسیقی سعودی MDLBEAST در جام جهانی ۲۰۲۲ میلادی قطر فرصتی تجاری را برای خود فراهم دید که از طریق آن به معرفی پادشاهی سعودی که زمانی از دیده‌ها مخفی بود به عنوانی یک کشور مدرن آینده نگر نیز کمک کرد. MDLBEAST از ۵۶ اجرا کننده برتر بین المللی و منطقه‌ای دعوت کرده تا در طول ۲۸ روز مسابقات جام جهانی، طرفداران فوتبال را در یک استیج سفارشی در دوحه سرگرم کنند.

در مقیاسی کلان‌تر عربستان سعودی و مصر دو کشور از بدنام‌ترین ناقضان حقوق بشر در جهان همراه با یونان در حال بررسی پیشنهاد میزبانی مسابقات جام جهانی ۲۰۳۰ میلادی هستند. این پیشنهاد احتمالی مانع از آن نشد که «کریستیانو رونالدو» نماد فوتبال امیدهای اولیه عربستان برای جذب یک فوق ستاره به لیگ برتر فوتبال پادشاهی را با رد پیشنهاد ۲۵۸ میلیون دلاری به منظور بازی در الهلال یکی از باشگاه‌های برتر عربستان سعودی از بین ببرد.

به طور مشابه، تلاش عربستان سعودی برای سرمایه‌گذاری LIV Golf به عنوان رقیب PGA Tour در مسابقات گلف با طرح این موضوع که محمد بن سلمان با این کار درصدد پاک کردن وجهه آلوده شده خود است به یک شکست کامل در عرصه روابط عمومی تبدیل شد.

در مقایسه با این شکست در عرصه ورزشی، مذهب عرصه‌ای بوده که عربستان سعودی ممکن است بتواند برجسته‌ترین امتیاز را در عرصه روابط عمومی برای خود کسب کند. موسسه «رابطه العالم الاسلامی» ابزار اصلی محمد بن سلمان برای کسب قدرت نرم مذهبی است موسسه‌ای که نسخه‌ای استبدادی از اسلام را که از نظر اجتماعی لیبرال می‌باشد را تبلیغ می‌کند. نسخه‌ای که در نهایت اما اطاعت مطلق از حاکم را می‌طلبد.

با این وجود، در ماه گذشته عربستان سعودی علائمی از محدودیت قائل شدن برای تساهل مذهبی را از خود نشان داد زمانی که ماموران حکومتی یک زائر مکه را به دلیل تقدیم زیارت‌اش به یاد «الیزابت دوم» ملکه غیر مسلمان بریتانیا که به تازگی فوت کرده بود بازداشت کردند. در نتیجه، در حوزه مذهبی تنها در صورتی اقدامات محمد بن سلمان نتیجه بخش خواهند بود که او اعتدال و کثرت گرایی واقعی مذهبی را با عقب نشینی از سرکوبگری داخلی و اجازه دادن به ظهور و بروز کثرت گرایی سیاسی همراه سازد. تاکنون به نظر می‌رسد که مورد دومی یکی از مواردی است که ولیعهد عربستان سعودی تمایلی به در دستور کار قرار دادن آن ندارد.