ماجرای ابر ۵ کیلومتری گاز متان در جنوب تهران چیست؟

روزنامه اعتماد نوشت: شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در حالی هوای دیروز پایتخت را با شاخص آلاینده‌های بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس اعلام کرد که دو روز بعد از انتشار گزارش اداره کل هوانوردی و فضایی امریکا NASA درباره شناسایی ابر ۵ کیلومتری متان در آسمان جنوب تهران، در گزارش این واحد تخصصی وابسته به شهرداری تهران، هیچ اشاره‌ای درباره آلاینده متان CH۴ به عنوان یکی از آلاینده‌های هوای مناطقی از پایتخت وجود نداشت.

در گزارش تفکیکی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران برای روز جمعه ۶ آبان، اشاره شده بود که شاخص کیفیت هوا بابت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس بوده و آلاینده‌های مورد بررسی در ۳۵ ایستگاه پایتخت هم شامل مونوکسید کربن CO، ازن O۳، دی‌اکسید نیتروژن NO۲، دی‌اکسید گوگرد SO۲، ذرات با قطر کمتر از ۲.۵ PM و ذرات با قطر کمتر از ۱۰ PM بود، اما در این فهرست هیچ خبری از میزان گاز متان CH۴ (این گاز گلخانه‌ای با قدرت مخرب ۸۰ برابر بیشتر از دی‌اکسیدکربن در طول ۲۰ سال) نبود.

روز چهارشنبه، خبرگزاری یورونیوز در گزارشی به نقل از اداره کل هوانوردی و فضایی امریکا خبر داد که محققان ناسا، ظرف ۵ ماه گذشته و به دنبال نصب طیف سنج تصویربرداری (EMIT) در ایستگاه فضایی بین‌المللی با قابلیت تشخیص گاز‌های گلخانه‌ای از جمله متان و دی‌اکسیدکربن، موفق به شناسایی ۵۰ ابر ساطع‌کننده متان در چند منطقه جهان از جمله آسیای مرکزی (ترکمنستان) خاورمیانه و جنوب غربی ایالات متحده (حوزه پرمین، جنوب شرقی نیومکزیکو و یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی جهان) شده‌اند که به استناد تصاویر ثبت شده توسط این طیف‌سنج، یکی از این کانون‌ها شامل ابری از گاز متان به طول ۵ کیلومتر، در آسمان جنوب تهران و بر بالای یک مجتمع دپوی زباله شناسایی شده و طبق تصاویر به دست آمده، این ابر ۵ کیلومتری در هر ساعت حدود ۸۵۰۰ کیلوگرم متان به هوا می‌فرستد.

تنها مرکز وسیع دپوی زباله در جنوب تهران با مختصاتی که مورد اشاره گزارش ناساست، سایت آرادکوه و متعلق به شهرداری تهران است که به گفته مسوولان شهری، از ۶۰ سال قبل به دفع و دفن زباله روزانه شهروندان تهرانی اختصاص یافته و به دلیل حجم بالای دفع و دفن، حداکثر تا ۱۰ سال آینده باید این سایت تعطیل شود، چون ظرفیت بسیاری از بخش‌های آن رو به پایان است.

به دنبال انتشار گزارش ناسا البته حسین حیدریان، معاون پردازش و دفع سازمان پسماند شهرداری تهران در گفتگو با یک پایگاه خبری با تکذیب ایجاد ابر متان به دلیل دپوی زباله در جنوب تهران گفت: «اگر دپوی زباله عامل ایجاد ابر متان بود باید در طول ۶۰ سال گذشته هم دیده می‌شد در حالی که تراکم این گاز همیشه زیر ۵ درصد بوده و ابری در این میزان تراکم ایجاد نمی‌شود. در حال حاضر بیشتر زباله‌هایی که به آرادکوه می‌رسد پردازش می‌شود و بخش آلی زباله را به صورت هوازی تبدیل به دی‌اکسیدکربن می‌کنیم.

البته، چون اطلاعات ناسا براساس تصاویر ماهواره‌ای است، ممکن است ابر مشاهده شده ابرمتان نباشد که این موضوع باید بررسی شود، اما قطعا مربوط به مجموعه آرادکوه نیست و فعالیت‌های این مجموعه چنین ابری را ایجاد نکرده است.» تکذیب شهرداری تهران درباره ارتباط دپوی زباله‌ها با انتشار گاز متان در حالی است که سال گذشته و در اولین هفته آبان‌ماه، علی سلاجقه؛ رییس سازمان حفاظت محیط زیست در بازدید از سایت ۱۲۰۰ هکتاری آرادکوه که بزرگ‌ترین سایت بازیافت زباله خاورمیانه محسوب می‌شود اعلام کرد روزانه ۵۲۰۰ تن زباله با ۶۴ درصد رطوبت از سراسر تهران وارد سایت آرادکوه می‌شود.

متان چیست؟

متان، ترکیبی از کربن و هیدروژن، عنصر اصلی گاز طبیعی مورد استفاده در منازل و مصارف صنعتی است که نوعی از گاز‌های گلخانه‌ای محسوب می‌شود و علاوه بر سوخت‌های فسیلی، مصرف کود حیوانی در بخش کشاورزی، بخارات حاصل از تجزیه لاشه جانداران، دفن و دفع پساب خانگی و صنعتی تصفیه نشده هم از کانون‌های تولید این گاز گلخانه‌ای است.

سازمان جهانی هواشناسی، در آخرین گزارش خود هشدار داد که در سال ۲۰۲۱، میزان انتشار دی‌اکسیدکربن، متان و نیتروز اکسید NO۲ که از گاز‌های گلخانه‌ای مخرب به شمار می‌روند، به بالاترین حد خود از سال ۱۹۸۴ تاکنون رسیده است.

ایران همچنان مشغول تولید متان است

سال ۱۳۹۷ کارشناسان پژوهشکده علوم و فنون انرژی دانشگاه صنعتی شریف، در مقاله‌ای، وضعیت تولید گاز مشعل در ایران و میزان انتشار اتمسفری گاز متان را بررسی کردند.

محققان این مقاله، ضمن تاکید بر اینکه سوزاندن گاز‌های همراه نفت، یکی از سرچشمه‌های مهم تولید گاز‌های گلخانه‌ای در ایران بوده و هست، می‌گفتند که دی‌اکسیدکربن، اکسید‌های گوگرد، اکسید‌های نیتروژن، مونواکسید کربن، ذرات معلق، مواد آلی فرار همچون بنزن و تولوئن، فلزات سنگین همچون آرسنیک و جیوه، علاوه بر گاز‌هایی همچون متان، مهم‌ترین ترکیباتی هستند که بر اثر احتراق گاز مشعل وارد جو می‌شوند.

در این مقاله اعلام شد که: «سالانه ۴۰۰ هزار تن متان (به استناد نتایج مطالعه‌ای در سال ۱۳۸۵) توسط ایران در اتمسفر رها می‌شود. جمع‌بندی نتایج محاسبات در مورد کلیه گاز‌های مشعل ایران، نشان می‌دهد سالانه حدود ۴۷ میلیون تن دی‌اکسیدکربن و ۲۱۱ هزار تن متان (معادل حدود ۵۳ میلیون تن دی‌اکسیدکربن) حدود ۱۹۸ هزار تن مونواکسید کربن، ۸۷۸ هزار تن دی‌اکسید سولفور، ۴۱ هزار تن دوده، ۲۳ هزار تن اکسید‌های نیتروژن و ۸۸ هزار تن هیدروکربن‌های فرار غیر از متان، از طریق گاز مشعل در کشور منتشر می‌شود.

با در نظر داشتن کل میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای کشور که حدود ۷۰۰ میلیون تن در سال برآورد می‌شود، انتشار آلاینده‌های ناشی از گاز مشعل بالغ بر حدود ۷,۶ درصد از کل میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای کشور خواهد بود در حالی که دولت ایران در توافقنامه پاریس متعهد شده تا سال ۲۰۳۰ میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را ۴ الی ۸ درصد کاهش دهد.»

محققان در این مقاله همچنین ضمن اعلام حجم گاز مشعل و میزان تولید آلاینده‌های ناشی از آن در استان‌های کشور، به استناد گزارش‌های رسمی گفته بودند که استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، خراسان رضوی و لرستان، به دلیل وجود میدان نفتی یا صنایع تبدیلی و فرآوری، آسیب‌خیزترین‌ها هستند چنانکه در سال انتشار این مقاله (۱۳۹۷) بیشترین آلاینده‌های ناشی از گاز مشعل، سهم استان خوزستان (۳۶ درصد) بود و بوشهر با سهم ۳۰ درصدی در رتبه دوم قرار داشت و سپس هرمزگان با سهم ۱۵ درصدی و ایلام با سهم ۷ درصدی در رده‌های بعد بودند در حالی که غیر از ۸ استان مورد اشاره، سهم باقی استان‌ها از آلایندگی گاز مشعل، صفر برآورد شده بود.

در این مقاله همچنین اشاره شد که: «از سال ۹۳ به بعد هرساله با نخستین بارندگی‌های فصل پاییز، بسیاری از شهروندان خوزستانی دچار مشکلات شدید تنفسی می‌شوند. به‌طوری‌که در آبان سال ۹۴ بیش از ۱۰ هزار نفر از مردم به دلیل مشکلات تنفسی به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مراجعه کردند.

برخی منابع از این بارندگی به عنوان باران اسیدی نام می‌برند و آن را به آلاینده‌های ناشی از گاز مشعل نسبت می‌دهند، درحالی‌که برخی مسوولان این مساله را تکذیب کرده و عوامل دیگری، چون آتش‌زدن مزارع نیشکر، انباشت زباله و سکون هوا را از دلایل بروز این مشکلات معرفی می‌کنند.»