احضار بازیگران و احتضار سینما

روزنامه هم‌میهن نوشت: سینمای ایران سخت‌ترین روز‌های خود را می‌گذراند. گرچه پیش از این هم بار‌ها در مقاطع بحرانی که آخرین آن دوره کرونا بود با چالش‌های بزرگی مواجه شد که حتی تا آستانه ورشکستگی پیش رفته بود، اما هیچگاه به اندازه امروز، دچار بحران نبود. حتی سال‌های اولیه انقلاب که سینما در حال پوست‌اندازی دوران گذار خود بود هم به اندازه امروز وضعیت نگران‌کننده‌ای نداشت.

این البته عجیب نیست. سینما اجتماعی‌ترین هنر انسانی است که هم بر جامعه تاثیر می‌گذارد، هم از آن متاثر می‌شود. بیهوده نیست که می‌گویند سینما آینه جامعه است یا باید باشد. وقتی حال جامعه خوب نیست، طبعا و قطعا حال سینما هم خوب نخواهد بود یا نمی‌تواند حال خوب را به جامعه منتقل کند.

چه آنکه حال سینما پیش از این اتفاقات هم چندان خوب نبود و با مشکلات اقتصادی از یک سو و کاهش مخاطب از سوی دیگر مواجه بود. بیماری بود که حالا تنش به ترکش رخداد‌های جامعه هم زخمی شده است.

حالا به غیر از مصائب و مشکلات درون سینمایی، چالش‌های بیرونی و اجتماعی هم دامن سینما را گرفته و سینماگران را درگیر خود کرده تا جایی که خانه سینما دست به تشکیل کمیته حقوقی و قضایی برای پیگیری امور مربوط به سینماگران بازداشتی دست زده است.

تشکیل کمیته حمایت قضایی خانه سینما

در پی اعتراضاتی که برخی سینماگران نسبت به وضعیت و شرایط موجود داشتند برخی از آن‌ها با احضار و بازداشت مواجه شدند و تاکنون تلاش‌های نهاد‌های صنفی مثل خانه سینما هم گره از این مشکل باز نکرده که هیچ، هر روز با رخداد‌های تلخی که از راه می‌رسد این گره کورتر هم می‌شود.

حدود دو ماه پیش کمیته‌ای تحت عنوان کمیته حمایت حقوقی و قضایی از سینماگران در خانه سینما تشکیل شد. این کمیته برای حمایت حقوقی و قضایی از سینماگران که در وقایع اخیر یا قبل از آن احضار، ممنوع‌ازخروج، ممنوع‌ازکار یا بازداشت و زندانی شده‌اند، تشکیل شد و با همکاری خانه تئاتر و موسیقی لیستی ۱۰۰نفره از هنرمندان ممنوع‌ازخروج و بازداشتی تهیه کرد و خبر از ممنوع‌الخروجی اکثر بازیگران مشهور و کارگردان‌ها داد.

گرچه تاکنون این کمیته نتوانسته نقش میانجیگری خود را ایفا کند. همچنان اخبار و شنیده‌ها از شرایط پر التهاب سینما خبر می‌دهد، جریان ممنوع‌ازکاری و ممنوع‌ازخروجی ادامه دارد، قرارداد عده‌ای فسخ شده است و به گفته علیرضا حسینی، عضو کمیته و هیئت‌مدیره خانه سینما، تعدادی از بازیگران مشهور و کارگردان‌ها ممنوع‌ازخروج شده‌اند.

احضار‌هایی که ادامه دارد

درحالی‌که تلاش‌های کمیته حقوقی خانه سینما در ارتباط با بازداشت‌های قبلی به نتیجه‌ای نرسید مرکز اطلاع‌رسانی قوه‌قضائیه (میزان)، از احضار پنج بازیگر به دادستانی تهران خبر داد. براساس این خبر الناز شاکردوست، میترا حجار، باران کوثری، سیما تیرانداز و هنگامه قاضیانی در مورد انتشار مطالب غیر مستند و تحریک‌آمیز به دادسرا احضار شدند.

ظاهرا طی روز‌های گذشته از تعدادی افراد، در مورد صحت ادعا‌های تحریک‌آمیز مطرح‌شده در مورد اغتشاشات مستندات و ادله خواسته شده که با گذشت چند روز تاکنون هیچ مستند و دلیلی ارائه نشده است و درنتیجه این افراد جهت توضیح درخصوص مطالبی که منتشر کرده‌اند به دادسرا احضار شده‌اند. واقعیت این است که هرچه از شروع اعتراضات گذشته، تعداد بیشتری از سینماگران به‌ویژه بازیگران که نسبت به وضع موجود منتقد بودند یا واکنشی اعتراضی نسبت به وقایع اخیر داشتند، با احضار یا بازداشت و ممنوع‌ازخروجی مواجه شدند.

هیچ‌وقت به اندازه امروز، سایه سیاست بر سینما سنگینی نکرده بود و رد آن بر سازوکار سینما پیدا نبود. چنانکه با تداوم این وضعیت، سینمای ایران به سمتی پیش می‌رود که بحران آن نه دیگر در عرصه نمایش و اکران فیلم که در تولید فیلم هم گسترش یافته است. بخشی از این احضار‌ها به دلیل کشف حجاب برخی از بازیگران زن است که اتفاقا چندنفر از آن‌ها ازجمله بازیگران مهم و مشهور سینمای ایران هستند که احتمالا دیگر نمی‌توانند به فعالیت‌های خود در عرصه بازیگری ادامه دهند و این می‌تواند یک چالش بزرگ برای تهیه‌کنندگان و کارگردان‌ها در تولید فیلم و عدم حضور بازیگران حرفه‌ای و شناخته‌شده باشد.

غیبتی که با حضور بازیگران دست‌چندم باید جبران شود که این خود بر بحران مخاطب می‌افزاید. چیزی شبیه به اتفاقی که در حوزه تلویزیون در حال رخ دادن است و کسی مثل مهران رجبی، اجرای چندین برنامه و مسابقه تلویزیونی را به‌عهده بگیرد. به‌نظر می‌رسد با شرایطی مواجه هستیم که حالا باید قحطی از بازیگر در سینما حرف بزنیم.

از سوی دیگر، مسئله فقط بازداشت و ممنوع‌ازخروجی نیست، موضوع ممنوع‌ازکاری هم مطرح است. مهدی کوهیان با بیان اینکه هنوز لیست دقیقی از تعداد ممنوع‌ازکار‌ها وجود ندارد، درباره علت این مسئله چنین توضیح می‌دهد: «ممنوع‌ازکاری را به کسی اعلام نمی‌کنند. احتمال دارد تعداد ممنوع‌ازکار‌ها بیشتر باشد و ما هنوز اطلاع نداریم. الان کاری تولید نمی‌شود که بتوان متوجه شد چه‌کسی ممنوع‌ازکار است. ولی می‌دانیم که قرارداد‌های عده‌ای را لغو کرده‌اند و چند نفری هستند که اجازه ادامه همکاری ندارند.»

بیانیه دوم خانه سینما

در پی بازداشت‌های پی‌درپی سینماگران به‌ویژه دو بازیگر معروف زن، خانه سینما با بیان شدیداللحنی، بیانیه دوم خود را صادر کرد که در آن، هشدار می‌دهد درصورتی‌که سینماگران بازداشت‌شده آزاد نشوند، از اعضا خود خواهد خواست دست به اعتصاب زده، از همکاری با پروژه‌های سینمایی و تلویزیونی خودداری کرده و در برابر سازمان سینمایی تحصن کنند.

در چند روز گذشته به‌رغم رایزنی‌های خانه سینما و اعلام پیگیری سازمان سینمایی برای آزادی سینماگران، نتیجه‌ای به دست نیامد. خانه سینما اتهامات را غیرواقعی دانسته و معتقد است، سینماگران تنها تاوان مدیران کارنابلد را می‌دهند که در این سال‌ها امکان گفتگو و مکالمه واقعی با مردم را ایجاد نکرده‌اند. جامعه اصناف سینمایی ایران دلسوزانه می‌خواهد تا فشار برداشته شده و پاسخگو باشند.

سینمای فلج و جشنواره فجر

سینمایی که چندسالی با فقر مالی و کمبود مخاطب دست و پنچه نرم می‌کرده و با تجربه سهمگین دو سال کرونا که تا آستانه تعطیلی پیش رفته، حالا با اعتراضات اخیر و احضار سینماگران دچار احتضار شده و رو به سمت مرگ دارد. وضعیتی پیچیده که اگر پیش از این با بحران مشروعیت سینما از سوی مخاطبانی مواجه بودیم که با سینما قهر کرده بودند و به سینما نمی‌رفتند حالا این عدم‌مشروعیت با خود سینماگران تشدید شده است.

این یعنی بحران مشروعیت مضاعف سینمای ایران که از فروش و نمایش به تولید فیلم رسیده است. سینمایی که در مرحله تولید با مشکل مواجه شود از همان ابتدا سینمای شکست‌خورده است و دیگر به شاخص‌هایی مثل گیشه، پروخالی بودن صندلی‌های سینما و میزان فروش فیلم‌ها نیازی نیست. حالا برای بسیاری از سینماگران و مردم جای این سوال در ذهن‌شان پررنگ‌تر شده با این سینمای فلج شده، چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر چطور می‌تواند برگزار شود.

جشنواره‌ای که نه مخاطبان که سینماگران هم دیگر به آن بر سر مهر نیستند و اساسا دل و دماغ جشنواره رفتن را ندارند. ضمن اینکه با این بگیر و ببند‌های سینماگران و جو امنیتی که بر فضای سینمای ایران حاکم شده و احتمالا در فضای جشنواره هم امتداد یابد عملا جشنواره فیلم فجر به جشنواره‌ای خنثی و بی‌رمق تبدیل خواهد شد که آب سینمای ایران از آن گرم نمی‌شود.

جشنواره‌ای که سینما را در کانون توجه جامعه قرار می‌داد به محاق رفته و نقش سینمایی خود را از دست می‌دهد. جشنواره فیلم با همه خوب و بدش، بهار سینمای ایران بود و حالا امسال باید گفت سالی که نکوست از بهارش پیداست. گرچه حال سینمای ایران آنقدر بد است که جشنواره‌اش دیگر به‌چشم نمی‌آید. چون که صد آمد، نود هم پیش ماست.