خطر انقراض درخت باستانی جنگل‌های نوشهر با قطع غیرمجاز

بر اساس تحقیقات میدانی مدیر جنگل تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس و تیم تحقیقاتی‌اش، در حالی قاچاقچیان اقدام به قطع درخت سرخدار کردند که این درخت از گونه‌های ممنوع‌القطع است و به گفته آن‌ها در صورتی که از این گونه گیاهی با ارزش محافظت نشود، در آینده نزدیک شاهد انقراض این گونه همیشه سبز جنگل‌های شمال کشور خواهیم بود.

به گزارش ایسنا، بر اساس باور مردم روزگار قدیم، درخت "سرخدار" با رستاخیز و تولد دوباره و زندگی ابدی و جاودانه مرتبط است؛ چون اگر شاخه‌های سرخدار بر زمین بیفتند، می‌توانند در زمین ریشه بدوانند و تبدیل به درختان تازه‌ای شوند.

گفته می‌شود این درخت قادر است در درون تنه خالی قدیمی، جوانه زند و رشد کند.

از این درخت در کنار درختان شمشاد، با نام درختان همیشه سبز جنگل‌های شمال کشور یاد می‌شود، ولی روزگار این دو گونه ناخوش است؛ "شمشاد" با هجوم آفت و "سرخدار" با هجوم قاچاقچیان.

هر چند شمشاد‌ها توانستند با آفات مقابله کنند و حضور همیشه سبز خود را حفظ کنند، ولی سرخدار نتوانست از تیزی تبر قاچاقچیان در امان باشد و رها شدن منطقه از جنگلبان‌ها و قرقبان‌ها موجب شده که در شرایط اضطرار انقراض قرار گیرد، به گونه‌ای که به گفته محقق دانشگاه تربیت مدرس در صورت عدم حفاظت، این درخت در آینده نزدیک به طور کامل منقرض خواهد شد.

سرخدار درختی است سوزنی برگ، سایه‌پسند و برگ‌های آن دائمی و همیشه سبز و بلندی آن به ۹ تا ۳۰ متر و قطر آن به ۳ متر می‌رسد.

رشد این درخت بسیار کند و رویش ارتفاعی آن سالانه ۱۰ سانتی‌متر است و از آنجایی که این درخت دارای دو پایه نر و ماده جداگانه است، بذر سرخدار توسط پرندگان از جمله قرقاول پخش می‌شود. سنجاب‌ها نیز به انتشار بذر سرخدار کمک می‌کنند.

این درخت ضمنا قدمت تاریخی دارد، به گونه‌ای که مطالعات فسیل‌شناسی نشان داد که تاریخ سرخدار به بیش از ۱۹۰ میلیون سال پیش می‌رسد.

رقابت دو گونه همیشه سبز برای حفظ بقاء

دکتر حامد یوسف‌زاده، دانشیار دانشگاه تربیت مدرس و مدیر جنگل تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با ایسنا، درخت سرخدار را یکی از محدود درختان همیشه سبز سوزنی برگ و در خطر انقراض ایران دانست و گفت: این درخت در تمام مناطق جنگل هیرکانی از شرق تا غرب آن حضور دارد؛ منتهی به دلیل قطع گسترده و وسیع آن از گذشته تا اکنون، متاسفانه الان در وضعیت حفاظتی در خطر انقراض و جزء گونه‌های در لیست قرمز ایران قرار گرفته است و در صورتی که از این منابع جنگلی محافظت نشود، به زودی شاهد انقراض کامل آن‌ها در کشور خواهیم بود.

وی رویشگاه "شاردره" در حوزه سرجنگلبانی "صلاح‌الدین کلا" شهرستان نوشهر را یکی از رویشگاه‌های خاص این گونه کهن از دوران سوم زمین‌شناسی و قبل از وقوع عصر یخبندان دانست و ادامه داد: در این منطقه می‌توان رقابت توامان دو گونه همیشه سبز "شمشاد" و "سرخدار" را برای بقاء مشاهده کرد؛ هر چند که توده‌های انبوه شمشاد در این رویشگاه به دلیل حضور بیماری قارچی و آفت برگخوار از بین رفتند.

یوسف‌زاده یادآور شد: سرخدار‌ها نیز به دلیل دسترسی سخت، صعب‌العبور بودن و نظارت کمتر توسط یگان حفاظت منابع طبیعی صلاح‌الدین کلا نوشهر، توسط قاچاقچیان چوب آن‌ها در حال قلع و قمع شدن هستند. خوشبختانه طی یکی دو سال گذشته برخی از درختان شمشاد در حال سبز شدن مجدد هستند و نوید این را می‌دهد در صورتی که سازمان منابع طبیعی به‌ویژه یگان حفاظت اداره نوشهر و سرجنگلبانی صلاح‌الدین کلا اهتمام بیشتری برای حفظ این رویشگاه داشته باشند، در آینده نزدیک مجدد توده شاداب و آمیخته شمشاد و سرخدار را در این جنگل کم نظیر مشاهده کنیم.

این استاد دانشگاه تربیت مدرس، از درخت سرخدار به عنوان میراث زنده و شاهکار طبیعت در جنگل هیرکانی توصیف کرد که از محدود درختان جنگلی دو پایه در جنگل هیرکانی به شمار می‌رود، ضمن آنکه پایه‌های "نر" و "ماده" آن هم جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند.

وی تاکید کرد: در واقع تنها تعداد و فراوانی درخت سرخدار، بقای رویشگاه این گونه را در طولانی مدت تضمین نمی‌کند، بلکه تعادل و حفظ نسبت جنسی پایه‌های نر و ماده در رویشگاه است که ضمانت‌کننده تولید مثل موفق و استمرار حیات آن‌ها است.

یوسف‌زاده یادآور شد: بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد دو درخت سرخدار قطور با قطر بالای ۶۰ سانتی‌متر قطع شده در منطقه از نوع درخت نر بوده، درخت سوم نیز سال گذشته قطع شده بود و بقایای آن نامشخص و قابل تشخیص جنسی نبود. این دو درخت در حالی قطع شدند که گل‌های نر آن‌ها در حال شکوفا بودن بودند.

ممنوع‌القطع شدن یک درخت لیستِ قرمزی

مدیر جنگل تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس خاطر نشان کرد: بر اساس مصوبه قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور مصوب ۱۳۷۱/۰۷/۰۵ سرخدار جزو درختان ممنوع القطع بوده است و متخلفین از این قانون برای بار اول علاوه بر پرداخت خسارتی که حسب مورد توسط کارشناسان مربوط به سازمان منابع طبیعی تعیین می‌شود، به حبس از یک ماه تا ۶ ماه و پرداخت جزای نقدی برای هر اصله درخت معادل یک برابر و نیم قیمت روز آن و در صورت تکرار به‌اشد مجازات محکوم می‌شوند.

وی اضافه کرد: چوب سرخدار در اروپا به ندرت یافت می‌شود و قیمت یک متر مکعب چوب سرخدار در حال حاضر، در اروپا بین ۳۷۰۰ تا ۴۰۰۰ یورو متغیر است.

به اعتقاد مدیر جنگل تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس اگر همین مصوبه قانونی درست اجرا شود؛ متخلفین باید حداقل حدود ۵۰۰ میلیون تومان برای قطع یک درخت سرخدار با قطر ۶۰ سانتی‌متر پرداخت کنند و ۶ ماه نیز زندانی شوند. اگر به این صورت سازمان منابع طبیعی پرونده تنظیم کند و در قوه قضاییه رای صادر شود، قطعا بازدارندگی لازم برای ممانعت از قطع این درختان ارزشمند ایجاد خواهد شد.

وی با طرح این سوال که چرا قاچاقچیان جنگل‌های شمال کشور با وجود چنین مصوبه‌ای به سراغ درختان سرخدار رفتند، یادآور شد: دلیل این امر آن است که پرداخت با تاخیر حقوق قرقبانان و پرسنل حفاظت، حقوق بسیار کم، انگیزه لازم را از برخی از قرقبانان زحمتکش سازمان منابع طبیعی گرفته است؛ از سوی دیگر وسعت منطقه جنگل هیرکانی و تعداد قرقبان پایین واقعا جوابگوی پایش مستمر و گسترده از منطقه نیست.

محل قطع درخت سرخدار در ارتفاع حدود ۱۳۰۰ متر

دکتر یوسف‌زاده از همکاری دکتر قنبری، مدیر حراست سازمان منابع طبیعی به خاطر هماهنگی و جدیت بالا در پیگیری، دکتر خزایی مدیر اداره کل منابع طبیعی نوشهر، مهندس معتمدی رئیس حراست اداره کل منابع طبیعی نوشهر و سید علی موسوی رییس یگان حفاظت اداره منابع طبیعی نوشهر و قرقبانان جنگل تحقیقاتی دانشگاه تربیت مدرس برای ضبط چوب قاچاق و تحویل دو راس قاطر به یگان حفاظت شهرستان نوشهر کمال تشکر و قدردانی را داشت.

وی تاکید کرد: در صورت جدیت قوه قضاییه و مشخص بودن محل‌های خرید چوب‌های جنگلی غیر مجاز و بازرسی مستمر از محل‌های خرید و منع خرید چوب جنگلی، می‌توان در زمانی کوتاه از شدت قاچاق به صورت چشمگیری کاست.