دی ماه بحرانی صنعت گاز

«در صورت همکاری مردم، ان‌شاءالله بتوانیم این روز‌های سرد را سپری کنیم.» این اظهارات روز گذشته وزیر نفت است؛ اظهاراتی که بسیار زودهنگام مطرح شده است. با توجه به کسری ۲۰۰ میلیون متر مکعبی گاز در کشور پیش‌بینی می‌شد در روز‌های پایانی دی‌ماه و اوایل بهمن‌ماه، واحد‌های مسکونی و تجاری دچار بحران گاز شوند. بحرانی که از روز‌های آغازین زمستان گریبان صنایع را گرفته است.

به گزارش اعتماد، طبق داده‌های موجود درحال حاضر گاز ۵۰ کارخانه سیمان قطع شده است. هنوز اطلاعات دقیقی درمورد قطعی بقیه صنایع در دست نیست، اما اظهارات جسته و گریخته‌ای از قطعی گاز سایر صنایع شنیده می‌شود. روز گذشته هم خبر‌هایی از قطعی گاز در برخی مناطق کشور از جمله خواف در استان خراسان رضوی منتشر شد. البته پیش‌بینی می‌شد در استان‌های خراسان شمالی، رضوی و جنوب و همچنین گلستان و سمنان، افت فشار گاز ایجاد شود. چون ترکمنستان از روز پنجشنبه صادرات گاز به ایران را قطع کرد. البته روز گذشته وزیر نفت مدعی شد، گاز هیچ منطقه‌ای قطع نشده و مشکلی در گازرسانی وجود ندارد. اما امیدوار بود که با همکاری مردم مشکلی در تامین گاز پیش نیاید. امیدواری‌ای که به باور برخی تحلیلگران نمی‌تواند منطقی باشد. چون هم گاز ارزان است و هم سرما غیرقابل تحمل.

از نگاه کارشناسان آنچه می‌توانست مشکل امروز گاز ایران را برطرف کند، اصلاح قیمت آن، رفع چالش هدررفت گاز از مبدا تا مقصد، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در حوزه تامین گاز است. اما در یک دهه اخیر به‌رغم جدی شدن کسری گاز، نه قیمت آن اصلاح شد، نه حجم ۲۷ میلیون مترمکعب گازی که روزانه هدر می‌رود، کاهش یافت و نه سرمایه‌گذاری خارجی رخ داد.

البته براساس داده‌های موجود، در دولت محمود احمدی‌نژاد ۳۵ میلیارد دلار بودجه برای تکمیل فاز‌های پارس جنوبی، در اختیار وزارت نفت قرار گرفت، اما در آن مقطع هیچ‌کدام از فاز‌های نیمه‌تمام پارس جنوبی تکمیل نشد. در همان سال‌ها بود که موضوع واردات گاز از ترکمنستان و سواپ از روسیه آغاز شد. دولت در واقع از اواخر دهه ۸۰ برای کسری گازش هر ساله گاز وارد می‌کند. اما چند سالی است که ترکمنستان در زمستان فلکه‌های ورودی گاز را به سمت ایران می‌بندد تا شاید بتواند دولت‌های وقت را بیش از پیش تحت فشار قرار دهد و پول بیشتری بابت فروش گاز دریافت کند. معضلی که ظاهرا بدون سرمایه‌گذاری در پارس جنوبی حل نخواهد شد.

به گفته برخی کارشناسان درصورتی که فاز‌های پارس جنوبی به‌طور کامل تکمیل نشود؛ ناترازی بین تامین و مصرف گاز به ۵۲۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید. ناترازی‌ای که به باور برخی کارشناسان می‌تواند دومین تولیدکننده گاز دنیا را به واردکننده هم تبدیل کند.

ناترازی گاز

براساس برخی تحلیل‌ها تداوم روند فعلی مصرف و تولید گاز به این معنی است که میزان ناترازی بین تولید و مصرف در سال ۱۴۰۴ به بیش از ۲۵۰ میلیون متر مکعب خواهد رسید. این روند می‌تواند در سال ۱۴۱۰ به ۳۵۰ میلیون متر مکعب برسد. البته طبق گفته احمد زراعتکار مدیر دفتر انرژی سازمان برنامه و بودجه کشور، ناترازی گاز در سال‌های آتی ۵۲۰ میلیون متر مکعب در روز است که تا سال ۱۴۳۰ و ۱۴۴۰ نیز ادامه خواهد داشت. اما برای رهایی از این ناترازی براساس نظر کارشناسان، کشور نیاز به سرمایه‌گذاری ۸۰ میلیارد دلاری دارد.

به تعبیر دیگر باید ۲۳، ۶ میلیارد دلار در بخش فشار افزایی و تثبیت تولید میادین گازی در حال تولید سرمایه‌گذاری شود. ۳۶، ۴ میلیارد دلار باید در بخش توسعه میادین جدید هزینه شود. ۸ میلیارد دلار هم برای توسعه و بهسازی پالایشگاه‌های گازی نیاز است. ۱، ۲ میلیارد دلار برای جمع‌آوری گاز‌های مشعل باید هزینه شود. سه میلیارد دلار توسعه ذخیره‌سازی گاز در میادین نیاز دارد. ۶میلیارد دلار خطوط لوله و ایستگاه‌ها و ۲ میلیارد دلار برای بهینه‌سازی انرژی در ساختمان‌ها نیاز است.

هدررفت گاز

براساس داده‌های موجود میزان هدررفت گاز در مسیر تولید تا مصرف روزانه ۲۷ میلیون متر مکعب و به تعبیری بهتر یک‌سوم کل مصرف روزانه برخی کشور‌های همسایه است. البته برخی دیدگاه‌های کارشناسی هم وجود دارند که معتقدند هدررفت گاز در کشور روزانه ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز است. برآورد‌ها حاکی از این است که روزانه ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز در فرآیند استخراج، پالایش و انتقال در ایران سوزانده می‌شود چرا که تکنولوژی جمع‌آوری آن وجود ندارد. این در حالی است که جلوگیری از این اتفاق، می‌تواند گاز مورد نیاز حداقل ۱۱ میلیون ایرانی را با در نظر گرفتن سرانه مصرف خانگی فعلی که نسبتا بالا هم هست، تامین کند و به نوعی مشکل زمستان سخت را حل کند.

قطعی گاز خانگی

در روز‌های اخیر خبر کمبود گاز در ایران و تصاویری از صف طولانی مردم برای پر کردن کپسول گاز منتشر شده است. در همین روز‌ها نیز محمدرضا جولایی مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران نیز می‌گوید که اکنون ایران در مرز هشدار مصرف گاز قرار گرفته و وارد شرایط بحرانی شده است. به باور او اگر مردم در منازل یک بخاری را به مدت ۶ ساعت در روز خاموش کنند، روزانه ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب در کل کشور صرفه‌جویی می‌شود.

براساس داده‌های موجود، در حال حاضر ۸۵۰ میلیون متر مکعب در روز گاز در کشور تولید می‌شود و در مقابل در بخش خانگی و تجاری ۷۰۰ میلیون متر مکعب در روز گاز مصرف می‌شود. جولایی با اشاره به افزایش ۲۰ میلیون متر مکعبی تولید نسبت به سال گذشته می‌گوید: به‌رغم افزایش تولید؛ میزان مصرف در شرایط یکسان دمایی نسبت به پارسال ۳۰ میلیون متر مکعب بیشتر شده است. در این شرایط طبق اظهارات وزیر نفت از روز پنجشنبه (۲۲ دی‌ماه) سوآپ گاز ترکمنستان به‌صورت کامل قطع شده است.

البته به نقل از شانا، او مدعی است که با تغییر‌هایی در خطوط انتقال گاز و استفاده حداکثری از ظرفیت تولید در جنوب کشور ایجاد شده، استمرار در گازرسانی کشور ادامه دارد و هیچ قطعی رخ نداده است. البته اوجی از نگرانی‌های خود در مورد افت فشار گاز در استان‌های خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوب، گلستان و سمنان، سخن می‌گوید. نگرانی‌ای که بی‌مورد نبود؛ چون روز گذشته گاز برخی از مناطق خواف قطع شد. این موضوع را فرماندار شهرستان خواف اطلاع‌رسانی کرد. به گفته او قطعی گاز در برخی از مناطق این شهر به دلیل افت فشار گاز است.

مهدی عباسپور همچنین از مردم این منطقه درخواست کرده است، با پوشیدن لباس‌های گرم و کاهش دمای تجهیزات گرمایشی به مدیریت توزیع گاز کمک کنند. پیش‌بینی می‌شود در روز‌های آتی بقیه مناطق کشور نیز با قطعی گاز مواجه شوند. شاید به همین دلیل استان‌های مختلف از دورکاری کارکنان دولتی تا تعطیلی مدارس و دانشگاه‌های خود در روز شنبه خبر داده‌اند.

تا زمان نگارش این گزارش استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی، جنوبی، گیلان، سمنان، زابل، کهگیلویه و بویر احمد، اردبیل، اصفهان و البرز اعلام کردند، مدارس و دانشگاه‌ها یا ادارات دولتی استان را برای روز شنبه تعطیل خواهند کرد. کارکنان ادارات در استان تهران نیز دورکار خواهند شد؛ تا شاید دولت بتواند بحران گاز را کنترل کند. بحرانی که گریبان حمل‌ونقل را نیز گرفته است. آخر هفته‌ای که گذشت ۶ قطار در مسیر مشهد متوقف شد و به نقل از تسنیم بحران به گونه‌ای بود که در روز پنجشنبه ۴۰۰ مسافر قطار قم - مشهد به دلیل یخ‌زدگی مسیر، ۱۰ ساعت روی ریل متوقف شده بودند. گفته شده که ۵ قطار در این مسیر متوقف شدند.

هدفمندی ناموفق

شاید یکی از مهم‌ترین دلایل کمبود گاز از نگاه کارشناسان موضوع هدفمندی یارانه‌های انرژی و اصلاح قیمت‌گذاری است که سال‌هاست به صورت دستوری اعمال می‌شود. این قیمت‌گذاری هم فقط در حوزه گاز نیست و معضل کل حوزه انرژی است. برهمین اساس پیش‌بینی می‌شود، کمتر از چهار ماه دیگر و در فصل تابستان و با گرمای هوا، کشور با معضل کمبود برق مواجه شود.

همانطور که امروز کشور به واسطه قیمت گذاری نادرست گاز با بحران مواجه شده است. محمود خاقانی و نماینده سابق مجلس با اشاره به اینکه میزان هدر رفت گاز روزانه حدود ۲۷ میلیون مترمکعب است؛ درباره وضعیت قیمت‌گذاری گاز به ایلنا می‌گوید: یکی از دلایل کمبود گاز در ایران این است که مقادیر زیادی گاز هدر می‌رود، ما در دنیا نفر اولی هستیم که کار ما هدر دادن است، درست مانند برنامه هدفمند کردن حامل‌های انرژی که به جرات می‌توان گفت این برنامه هم در واقع هدر دادن انرژی بوده است.

حمیدرضا عراقی معاون سابق وزیر نفت نیز در مورد روند نادرست قیمت‌گذاری گاز به ایسنا می‌گوید: از اول انقلاب به دلیل فضایی که در کشور وجود داشت و تاکنون نیز ادامه دارد، سوخت، قیمت واقعی پیدا نکرده است، البته منظور از قیمت واقعی این نیست که به دنبال قیمت صادراتی باشیم، به‌طور مثال در مجلس هفتم بحث تثبیت قیمت‌ها مطرح شد یعنی چند سال قیمت هیچ افزایشی نیافت، در صورتی که در برنامه پنجم و ششم قرار بود سالانه ۱۰ تا ۱۵ درصد قیمت انرژی تغییر کند.

او می‌افزاید: بعد از قیمت موضوع تکنولوژی اهمیت دارد، زمانی که قیمت گاز ارزان باشد طبیعتا کسی به دنبال بخاری با راندمان بالا نمی‌رود، نیروگاه‌ها خود را بهینه نمی‌کنند، صنایع نیز به دنبال راهکار‌هایی برای صرفه‌جویی سوخت نمی‌روند که منجر به کاهش قیمت‌ها شود چرا که قیمت سوخت در هزینه‌های صنایع بزرگ همچون فولاد، پتروشیمی و نیروگاه‌ها تاثیر چندانی ندارد؛ بنابراین اگر قیمت براساس برنامه پنجم تغییر می‌کرد تکنولوژی نیز به این عرصه راه پیدا می‌کرد.