تاریخچه ابوالهولِ عظیم مصر

مجسمه عظیم «ابوالهول» که در میان اهرام مشهور جیزه قرار داد، اثر تاریخی تحسین‌برانگیز و نمایشگر مهندسی مصریان باستان است.

به گزارش ایسنا، با اینکه ابوالهول در جهان هنر باستان پدیدار شد، اما مجسمه عظیم‌الجثه آن در مصر، مشهورترین تجسم این موجود افسانه‌ای است. مجسمه ۷۳ متری «ابوالهول» از یک تکه سنگ آهک و توسط صد‌ها کارگر تراشیده شده است. با این‌که این مجسمه در وضعیت اولیه هزاران سال قبل نیست، اما هنوز با مطالعه این مجسمه، اطلاعات زیادی درباره مهندسی اولیۀ این میراث مصر باستان می‌توان به دست آورد.

ابوالهول چیست؟

ابوالهول موجود افسانه‌ای است که در چندین فرهنگ مختلف وجود داشته است. «ابوالهول» معمولا به شکل موجودی با سر انسان، شاهین، گربه یا گوسفند و بدن شیر با بال‌های شاهین به تصویر کشیده شده است. با این حال، ظاهر این موجود با توجه به منطقه‌ای که در آن به تصویر کشیده می‌شد، تفاوت‌هایی دارد.

از راست به چپ: مجسمه ابوالهول مصر باستان، ابوالهول بالدار کاخ داریوش در شوش، مجسمه ابوالهول معبد آپولو واقع در دلفی

در داستان «ادیپ» در یونان باستان، ابوالهول به عنوان موجود وحشتناکی توصیف شده است که با معمایی نیرنگ‌آمیز از شهر «تمس» محافظت می‌کند. با این‌که ابوالهول در سنت‌های یونان با سر زن و کردار بدخواهانه توصیف می‌شود، اما در مصر ابوالهول را با سر مرد به تصویر کشیده‌اند که بیشتر به عنوان نمادی از نیروی خیرخواه در نظر گرفته می‌شد.

ابوالهول قدیمی‌ترین و بزرگترین مجسمه ساخته شده در دوران «پادشاهی قدیم مصر» (حدود ۲۶۸۶ تا ۲۱۸۱ قبل از میلاد) است که به آن «عصر اهرام» نیز می‌گویند. این مجسمه که در کرانه غربی رود نیل واقع شده است، موجودی نیمه‌مرد و نیمه‌شیر را به تصویر می‌کشد که سربند سلطنتی بر سر و ریش بر چهره دارد. این مجسمه بخشی از مجموعه‌ای به نام گورستان جیزه است که «هرم خوفو» (که به عنوان هرم جیزه نیز شناخته می‌شود)، هرم خفرع و هرم منکورع نیز در آن قرار دارد.

مجسمه فرعون خفرع

بیشتر مصرشناسان این نظریه را مطرح می‌کنند که این مجسمه در حدود ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد برای فرعون خفرع ساخته شده است و حتی از ظاهر این فرمانروا برای ساخت آن الگوبرداری شده است. با این حال، هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد هدف اصلی از ساخت آن یا حتی نام اصلی آن چه بوده است. به نظر می‌رسد که در مقطعی از دوران باستان کلاسیک (هزاران سال پس از ساخته شدن ابوالهول عظیم) به دلیل شباهت آن به موجود اسطوره‌ای، به آن «ابوالهول» می‌گفتند.

کشف و مرمت مجسمه عظیم ابوالهول

صد‌ها سال پس از ساخت این مجسمه، ابوالهول عظیم و سایر قسمت‌های گورستان جیزه زیرِ شن، مدفون و فراموش شدند. چندین فرعون، از جمله «تحوتموس چهارم» تلاش کردند این مکان را حفاری کنند، اما ظاهراً فایده‌ای نداشت.

طراحی «ابوالهول عظیم جیزه» روی کاغذ اثر «فردریک لوئیس نوردن» در سال ۱۷۳۷. انتشار در سال ۱۷۵۵ میلادی

حوالی ۱۸۰۰ میلادی بود که مجسمه عظیم ابوالهول که تا گردن در شن فرو رفته بود برای نخستین‌بار در یک کاوش باستان‌شناسی مدرن کشف شد. این پروژه باستان‌شناسی به سرپرستی «جیوانی باتیستا کاویجلیا»، کاوشگر ایتالیایی انجام شد و باستان‌شناسان موفق شدند شن‌ها را به حدی از مجسمه کنار بزنند که تنه او مشخص شود. کاوش در کنار این مجسمه تا قرن نوزدهم میلادی ادامه پیدا کرد و در نهایت باقی قسمت‌های تنه مجسمه عظیم ابوالهول به همراه سنگ یادبود «تحوتموس چهارم» نیز آشکار شد.

چرا بینی مجسمه ابوالهول از بین رفت؟

پس از آن‌که باستان‌شناسان این امکان را پیدا کردند نگاه بهتری به مجسمه عظیم ابوالهول بیندازند و معماری آن را بررسی کنند، شواهدی را کشف کردند که نشان می‌داد بینی مجسمه عمدا جدا شده است. سوءبرداشت رایجی وجود دارد که براساس آن، ارتش ناپلئون بناپارت بینی مجسمه را نابود کرده است، این درحالی است که تصاویر مربوط به حوالی ۱۷۰۰ میلادی نشان می‌دهد بینی این مجسمه مدت‌ها پیش از رسیدن «ناپلئون» از بین رفته بود. در حقیقت باستان‌شناسان امروزی معتقدند که بینی این مجسمه بین قرن سوم تا دهم میلادی نابود شده است. دلیل این کار هنوز مشخص نیست.