واکنش کاربران توییتر به پیام‌های خاتمی حاوی چه معانی است؟

اعتماد نوشت: از ابتدای اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ تاکنون، سید محمد خاتمی اقدام به انتشار چهار پیام متفاوت در چهار مقطع مختلف کرده است. در مقطع اول، او در واکنش به حمله تروریستی به شاهچراغ شیراز پیامی داد، در مقطع دوم در دیدار با جمعی از علاقه‌مندان مطلع به مسائل سیستان و بلوچستان مسائلی را مطرح کرد، در مقطع سوم به مناسبت سالگرد ۱۶ آذر شعار «زن، زندگی، آزادی» را زیبا دانست و در نهایت در مقطع چهارم، به مناسبت سالگرد انقلاب اسلامی پیامی را منتشر کرد. فارغ از محتوای هر یک از این پیام‌ها، کاربران شبکه‌های اجتماعی و خصوصا کاربران توییتری، واکنش‌هایی را به این پیام‌ها منتشر کردند.

بررسی داده‌های به دست آمده از هر چهار پیام خاتمی نشان می‌دهد که در قیاس با سایر پیام‌ها، بیشترین تعداد توییت‌ها درباره پیام آخر بوده است. راجع به این پیام حدود ۶۴۰۰ توییت منتشر شده است. افزایش تعداد توییت‌ها ممکن است تحت‌تاثیر همزمانی با پیام میرحسین موسوی نیز باشد که باعث واکنش‌های بیشتر و گسترده‌تر به پیام خاتمی هم شده است. اما برخلاف روند صعودی توییت‌ها، تعداد کاربران مشارکت‌کننده و لایک‌کنندگان روندی نزولی داشته است. همان‌گونه که در نمودار زیر نیز مشخص است، در پیام آخر، تعداد لایک‌های توییت‌های مربوط به سید محمد خاتمی (اعم از حمایتی و انتقادی) و تعداد کاربرانی که در قالب توییت و ریتوییت به این پیام واکنش نشان داده‌اند کمتر از همیشه بوده است.

اما دلیل آنکه میزان لایک توییت‌ها و تعداد کاربران واکنش‌دهنده به پیام‌های سید محمد خاتمی در طول زمان کاهش یافته چه بوده است؟ از آنجایی که بسیاری از این توییت‌ها، توییت‌های منفی و انتقادی علیه سید محمد خاتمی بوده است، نمی‌توان این امر را به منزله تغییر رویکرد به پیام‌های او در نظر گرفت؛ بلکه شاید بتوان علت را تغییر فضای سیاسی کشور و کاهش التهابات دانست. به‌طور کلی توییتر فارسی در ماه‌های مهر تا آذر شرایط کاملا متفاوتی را نسبت به قبل و بعد از آن تجربه کرده و داده‌های مورد بحث نیز به‌نوعی بیانگر همین واقعیت است. محتوای واکنش‌ها به پیام سید محمد خاتمی چقدر تغییر کرده است؟ واکنش‌های توییتری به آخرین پیام او را در گراف زیر می‌توان مشاهده کرد. این گراف بیانگر کاربرانی است که درباره پیام سید محمد خاتمی به مناسبت سالگرد انقلاب توییت یا ریتوییت داشته‌اند و بیانگر گروه‌های واکنش‌دهنده به این موضوع است.

بر این اساس، کاربران برانداز و مخالف جمهوری اسلامی، بیشترین توییت و ریتوییت را علیه خاتمی داشته و حدود ۹۲ درصد از شبکه را به خود اختصاص داده‌اند؛ کاربران اصلاح‌طلب نیز حدود ۶ درصد و کاربران ارزشی و انقلابی نیز حدود ۲ درصد از شبکه را به‌طور کلی به خود اختصاص داده‌اند. این یافته‌ها چندان تفاوت معناداری با واکنش‌های پیشین به پیام‌های سید محمد خاتمی ندارد؛ جز آنکه اصلاح‌طلبان نسبت به پیام‌های قبلی حدود دو تا سه درصد سهم بیشتری از شبکه را به خود اختصاص داده‌اند که بیانگر آن است که آن‌ها کمی بیش از گذشته نسبت به پیام سید محمد خاتمی فعالیت داشته‌اند.

با این حال از لحاظ محتوایی و سیاسی، تمامی واکنش‌ها به پیام‌های سید محمد خاتمی در ماه‌های اخیر یک وجه مشترک داشته و آن واکنش بسیار محدود کاربران انقلابی و اصولگرا به پیام‌های اوست؛ این در حالی است که تا پیش از اعتراضات اخیر، هر گاه سید محمد خاتمی پیامی می‌داد، این جریان فعالانه توییت‌هایی را علیه او می‌زد. در مقابل، در جریان اتفاقات اخیر، کاربران انقلابی و اصولگرا در توییتر نسبتا با سکوت از کنار پیام‌های او گذشته‌اند و این کاربران برانداز و مخالف جمهوری اسلامی بوده‌اند که با شدت به مراتب بیشتری نسبت به گذشته، علیه خاتمی موضع‌گیری کرده‌اند. امری که بیانگر تغییراتی در فضای توییتر در طول اعتراضات و پس از آن است.