بن‌بسـت‌‏های جنگ یک‌ساله اوکراین

احمد زیدآبادی در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت: در آستانۀ یکمین سالگرد حملۀ نظامی ارتش روسیه به خاک اوکراین، جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در سفری اعلام‌نشده، وارد کیف شد و با ولادیمیر زلنسکی، همتای اوکراینی خود دیدار و گفتگو کرد.

دیدار چند‌ساعتۀ بایدن از کیف، نخستین سفر رئیس‌جمهوری آمریکا به اوکراین پس از تجاوز نظامی روسیه به این کشور محسوب می‌شود. بایدن در کیف، هدف از جنگ روسیه علیه همسایۀ خود را «حذف اوکراین از نقشۀ جهان» دانست و ضمن تأکید بر شکست ولادیمیر پوتین در دستیابی به این هدف، متعهد به حمایت آمریکا از اوکراین و ادامۀ ارسال کمک‌های نظامی و تسلیحات به این کشور شد.

سفر بایدن به کیف، یک‌روز پیش از سخنرانی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در‌بارۀ جنگ اوکراین صورت گرفت و به همین دلیل، رسانه‌های بین‌المللی هدف او از این سفر را فرستادن پیامی روشن به مسکو ارزیابی کرده‌اند.

در واقع جو بایدن با اعلام اینکه «آمریکا تا هر زمانی که لازم باشد در کنار اوکراین خواهد ایستاد» به مسکو پیام فرستاد که بلوک غرب و به‌خصوص اعضای پیمان ناتو از ادامۀ جنگ در اوکراین خسته نشده و اشاره‌های تهدیدآمیز رهبران کاخ کرملین برای استفادۀ احتمالی از جنگ‌افزار‌های هسته‌ای و بین‌المللی‌شدن منازعه، بر ارادۀ آنان در حمایت از دولت زلنسکی تأثیری نخواهد گذاشت.

ولادیمیر پوتین ظاهراً بر این تصور بود که اغلب کشور‌های اروپایی از جمله آلمان و فرانسه، در برابر حملۀ روسیه به اوکراین، سیاست بی‌طرفی پیشه خواهند کرد و در حمایت از دولت زلنسکی با ایالات متحدۀ آمریکا همراه نخواهند شد. به پندار پوتین، اشتیاق به ادامۀ دسترسی آسان به منابع انرژی روسیه و همین‌طور ترس از فراگیر شدن جنگ، دو عاملی بود که اروپا را به‌سمت نادیده‌گرفتن منافع اوکراین و اجبار آن به امضای توافق صلح با روسیه ترغیب می‌کرد.

این پندار، اما به‌کلی نادرست از کار درآمد. اروپایی‌ها به‌رغم کاهش شدید صادرات گاز روسیه به کشور‌های خود، با بسیج امکانات و برنامه‌های صرفه‌جویی بی‌سابقه، «یخبندان زمستان» مورد ادعای کرملین را بدون بروز بحران پشت‌سر گذاشتند و از همراهی با آمریکا در ارسال کمک‌های نظامی و غیرنظامی به اوکراین دست نکشیدند.

اینک با گذشتِ فصل سرما و یخبندان، روسیه ابزار قدرتمند دیگری برای اعمال فشار علیه اروپا به منظور تغییر موضع کشور‌های این قاره در برابر جنگ اوکراین در دست ندارد و به همین علت، اروپایی‌ها در کنار آمریکا برای حمایت تسلیحاتی از دولت زلنسکی نگرانی کمتری خواهند داشت.

کم‌اثر شدن استفاده از «سلاح انرژی» علیه اروپا قاعدتاً وضعیت را از این به بعد برای روسیه در مواجهه‌اش با اوکراین سخت‌تر خواهد کرد؛ به‌ویژه آنکه متحدان غربی در ارسال سلاح‌های پیشرفته‌تر به کیف روز‌به‌روز جسارت بیشتری از خود نشان می‌دهند.

شرایط تازه ممکن است روسیه را به‌سمت استفادۀ بیشتر از زبان تهدید و به‌کارگیری سلاح‌های هسته‌ای در جنگ سوق دهد، اما تهدید هسته‌ای، تیغی دو‌لبه است و معنایی جز احساس شکستِ یک «قدرت نظامی جهانی» در یک جنگ متعارف ندارد. در عین حال، عملی کردن تهدید هسته‌ای هم فقط نمایش جنون و دیوانگی است، زیرا طرفِ پیروز نخواهد داشت و صرفاً به فاجعه‌ای تمام‌عیار و همگانی منجر خواهد شد.

در واقع، «عقل سلیم» اقتضاء می‌کند که روس‌ها بیش از این جنگ را ادامه ندهند و خواستار مذاکره برای پایان جنگ و امضای توافق‌نامۀ صلح شوند.

واقعیت این است که دستیابی به صلح نیز به اندازۀ ادامۀ جنگ در ماجرای اوکراین دشوار شده است. مواضعِ دو طرف نزاع در‌بارۀ یک توافق صلح احتمالی، به‌قدری از هم فاصله دارد که به‌دشواری می‌توان بین آن‌ها پُلی ایجاد کرد. پوتین همچنان بر لزوم تداوم اشغالِ منطقۀ دونباسِ اوکراین در کنار ادامۀ سیطره بر شبه‌جزیرۀ کریمه اصرار می‌ورزد، حال‌آنکه زلنسکی جز به عقب‌نشینی ارتش روسیه به مرز‌های شناخته‌شدۀ بین‌المللی رضایت نمی‌دهد.

با این‌حال، اعلام آتش‌بس طولانی در خطوط نبرد کنونی شاید فرصتی برای خروج از بن‌بست برای دو طرف فراهم کند. در سایۀ آتش‌بس طولانی، دو طرف وارد مذاکراتی فرسایشی خواهند شد که چه‌بسا سال‌ها ادامه یابد و در این بین، بروز تحولی در هر کدام از دو سوی ماجرا و یا نقطه‌ای دیگر از جهان، به حل نهایی منازعه کمک کند.

آنچه می‌تواند سبب حمایت بلوک غرب از چنین آتش‌بسی شود، نگرانی برخی محافل اروپایی و آمریکایی از یک روسیۀ کاملاً شکست‌خورده و تحقیر‌شده در رویارویی با اوکراین است. شکست قطعی روسیه در جنگ، چه‌بسا زمینۀ سقوط ولادیمیر پوتین و حتی فروپاشی فدراسیون روسیه را به‌دنبال داشته باشد. در این میان مشخصاً هر نوع فروپاشی سرزمینی فدراسیون روسیه، مورد نگرانی شدید برخی محافل غربی است، زیرا هرج‌ومرج و بی‌ثباتی ناشی از آن، چنان بر امنیت بین‌المللی تأثیر خواهد گذاشت که هیچ نیرویی قادر به کنترل و مهار آن نخواهد بود.

بدین‌ترتیب، گرچه سفر ناگهانی بایدن به کیف به‌معنای فرستادن پیامی روشن به پوتین محسوب می‌شود، اما به‌معنای چرخش چشمگیری در سیاست آمریکا در برابر جنگ اوکراین هم نیست.

به‌هر حال، کلید خاتمۀ جنگ اوکراین در دست پوتین است. او در سخنرانی امروز خود روشن خواهد کرد که بنا دارد اوضاع را به چه سمتی هدایت کند.