توقف کوتاه در جنگ داخلی سودان

سران نیرو‌های نظامی رقیب در سودان، روز سه‌شنبه و در چهارمین روز درگیری‌ها در این کشور اعلام کردند که به یک آتش‌بس ۲۴ ساعته تن خواهند داد. براساس آماری که روز دوشنبه توسط ولکر پرتس، نماینده ویژه سازمان ملل متحد در سودان اعلام شد تا روز سوم دست‌کم ۱۸۵ نفر بر اثر درگیری‌ها کشته و ۱۸۰۰ نفر نیز مجروح شده‌اند. الجزیره به نقل از ساکنان محلی نوشته است که به دلیل شدت درگیری‌ها در خیابان‌های خارطوم و شهر‌های دیگر سودان، امکان خارج کردن اجساد و بیرون کشیدن مجروحان از خیابان‌ها وجود ندارد.

به گزارش اعتماد، ارتش سودان اعلام کرده است که این آتش‌بس تمدید نخواهد شد و از عصر امروز نبرد برای شکست دادن نیرو‌های پشتیبانی سریع به فرماندهی محمد حمدان دقلو مشهور به حمیدتی ازسر گرفته می‌شود. هر دو طرف در درگیری‌های سودان یکدیگر را به تلاش برای کودتا متهم می‌کنند و مدعی هستند که طرف مقابل قصد بازداشت فرمانده طرف دیگر را داشته است.

روز گذشته پس از آنکه محمد حمدان دقلو، فرمانده نیرو‌های پشتیبانی سریع سودان پیشنهاد آتش‌بس ۴۸ ساعته را مطرح کرد، ارتش سودان این پیشنهاد را ابتدا رد کرد. اما بعد از رایزنی‌های بین‌المللی از جمله تماس تلفنی وزیر خارجه ایالات‌متحده امریکا با سران ارتش و نیرو‌های پشتیبانی سریع، دو طرف حاضر به پذیرش این آتش‌بس بشردوستانه شدند که از عصر دیروز آغاز شد و تا عصر امروز ادامه پیدا می‌کند. روز دوشنبه درگیری‌ها میان دو گروه نظامی رقیب در سودان شدت بیشتری پیدا کرد و حملات نظامیان به نمایندگی‌های دیپلماتیک کشید. براساس گزارش‌ها نیرو‌های نظامی رقیب به یک کاروان دیپلماتیک امریکایی و همچنین اقامتگاه سفیر اتحادیه اروپا در خارطوم پایتخت سودان حمله کردند. براساس گزارش رسانه‌ها آسیبی به دیپلمات‌های امریکایی و اروپایی در این حملات نرسیده است.

روز گذشته آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات‌متحده امریکا در تماس‌های تلفنی جداگانه با عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش و محمد حمدان دقلو، فرمانده نیرو‌های پشتیبانی سریع گفتگو کرد. محمد حمدان دقلو با انتشار پستی در شبکه اجتماعی توییتر نوشت که در گفتگو با بلینکن «مسائل مبرم را مورد بحث قرار دادیم.» نیرو‌های پشتیبانی سریع که پس از آغاز درگیری‌ها از روز شنبه توسط ارتش به عنوان گروه شورشی معرفی شده است، اعلام کرد که قصد دارد به نبرد با هدف «بازگرداندن حقوق مردم» در «انقلاب نوین» ادامه دهد. وزیر خارجه امریکا گفته است که گزارش‌های اولیه نشان می‌دهد که حمله به دیپلمات‌های امریکایی در سودان اقدامی بی‌ملاحظه بود که توسط نیرو‌های پشتیبانی سریع انجام شده است. وی گفته است که پرسنل امریکایی در صحت کامل هستند، اما تهدید علیه دیپلمات‌های امریکایی «کاملا غیرقابل» است.

علاوه بر امریکا، دیگر کشور‌های منطقه نیز برای پادرمیانی بین طرف‌های درگیر در سودان اعلام آمادگی کرده‌اند. عبدالفتاح السیسی، رییس‌جمهور مصر، روز دوشنبه، برای وساطت میان طرفین درگیر در سودان آمادگی خود را اعلام و اشاره کرد که مقامات قاهره برای ترغیب ارتش و نیرو‌های پشتیبانی سریع به اعلام آتش‌بس، با آن‌ها در تماس هستند. سالوا کئیر، رییس‌جمهور سودان جنوبی نیز در گفت‌وگوی تلفنی با عبدالفتاح السیسی همتای مصری خود برای میانجیگری میان طرفین درگیر در سودان اعلام آمادگی کرد. از طرف دیگر، وزرای خارجه گروه هفت نیز خواستار «توقف فوری اقدامات خصمانه» در سودان و بازگشت به میز مذاکره شدند.

آیا شبه‌نظامیان واگنر در جنگ داخلی سودان مشارکت دارند؟

یکی از مسائلی که در طول روز‌های گذشته درخصوص درگیری‌های داخلی سودان مطرح شده، احتمال حضور نیرو‌های پیمانکاری خصوصی نظامی واگنر در این درگیری‌هاست. بسیاری از رسانه‌ها به سابقه حضور واگنر در سودان و ارتباط نزدیک عمر البشیر، دیکتاتور پیشین سودان با روسیه و سفر اخیر محمد حمدان دقلو به روسیه اشاره می‌کنند. با این حال یوگنی پریگوژین، فرمانده نیرو‌های پیمانکاری نظامی واگنر روسیه در مصاحبه‌ای حضور نظامیان تحت رهبری خود در سودان را تکذیب کرده است. پریگوژین در پاسخ به خبرنگاران نشریه ژون آفریک گفته که نیرو‌های واگنر دو سال است که از خاک سودان خارج شده‌اند. با این حال برخی رسانه‌ها گمانه‌زنی می‌کنند که حتی در صورتی که نیرو‌های واگنر مستقیما در درگیری‌های جاری سودان حضور نداشته باشند، سلاح‌ها و تجهیزات نظامی این گروه در درگیری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به نوشته روزنامه دیلی تلگراف، پای نیرو‌های واگنر از سال ۲۰۱۷ و زمانی که عمر البشیر روابط خود را با ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه توسعه داد، به سودان باز شد. در آن دوران عمر البشیر، وعده داده بود که یک پایگاه دریایی برای روسیه در بنادر سودان در دریای سرخ ایجاد کند. این وعده ۱۳ ماه پیش در سفر حمیدتی، فرمانده نیرو‌های پشتیبانی سریع به روسیه بار دیگر تکرار شد. دیلی تلگراف می‌نویسد: شرکت واگنر مقادیر زیادی تسلیحات و تجهیزات از جمله کامیون‌های نظامی، خودرو‌های آبی خاکی و دو هلیکوپتر ترابری را به سودان فرستاده است. پس از سقوط عمر البشیر، این گروه متشکل از مزدوران روس مجددا با برهان و به ویژه حمیدتی هماهنگ شد.

اقتصاد سودانی عمدتا دراختیار ارتش این کشور قرار دارد، با این حال شبه‌نظامیان نیروی پشتیبانی سریع، معادن طلای سودان را اداره می‌کنند که یکی از منابع اصلی درآمدی این گروه قدرتمند شبه‌نظامی با بیش از ۱۰۰ هزار نیرو است. دیلی تلگراف ادعا کرده است که گروه واگنر در بهره‌برداری از این معادن طلا با گروه نیرو‌های پشتیبانی سریع همکاری می‌کند.

نگرانی از گسترش درگیری‌ها در شاخ آفریقا

الجزیره در گزارشی می‌نویسد که تحلیلگران نسبت به سرایت درگیری‌ها در سودان به دیگر نقاط شمال آفریقا اظهار نگرانی می‌کنند. بخش بزرگی از منطقه گرفتار درگیری‌های گسترده است. کشور‌هایی مانند اتیوپی، سودان جنوبی و سومالی مدت‌هاست با درگیری‌های داخلی مواجه هستند که تاکنون ده‌ها هزار نفر را به کام مرگ کشیده و میلیون‌ها نفر را آواره کرده است. همزمان تغییرات آب و هوایی هم مشکلات بزرگی را برای منطقه ایجاد کرده است و بارش ناچیز در سال جاری میلادی هم نوید ادامه خشکسالی را در منطقه می‌دهد. به نوشته الجزیره تحلیلگران معتقدند که جنگ داخلی تمام عیار در سودان می‌تواند وضعیت را در منطقه وخیم‌تر کند و از بحران جدید آوارگان و جنگ بر سر منابع آب، تا مداخلات خارجی را در منطقه تشدید کند. مت برایدن، مشاور استراتژیک اندیشکده ساهان که بر مسائل شاخ آفریقا تمرکز دارد به الجزیره می‌گوید: «اگر جنگ داخلی تمام عیار در سودان در بگیرد، کل منطقه شاخ آفریقا از آن متاثر خواهد شد.»

سودان با هفت کشور مرز زمینی دارد. از این میان پنج کشور، یعنی لیبی، جمهوری آفریقای مرکزی، سودان جنوبی، اتیوپی و چاد میدان نبرد‌های مسلحانه هستند. دو همسایه دیگر سودان که وضعیت باثبات‌تری دارند، مصر و اریتره هستند. مت برایدن معتقد است که جنگ داخلی در سودان بر همه این کشور‌های اثر خواهد گذاشت.

نقش احتمالی کشور‌های عربی خاورمیانه

با گذشت چهار روز از آغاز درگیری‌ها در سودان، کشور‌های عربی منطقه به صورت مشخص از هیچ یک از طرف‌های درگیر حمایت نکرده‌اند. عربستان سعودی و مصر تلاش کرده‌اند تا با هر دو طرف برای پایان درگیری‌ها رایزنی کنند. عبدالفتاح برهان و محمد حمدان دقلو هر دو هم با عربستان سعودی و هم با امارات متحده عربی رابطه نزدیکی دارند. نیرو‌های سودانی هم از ارتش و هم از میان نیرو‌های پشتیبانی سریع در جنگ یمن کنار نیرو‌های عربستان سعودی و اماراتی می‌جنگیدند. مصر، دیگر قدرت منطقه است که روابط بسیار نزدیکی با ارتش سودان دارد. دو کشور به صورت مستمر رزمایش‌های مشترک برگزار می‌کنند که تازه‌ترین آن‌ها در همین ماه جاری برگزار شد. روز شنبه وقتی که درگیری‌ها در سودان آغاز شد، نظامیان مصری همچنان در پایگاه‌های نظامی سودان حضور داشتند. تعدادی از نظامیان مصری توسط نیرو‌های پشتیبانی سریع بازداشت شدند که اعلام شد به مصر مسترد شده‌اند.

شمس‌الدین کباشی، از فرماندهان ارتش سودان به شبکه خبری العربیه گفته است که دو کشور همسایه سودان به نیرو‌های پشتیبانی سریع تحت رهبری حمیدتی کمک کرده‌اند. العربیه نامی از این دو کشور نبرده است.

مذاکرات امکان‌پذیر نیست

فتح‌الرحمان محی‌الدین، فرمانده پیشین نیروی دریایی سودان معتقد است که هیچ مسیری برای گفتگو با نیرو‌های پشتیبانی سریع وجود ندارد. وی به الجزیره می‌گوید: «همه شورشیان در گذشته مطالباتی داشتند که قابل گفتگو بود. اما مطالبات نیرو‌های پشتیبانی سریع قابل گفتگو نیست، چراکه آن‌ها خواهان فروپاشی ارتش سودان هستند، در نتیجه مذاکره امکان‌پذیر نیست.»

وی به الجزیره می‌گوید: «ما باور داریم که آتش‌بس ضروری است، چراکه اجساد در خیابان‌ها انباشته شده‌اند و بیماران در بیمارستان‌ها و دانشجویان در دانشگاه‌ها گرفتار شده‌اند. ما نیاز به آتش‌بس داریم تا مردم بتوانند بیرون بروند و نیاز‌های اساسی‌شان را برآورده کنند.» این فرمانده پیشین ارتش همچنین معتقد است که ممکن است حمیدتی کنترل کاملی بر نیرو‌های خود نداشته باشد.

وی می‌گوید: «نیرو‌های آن‌ها مانند دار و دسته‌هاهی جنایتکار هستند، در نتیجه فکر نمی‌کنم که همه حاضر به رعایت آتش‌بس باشند. اگر آن‌ها آتش‌بس را رعایت نکنند، نیرو‌های مسلح حق دارند که واکنش نشان دهند.»

با این حال باشا طبیق، تحلیلگر مسائل سیاسی در خارطوم به الجزیره می‌گوید که راهکاری جز گفتگو‌های معنادار برای حل مساله جاری وجود ندارد. وی می‌گوید: «مذاکره تنها راه‌حل بحران کنونی است. اینکه بپذیریم نیرو‌های پشتیبانی سریع نیرو‌های شورشی هستند، تغییری در این واقعیت ایجاد نمی‌کند که آن‌ها سلاح حمل می‌کنند. این منازعه با اسلحه حل و فصل نمی‌شود.» وی معتقد است: «دو طرف در حال انجام عملیات نظامی هستند. اما اگر هر دو طرف عزم جدی داشته باشند که اجازه ایجاد دالان‌های بشردوستانه بدهند، امکان اجرای آتش‌بس وجود دارد. خانواده‌ها از فقدان خدمات اساسی رنج می‌برند و اگر دو طرف به آتش‌بس برای یک روز پایبند باشند، این امکان پدید می‌آید که مردم نیاز‌های خود را برطرف کنند.»