دره شاه‌پسند تهران کجا است؟

اگرچه محله‌های شمال شهر دیگر کمتر نشانی از شمایل روستایی خود دارند، اما هنوز در محله سوهانک می‌شود از کوچه‌باغ‌ها، درختان کهنسال و حتی خانه‌های قدیمی به جا مانده از گذشته سراغ کرد. سوهانک، اما آبادی کوچکی پر از داستان و ماجرا بود و لقب‌های جالبی، چون «دره شاه پسند» و «دره عزل» داشت.

به گزارش همشهری آنلاین، حالا دیگر سال‌هاست که پای برج‌ها و آپارتمان‌های سر به فلک کشیده به سوهانک هم باز شده است. همان روستای زیبا با باغ‌های دل‌انگیز و آب و هوایی خوش که پاتوق شاهزادگان قجری بود و در تاریخ معاصر اتفاقات بسیاری در آن رقم خورد. با وجود این، هنوز هم سوهانک یادگاری‌های بسیاری از روزگار گذشته خود برای اهالی امروز تهران دارد؛ از درخت چنار کهنسال این محله تا کوچه‌باغ‌های بافت سنتی آن که هنوز حال و هوای گذشته را حفظ کرده‌اند.

جستجو در تاریخ محله سوهانک را باید از علت نامگذاری آن شروع کرد. آبادی سوهانک که اکنون به عنوان یکی از محله‌های شمال شهر به شمار می‌رود، امروز از جنوب به بلوار ارتش، از شمال به دامنه جنوبی البرز و از شرق به گردنه قوچک منتهی می‌شود. در بررسی علت نامگذاری این آبادی شمیران به نقل قول‌ها و باور‌های ساکنان قدیمی آن می‌رسیم که از دیدگاه تهران‌شناسان چندان با منابع مکتوب و کتاب‌های تاریخی مطابقت ندارد.

«داریوش شهبازی» تهران‌شناس و تاریخ‌پژوه به چند نمونه از روایت‌های رایج میان ساکنان قدیمی این آبادی اشاره می‌کند: «از میان روایت‌هایی که ساکنان قدیمی سوهانک و محدوده شمیران برای علت نامگذاری این آبادی ذکر می‌کنند، ۲ روایت شهرت بیشتری دارد که البته هیچکدام متقن نیست. برخی از آن‌ها می‌گویند، چون سنگی بسیار بزرگ و سخت در ارتفاعات اطراف سوهانک قرار داشت که ساکنان این آبادی کار ساییدن را با آن انجام می‌دادند، نام این آبادی را سوهانک گذاشتند. برخی دیگر هم معتقدند سوهانک مصغر واژه اصفهانک، آبادی کوچکی در دولاب است.»، اما روایت دیگری هم وجود دارد که از اعتبار بیشتری برخوردار است. شهبازی ادامه می‌دهد: «نور خانه‌های آبادی سوهانک در دورترین مناطق شمیران همسوسو می‌زد؛ بنابراین از کلمه «سو» به همراه «ان» که پسوند مکان است استفاده شده و نیز «ک» تصغیر هم به نام این روستا اضافه شده است و بعد برای راحتی گویش سوانک به سوهانک تبدیل شد.»

اینجا دره شاه‌پسند بود

نام آبادی سوهانک در منابع معتبر تاریخی ذکر شده و این روستا به چند واقع تاریخی هم معروف بوده است. نام روستای سوهانک در دوران فتحعلی‌شاه قاجار بیش از گذشته سر زبان‌ها افتاد. در همین دوران بود که نام این آبادی برای اولین بار درکتاب‌های تاریخ ثبت شده. معروف است که فتحعلی‌شاه برای آنکه از گرمای تهران در امان بماند، تابستان‌ها به سوهانک می‌رفت تا از آب و هوای خنک آن بهره‌مند شود. «علیرضا زمانی» تهران‌شناس در این‌باره می‌گوید: «تابستان که می‌شد، فتحعلی‌شاه برای فرار از گرمای تابستان به سوهانک می‌رفت. در واقع ییلاق فتحعلی‌شاه در دره‌ای در آبادی سوهانک بود. به همین دلیل، به این دره سوهانک، دره شاه‌پسند گفتند و این نام در آن زمان سر زبان‌ها افتاد.»

به سوهانک دره عزل می‌گفتند

ردپای نام آبادی سوهانک را در دوران ناصرالدین‌شاه هم می‌توان جستجو کرد. در این دوران نام این آبادی با یک واقعه سیاسی گره خورد. زمانی در این‌باره می‌گوید: «یکی از اتفاقات مهم سیاسی دوران ناصرالدین‌شاه در این آبادی رقم خورد. وقتی فرمان عزل میرزا آقاخان نوری در همین آبادی صادر شد، به سوهانک دره عزل گفتند و این نام هم در دوران ناصری سر زبان‌ها افتاد. عصمت‌الدوله، دختر ناصرالدین شاه و همسرش معیرالممالک هم تابستان‌ها را در سوهانک می‌گذراندند و محل اتراقشان تا مدت‌ها به تخت معیر معروف بود. همچنین عصمت‌الدوله در سوهانک از دنیا رفت.»