سوم ماه مه، روز جهانی آزادی مطبوعات

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۰ دسامبر۱۹۹۳ میلادی در چهل‌وهشتمین اجلاس خود طی مصوبه‌ای روز سوم ماه مه هر سال را به‌عنوان «روز جهانی آزادی مطبوعات» اعلام کرد. این مصوبه از قطعنامه همایش عمومی یونسکو در سال۱۹۹۱ میلادی تحت عنوان «ارتقای آزادی مطبوعات در دنیا» که جراید آزاد، فراگیر و مستقل را به‌عنوان یکی از اجزای ضروری جامعه دموکراتیک تلقی کرده، نشأت گرفت.

این روز به یاد سالروز انتشار اعلامیه ویندهوک (Windhoek Declaration) درباره ارتقای وضعیت نشریه‌های مستقل و فراگیر آفریقایی انتخاب شد.

حسن خسروی، محقق در مقاله‌ای ضرورت آزادی بیان را چنین شرح داده است:

حق بر آزادی مطبوعات به معنای عام، داشتن حق در زمینه جست‌وجو، جمع‌آوری، کسب آزادانه اخبار و اطلاعات و عقاید عمومی، انتقال و مخابره آزادانه آنها، انتشار آزادانه روزنامه‌ها، دریافت و مطالعه آزادانه مطبوعات و همچنین دریافت آزادانه برنامه‌های یادشده را دربرمی‌گیرد.

به این ترتیب، حق بر انتشار مجله‌های گوناگون از سوی افراد، موسسات و انعکاس آزاد افکار و عقاید عمومی در مطبوعات از شرایط اساسی حق بر آزادی مطبوعات در معنای عام به شمار می‌آید. امروزه در نظام بین‌المللی حقوق بشر صرف توجه به انواع آزادی‌ها، دیگر پاسخگوی نیاز‌های اجتماعی افراد بشری نیست و ایجاد شرایط و امکانات لازم برای بهره‌مندی از آزادی‌ها به‌عنوان حقوق مسلم بشری نیز ضرورت پیدا کرده است. حق بر آزادی مطبوعات نیز از این قاعده مستثنی نیست و به همین سبب است که در اعلامیه‌ها، پیمان‌نامه‌های حقوقی بین‌المللی و حتی قوانین اساسی کشور‌ها از حق ارتباط (Right Communication) یا حق استفاده از مطبوعات (Press of Use to Right) و الزام دولت‌ها به تامین این‌گونه حقوق سخن گفته شده است؛ بنابراین اگر دولت‌ها نتوانند همه شرایط لازم را برای برخورداری افراد از حق بر آزادی مطبوعات و مشارکت آنان در ایجاد آثار فرهنگی همچون روزنامه‌ها را فراهم سازند، باید حداقل از هرگونه محدودیت‌هایی که ممکن است در راه تامین چنین حقی ایجاد شود، خودداری کنند.

آزادی مطبوعات جزء آن دسته از حق‌های بشری است که متلازم با آزادی بیان، حق دسترسی به اطلاعات یا آزادی اطلاعات، آزادی فکر و عقیده است؛ به‌طوری‌که آزادی مطبوعات پیش‌شرط آزادی‌های مذکور است. به‌عبارتی تا زمانی که مطلبی به هر وسیله نشر نشود، آزادی مطبوعات ایجاد نمی‌شود و به طریق اولی فعالیت‌های معنوی همچون آزادی فکر و عقیده صورت نخواهد گرفت و ابنای بشری در اسارت جهالت باقی خواهند ماند، با آن که در اعلامیه جهانی حقوق بشر صراحتا از این آزادی نام برده نشده، اما آزادی بیان را می‌توان از لحن ماده۹۱ اعلامیه و نیز ماده۹۸ میثاق حقوق مدنی و سیاسی استنباط کرد که در واقع امر مربوط به آزادی بیان و آزادی عقیده است.