سر سرباز هخامنشی چه شد؟

سر سرباز هخامنشی که حدود ۹۰ سال پیش از تخت جمشید سرقت شده بود و سال ۱۳۹۷ پس از طی یک فرآیند حقوقی طولانی، به ایران بازگردانده شد، هم‌اکنون در مخزن موزه ملی ایران نگهداری می‌شود و نمایش عمومی ندارد.

به گزارش ایسنا، این نقش برجسته سال ۱۳۹۷ به ایران استرداد شد و قرار بود پس از برگزاری یک دوره نمایش به تخت جمشید برگردد، اما بعد‌ها تصمیم گرفته شد سر سرباز هخامنشی در موزه ملی ایران بماند. جبرئیل نوکنده ـ رییس کل موزه ملی ایران ـ چندی پیش به دنبال پی‌گیری ها گفت: سر سرباز هخامنشی در مخزن این موزه نگهداری می‌شود.

او درباره علت به نمایش نگذاشتن این اثر جدا شده از تخت جمشید، این پاسخ را داد که «نقش‌برجسته سر سرباز هخامنشی در چنیدن موزه ایران به نمایش درآمده و جزو اموالی است که قرار شد در موزه ملی نگهداری شود و جزو اشیائی است که در مخزن موزه ملی نگهداری می‌شود.»

رییس کل موزه ملی ایران همچنین گفت: مشابه سر سرباز هخامنشی و حتی نمونه کامل‌تر آن در سالن موزه ملی موجود است و ما به خاطر محدودیت فضا، آن را در مخزن نگهداری می‌کنیم. اگر فضای کافی داشتیم تا مثلا ۵ هزار متر به گالری هخامنشی اختصاص دهیم، حتما این شیء را برای نمایش عمومی به سالن برمی‌گرداندیم، ولی درحال حاضر به دلیل محدودیت فضایی که موزه ملی دارد، این شیء در مخزن نگهداری می‌شود.

بنا بر مستندات و توضیحات مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری، در پاییز سال ۱۳۹۶ یک قطعه سنگ منقّش به سر سرباز هخامنشی، که در دهه ۱۹۳۰ میلادی به سرقت رفته و به‌صورت غیرقانونی از کشور خارج شده بود، در یک نمایشگاه آثار باستانی در نیویورک برای فروش به نمایش گذاشته شد. سنگ حجاری شده تا قبل از سال ۱۹۳۶ میلادی در محل خود در ردیف جان‌پناه پلکان شمالی کاخ شورا در مجموعه تخت جمشید قرار داشت، اما پس از آن تاریخ، ناپدید شد.

با پیگیری حقوقی ایران، این اثر باستانی توقیف شد، هرچند مدعیان مالکیت این نقش‌برجسته نسبت به حکم دادستانی نیویورک معترض شدند.

متعاقب توقیف اثر توسط دادستانی نیویورک و همزمان با رسیدگی در دادگاه ایالات متحده، شرکت بیمه موزه مونترال که این قطعه سنگ را فروخته بود، در دادگاه مونترال کانادا اقدام به طرح دعوی علیه ایران کرد و مدعی شد که این قطعه سنگ برجسته در اوایل دهه ۱۹۵۰ میلادی از سوی شخصی به نام «پل مالون» در شهر نیویورک به موزه مونترال فروخته شده بود. با این وجود، شرکت بیمه هیچ‌گونه مدرکی مبنی بر این‌که اثر مزبور چگونه در سال ۱۹۳۶ از محل اصلی خود در تخت جمشید جدا شده و سال‌ها بعد، سر از نیویورک درآورده، ارائه نکرده بود.

شرکت بیمه موزه مونترال از دادگاه خواسته بود که ضمن صدور یک حکم اعلامی، مالکیت موزه مونترال بر سنگ برجسته در زمان انتقال مالکیت به شرکت بیمه و همچنین مالکیت شرکت بیمه نسبت به آن در زمان انتقال به متصرفین فعلی را احراز و اعلام کند. شرکت بیمه با تأکید بر قوانین داخلی ایالت کبک کانادا که تصرف طولانی‌مدت اموال مسروقه را دلیل بر مالکیت متصرف تلقی می‌کند، مدعی بود حتی اگر سنگ برجسته در سال ۱۹۳۶ از ایران به سرقت رفته و در دهه ۱۹۵۰ میلادی به موزه مونترال فروخته شده باشد، با توجه به آن‌که آن اثر حدود ۷۰ سال در تصرف موزه مونترال بوده است، مالکیت موزه بر آن شیء محرز و استوار بوده و مطابق قوانین کانادا، ایران نسبت به سنگ برجسته هیچ‌گونه حقی ندارد.

اما مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی، ضمن استخدام وکیل محلی در کانادا، ابتدا مسأله مصونیت دولت ایران در مقابل دعوای شرکت بیمه را نزد دادگاه کانادایی مطرح کرد. وکلای ایران همچنین با توجه به سابقه فعالیت قاضی پرونده علیه ایران به صلاحیت او اعتراض کرده و خواستار کناره‌گیری قاضی مذکور از رسیدگی به این پرونده شدند.

همزمان با رسیدگی به این پرونده در کانادا و پس از کشف اسناد بیشتری مبنی بر مسروقه بودن سنگ برجسته از سوی دادستانی نیویورک، متصرفان اثر تاریخی مجبور شدند برای مصون ماندن از تعقیب کیفری و با انعقاد توافق‌نامه‌ای با دادستانی نیویورک، از ادعای مالکیت خود نسبت به اثر صرف‌نظر کنند. متعاقباً دادگاه عالی نیویورک نیز توافق‌نامه منعقده را تنفیذ کرده و دستور لازم را برای استرداد سنگ برجسته به ایران صادر کرد.

به این ترتیب، سر سرباز هخامنشی به نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد تحویل شد و سال ۱۳۹۷ همراه با حسن روحانی ـ رییس جمهور پیشین ـ که به نیویورک سفر کرده بود، به ایران بازگردانده شد. بنا بر وعده مسؤولان میراث فرهنگی، قرار بود سر سرباز هخامنشی پس از نمایش در شهر‌ها و موزه‌های کشور به تخت‌جمشید بازگردانده شود تا در همان محلی که از آن سرقت شده بود، بار دیگر نصب شود.

با این وجود، مدتی پس از به نمایش گذاشتن سر سرباز هخامنشی، از مدیر وقت پایگاه میراث‌جهانی تخت‌جمشید درباره سرانجام بازگردادن این نقش‌برجسته به تخت جمشید، سوال پرسیده شد که گفته بود: «این اتفاق (نمایش اثر) در برخی استان‌ها افتاد، اما بعد از گسترش و شیوع ویروس کرونا، تمام برنامه‌ها با مشکل مواجه شد و نمی‌دانم نقش برجسته سر سرباز هخامنشی کجاست؟»

جبرئیل نوکنده ـ رییس کل موزه ملی ایران ـ در همان زمان (سال ۱۴۰۰) در جریان پیگیری رسانه‌ها گفت که امکان نصب‌شدن این اثر بر پلکان شرقی تخت جمشید وجود ندارد، چون بیش از نیم قرن پیش از این پلکان جدا شده و به سرقت رفته است و بنابراین امکان نصب دوباره آن بر جایگاه قبلی با توجه به فرسایش‌های مداوم و ... وجود ندارد. پس تنها ارزش موزه‌ای دارد و باید در موزه‌های ایران و جهان به نمایش گذاشته شود.

بنابر اظهارات آن زمان رئیس موزه ملی ایران، سر سرباز هخامنشی پس از تحویل به موزه ملی ایران در سال‌۹۷، یک ماه در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شد و پس از آن در استان‌های خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، زنجان و مدتی در برج میلاد تهران به نمایش عمومی گذاشته شد، اما با همه‌گیری کرونا تور نمایشگاه تک اثر نقش برجسته سرباز هخامنشی متوقف شد و این اثر به موزه ملی ایران بازگشت و هم‌اکنون در مخزن موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.