شیوع بیماری قارچی چالش جدی در جنگل‌های شمال

شیوع نوعی بیماری قارچی در نقاطی از رویشگاه‌های سوزنی برگ در جنگل‌های شمال چالشی که به تاکید کارشناسان باید از گسترش آن جلوگیری کرد.

به گزارش ایرنا، شیوع این بیماری قارچی بنا به گزارش‌ها در اسفند ماه سال گذشته و اوایل فروردین ماه امسال در سطحی از رویشگاه‌های سوزنی برگ پیرامون دریاچه ولشت مرزن آباد چالوس و منطقه حسن آباد کجور نوشهر و به تازگی هم در نقاطی از عرصه‌های طبیعی استان گیلان از جمله منجیل و رودبار مشاهده شده است.

تاکنون طبق گفته مسوولان امر، نوع این بیماری قارچی تشخیص داده نشده، اما کارشناسان موسسه تحقیقات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در تشخیص اولیه این بیماری اعلام کرده اند که این نوع قارچ به "شانکر " موسوم است که عناوین مختلفی دارد و کماکان بررسی‌ها برای شناسایی نوع این قارچ ادامه دارد برای آنکه بتوان در زمینه پیشگیری، مقابله و مهار این بیماری سازگار با تنوع زیستی جنگل برنامه ریزی و اقدام کرد.

در زمان حاضر به بنا به گفته کارشناس مسوول گیاه شناسی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر این بیماری گستره‌ای حدود هفت هزار و ۴۰۰ هکتار از ذخیره گاه ذربین و ۱۵ هزار و ۸۰۰ هکتار جنگلکاری حوزه منابع طبیعی شهرستان چالوس و گستره‌ای هم از رویشگاه‌های سوزنی برگ حوالی روستای حسن آباد کجور نوشهر را در برگرفته و آلوده کرده و متاسفانه سبب خشکیدگی تنه و سرشاخه‌های این گونه‌های درختی ارزشمند شده است.

گونه‌های سوزنی برگ شامل انواع درختان کاج، سرو نقره‌ای و ذربین می‌شود و گونه‌های که در عرصه‌های جنگلی غرب مازندران وجود دارد بیشتر از نوع سرو نقره‌ای و ذربین است.

اثراتی که این بیماری روی این گونه‌ها بر جای می‌گذارد سبب خشکیدگی از تاج درخت و به یک سوم انتهای درخت می‌رسد و در نهایت براثر گسترش بیماری سبب خشکیدگی کامل درخت و نابودی آن می‌شود و سطح پراکنش این بیماری هم از اواخر اسفند ماه و اوایل بهار گستره زیادی از عرصه‌های طبیعی این منطقه آلوده به این بیماری شده است.

سرو نقره‌ای (Green arizonica Cupressus) در ایران با نام سرو سیمین و سرو آریزونا نیز خوانده می‌شود، درختی عمیق و پوست تنه به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز است این گونه به آتش سوزی بسیار حساس بوده و زیستگاه طبیعی این گونه ارزشمند بیشتر در کوه‌های جنوب شرقی آریزونا تا جنوب غربی نیو مکزیوکو جنوب کالیفرنیا و شمال مکزیک است و این گونه برای نخستین بار در سال ۱۳۳۴ به باغ نباتات کشاورزی استان البرز وارد شد.

هم اینک کاشت سرو نقره‌ای و انواع کاج و ذربین در بسیاری از مناطق آب و هوایی ایران به عنوان عنصر اصلی درختی بوستان ها، محوطه‌های سبز، جنگلکاری‌ها و فضای سبز نواحی صنعتی، حاشیه جاده‌ها و مزارع به طور گسترده کاربرد دارد.

این قارچ پس از ورود به بافت گیاه میزبان به سیستم آوندی آن وارد شده و باعث مسدود شدن آوند‌ها و آلودگی گیاه می‌شود و از قسمت تاج گیاه به سمت پایین را خشک می‌کند و در محل نفوذ قارچ بر روی تنه و شاخه‌ها به طور معمول زخم‌هایی ایجاد می‌شود و به علت مسدود شدن آوند‌ها در ناحیه زخم شیره گیاه به صورت صمغ به بیرون تراوش کرده و به هر شکل این قارچ پاتوژن بسیار مخرّبی است و به دلیل داشتن میزبان‌های زیاد، حضور آن در فضای سبز نگران کننده است.

بررسی‌های کارشناسان نشان داده این نوع قارچ عامل بیماری روی تعداد زیادی از درختان مثمر و غیرمثمر از جمله گردو، گونه‌های مختلف مرکبات، اکالیپتوس و توت تاثیر گذاشته و بیماری زا هم است و نتایج این بررسی‌ها هم مشخص کرده این بیماری روی سرو‌های نقره‌ای کشور ما از دیرباز تاکنون اثر گذاشته است.

روند شیوع این بیماری براساس تازه‌ترین اطلاعات به دست آمده از سوی مسوولان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزدرای استان مازندران - نوشهر به علت بادخیز، رطوبتی و گرم بودن منطقه رو به گسترش است.

یافته‌های تحقیقاتی نشان داده این بیماری قارچی پس از ورود به بافت گیاه میزبان به سیستم آوندی آن وارد شده و سبب انسداد آوند‌ها و در نهایت آلودگی گیاه از ناحیه تاج به قسمت پایین شده و تا جایی که گونه درختی را خشک می‌کند و در محل نفوذ قارچ به روی تنه و شاخه‌ها به طور معمول زخم‌هایی ایجاد می‌شود.

به علت مسدود شدن آوند‌ها در ناحیه زخم شیره گیاه به صورت صمغ به بیرون تراوش می‌کند این قارچ در حقیقت پاتوژن (هر عاملی که باعث بیماری شود) مخربی دارد و به علت داشتن میزبان‌های زیاد حضور آن در فضای سبز نگران کننده است چرا که به عنوان عامل بیماری روی تعداد زیادی از درختان مثمر ثمر مانند گردو، مرکبات، اکالیپتوس و توت هم می‌شود.

عرصه‌های زیادی را آلوده است/ کارشناسان در حال تشخیص بیماری هستند

در این ارتباط، کارشناس اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر گفت: این یبماری برای نخستین بار در اسفند ماه سال گذشته و اوایل بهار در عرصه‌های جنگلی چالوس گستره‌ای حدود هفت هزار و ۴۰۰ هکتار از ذخیره گاه ذربین و ۱۵ هزار و ۸۰۰ هکتار جنگلکاری حوزه منابع طبیعی این شهرستان و گستره‌ای هم از رویشگاه‌های سوزنی برگ حوالی روستای حسن آباد کجور نوشهر را در برگرفته و آلوده کرده و در ماه‌های اردیبهشت و خرداد گستره این آلودگی بیشتر شده است.

حسین لرزربنی افزود: تاکنون طبق گفته مسوولان امر، نوع این بیماری قارچی تشخیص داده نشده، اما کارشناسان موسسه تحقیقات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در تشخیص اولیه این بیماری اعلام کرده اند که این نوع قارچ به "شانکر " موسوم است که عناوین مختلفی دارد و کماکان بررسی‌ها برای شناسایی نوع این قارچ ادامه دارد برای آنکه بتوان برای پیشگیری، مقابله و مهار این بیماری منطبق و سازگار با تنوع زیستی جنگل برنامه ریزی و اقدام کرد.

وی اظهار کرد: این بیماری بی سابقه نبوده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دهه ۸۰ هم مناطقی از عرصه‌های جنگلی خطه شمال و غرب مازندران را در برگرفته و آلوده کرده است.

به گفته وی به علت تغییر اقلیم و شرائط آب و هوایی در ماه‌های اخیر هم این مهمان ناخوانده وارد عرصه‌های طبیعی شده و متاسفانه سبب خشکیدگی این گونه‌های نادر و ارزشمند شده و هم اینک بی صبرانه در انتظار پاسخ موسسه تحقیقات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری هستیم که چگونه و به شیوه‌ای در زمینه پیشگیری، مقابله و مهار این بیماری اقدام کنیم.

تحقیقات ادامه دارد/ وضعیت نگران بسیار کننده است

رییس گروه گیاه شناسی دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در این باره گفت: گزارشی تا این لحظه مبنی بر تشخیص دقیق این نوع بیماری قارچی به دست نیامده و تحقیقات کماکان از سوی کارشناسان موسسه تحقیقات این سازمان ادامه دارد به محض مشخص شدن بیماری آن زمان می‌توان برای مهار این بیماری برنامه ریزی و اقدام کرد.

یزدانفر آهنگران افزود: این بیماری گسترش پیدا کرده چرا که نخستین بار در بخشی از رویشگاه‌های سوزنی برگ منطقه ذره بین حسن آباد کجور نوشهر، عرصه‌های جنگلکاری سنار و حوالی دریاچه ولشت مرزن آباد چالوس در اسفند ماه سال گذشته و فروردین امسال تحت تاثیر قرار داده و آلوده کرده، اما به تازگی گزارش رسیده این بیماری در جنگل‌های خطه استان گیلان از جمله منطقه رودبار و منجیل هم سرایت کرده و این وضعیت بسیار نگران کننده است.

این مسوول با اظهار آنکه سطح پراکنش این بیماری در جنگل‌های شمال گسترده است، خاطرنشان کرد: اگرچه این بیماری به "شانکر " موسوم است، اما انواع متفاوتی دارد و به علت ناشناخته بودن نوع قارچ نمی‌توان در این باره قضاوتی کرد، اما درعین حال پس از اعلام نتایج تحقیقات در باره نوع قارچ برنامه ریزی شده تا مدیران مرتبط سازمان را گردهم بیاوریم و آن وقت برای مقابله و مهار این بیماری برنامه ریزی کنیم.

برای مقابله با بیماری باید نهاد‌های اجرایی مشارکت کنند

رییس گروه گیاه شناسی دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری تاکید کرد: برای مهار و جلوگیری از گشترش این یبماری دیگر دستگاه‌های اجرایی اعم از شهرداری ها، فرمانداری‌ها و حتی تشکل‌های خصوصی حامی منابع طبیعی و محیط زیست هم باید پای کار بیایند چرا که به تنهایی مقابله و مهار این بیماری ممکن نیست.

آهنگران افزود: این بیماری هم اینک سبب خشکیدگی تنه کامل درخت و نیمی از تاج شاخه‌های جانبی شده و به عبارتی شانکر همان زخم است که روی تنه‌ها شکافه‌های طولی ایجاد می‌کند و ترشحات صمغ مانند دارد و رنگ آن هم بیشتر به صورت قهوه‌ای است که منجر به اختلال آوند‌ها شده تا اجازه ندهد مواد غذایی به گیاه جنگلی برسد و این بیماری هم اپیدمی است و به خاطر رطوبت، بارندگی، گرمی زیاد باعث ضعف درخت می‌شود.

جنگل‌های هیرکانی با گستره حدود ۱.۹ میلیون هکتار از آستارا در شمال استان گیلان آغاز می‌شود و تا گُلی داغی در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم معادل ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد.

لزوم انجام تحقیقات علمی مستمر برای حفاظت از جنگل‌های شمال

جنگل‌های شمال با قدمت ۴۰ میلیون ساله یکی از ارزشمندترین عرصه‌های جنگلی ایران و جهان بنا به گفته برخی کارشناسان به علت بروز انواع آفات و بیماری‌های ناشی از دخالت عوامل انسانی و تغییرات اقلیمی به مرحله اشباع رسیده که ضروری است با انجام تحقیقات علمی برای چالش این اکوسیستم راهکار اصولی اتخاذ شود.

از دیدگاه علوم گیاه پزشکی آنچه که در عرصه‌های منابع طبیعی (اعم از جنگل‌ها و مراتع، مراکز تولید بذر و نهال، ذخیره گاه‌ها و پارکها) به عنوان آفت و بیماری مطرح می‌شوند شامل گروهی از موجودات زنده مقیم این عرصه‌ها و جزیی از این اکوسیستم هستند که به ۲ گروه عمده تقسیم می‌شوند.

آفات گیاهی: آفت به آن دسته از موجودات زنده اطلاق می‌شود که به طور مستقیم از اندام‌های مختلف گیاه تغذیه نموده و سبب ایجاد خسارت می‌شوند و این موجودات بیشترشان شامل برخی از حشرات، کنه ها، جوندگان و نرمتنان هستند.

بیماری‌های گیاهی: بیماری از نظر تعریف به هر گونه پدیده فیزیولوژیکی غیر طبیعی و مضر گفته می‌شود که در اثر مجاورت و تحریک دائم و مستمر یک بیمارگر (عامل بیماری زا) در گیاه ایجاد می‌شود عوامل بیمارگر شامل بعضی از قارچ ها‌ی پارازیت، ویروسها، باکتری ها، نماتد‌ها هستند و گاهی گیاهان گلدار انگلی (مانند سس و گل جالیز) و نیمه انگلی (متنند لورانتوس، دارواش، ارس واش) نیز به علت خسارتی که به گیاه وارد می‌کنند در گروه عوامل بیماری زا مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران هر از چند گاهی دچار طغیان آفات مختلف می‌شود که به گفته کارشناسان نابودی بخش‌های وسیعی از این جنگل‌های ارزشمند را در پی دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۴۰ عامل آفت زا در جنگل‌های شمال وجود دارد که گروه وسیعی از درختان را در برگرفته و برخی گونه‌های با ارزش نظیر ملج و شب خسب را به حد انقراض نزدیک کرده است.