ال‌نینو، تهدید تازه اقتصاد شکننده جهان!

الهه فابریکی‌اورنگ، پژوهشگر اقتصادی در شرق نوشت: جهش قیمت انرژی و غذا پس از جنگ روسیه و اوکراین باعث رکوردشکنی نرخ تورم در اروپا و آمریکا شد. هرچند پس از مدتی تعادل نسبی به بازار انرژی برگشت و اروپا و آمریکا توانستند نرخ تورم خود را نزولی کنند، اما اقتصاد‌های بزرگ جهان دوباره با چالش جدیدی در این زمینه روبه‌رو شده‌اند. در بازار انرژی کشور‌های نفتی به پرچم‌داری روسیه و عربستان به دنبال کاهش تولید و افزایش قیمت انرژی و در نتیجه افزایش درآمد خود هستند و در بازار مواد غذایی جهان با ناملایمتی‌های اقلیمی مواجه شده است. حالا بروز ال‌نینو، نگرانی‌هایی جدی برای تولیدکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی و غذا پدید آورده و آن‌ها محدودیت‌های صادراتی برای خود وضع کرده‌اند.

نگرانی در بازار مواد غذایی به اقتصاد‌های بزرگ هم سرایت کرده است؛ اقتصاد‌های پیشرو که پیش‌از‌این با افزایش قیمت انرژی و غذا رکورد‌های تورمی را جابه‌جا کرده و با سیاست‌گذاری‌های متعدد پولی و بانکی، توانسته بودند نرخ تورم خود را نزولی کنند. گذشته از این، ال‌نینو سبب شده که نگرانی برای تشدید سوء‌تغذیه و مهاجرت در کشور‌های فقیرتر هم بالا بگیرد.

ال‌نینو، تهدید تازه اقتصاد شکننده جهان

در شرایطی که جهان با تورم و خطر رکودی بالا دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، ورود ال‌نینو گرفتاری جدید اقتصاد‌های بزرگ جهان به شمار می‌آید؛ آن‌هم زمانی که مداخلات سیاسی به دستکاری تقاضا در بازار‌های مختلف و به‌ویژه بازار مواد غذایی جهان تمایل دارد و به طور مستقیم بر عرضه تأثیر می‌گذارد و دنیای مراودات محصولات کشاورزی و بازار تأمین آن‌ها را دستخوش مشکلات جدیدی می‌کند.

در هفته‌های اخیر، گرمایش زمین و البته بازار متلاطم مواد غذایی سوژه داغ رسانه‌های جهان بوده است.

تولید گاز‌های گلخانه‌ای، نازک‌ترشدن لایه ازون، گرم‌تر‌شدن کره زمین، بهره‌وری پایین تولید کشاورزی، تولید پسماند‌های بازیافت‌ناپذیر و... چالش‌هایی است که حیات سیاره زمین را مورد تهدید قرار داده و البته تبعات این گرفتاری‌ها به مرز‌های کشور‌ها محدود نمی‌شود. چنان‌که حالا بروز این مشکلات تنش‌هایی جدی در بازار مواد غذایی جهان پدید آورده است. امروز جهان در تلاش برای بهبود اوضاع زندگی پس از عبور از کووید‌۱۹ و جنگ روسیه در اوکراین است؛ اما خبر ورود اولین ال‌نینو، حکایت از پیش‌بینی آسیبی جدید برای اقتصاد شکننده امروز جهانی دارد. بر اساس گزارش بلومبرگ، پدیده آب‌و‌هوایی ال‌نینو که بر اساس بررسی‌ها، برنامه بازگشت خود را برای نیمه دوم سال ۲۰۲۳ بنا نهاده، آثار حاصل از تغییرات آب‌و‌هوایی در مناطق مختلف جهان را تشدید می‌کند.

ال‌نینو چیست؟

ال‌نینو یک پدیده اقیانوسی-‌جوی است که منشأ آن در تغییرات غیرعادی دمای آب‌های سطحی در اقیانوس آرام مرکزی و شرقی (ساحل آمریکای لاتین) است. این شامل دو پدیده متضاد (لانینا و ال‌نینو) است که از نظر زمانی هر دو تا سه سال یک بار رخ می‌دهد. لانینا هوای سردتر و مرطوب‌تر را به ارمغان می‌آورد؛ در‌حالی‌که ال‌نینو هوای گرم‌تر و خشک‌تر را به همراه می‌آورد.

ال‌نینو کمتر از یک سال پس از آخرین روز‌های لانینا رخ می‌دهد.

این امر بیانگر افزایش فراوانی این نوع از پدیده‌های جوی است که می‌تواند در درازمدت پیامد‌های مخربی داشته باشد. در واقع، اختلالات آب‌و‌هوایی ال‌نینو که بر کل منطقه هند و اقیانوس آرام تأثیر می‌گذارد، منجر به امواج گرما و خشک‌سالی می‌شود. تأثیرات ال‌نینو منجر به تقویت آثار مخرب تغییرات آب‌و‌هوایی در آسیا‌-اقیانوسیه، آفریقای جنوبی و شرقی و قاره آمریکا می‌شود. هرچند مناطق اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا از این پدیده در امان هستند. پیش‌بینی کارشناسان نشان می‌دهد منطقه هند و اقیانوس آرام احتمالا از سه‌ماهه چهارم به بعد در مسیر تجربه گرما و خشک‌سالی شدیدی خواهد بود و در سال ۲۰۲۴ تأثیرات این پدیده جوی بر بخش کشاورزی بیشتر مشهود خواهد بود؛ چرا‌که بازدهی کالا‌ها و محصولات در مرحله تولید به‌شدت به شرایط آب‌و‌هوایی (گرما و بارندگی) وابسته است. گزارش پیش‌بینی Coface۲۰۲۳، عدم قطعیت در تأمین تولیدات و محصولات عمده برای برخی از کالا‌های کشاورزی (غلات، شکر، روغن پالم و مرکبات) در میان‌مدت و خطر‌های درخورتوجهی برای امنیت غذایی در مناطق خاصی از جهان در بلند‌مدت را نشان می‌دهد.

ال‌نینو در مناطق کلیدی تولید غذا

پیش‌بینی‌های جهانی حاکی از آن است که مناطق کلیدی در بخش کشاورزی جهان متأثر از ال‌نینو می‌شود و همین موضوع زنجیره‌های ارزش کشاورزی و غذا را متأثر می‌کند.

براساس‌این، برزیل به‌عنوان تولید‌کننده پیشرو نیشکر، سویا، قهوه و پرتقال در جهان، هند به‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ برنج، گندم، نیشکر و سیب‌زمینی، اندونزی اولین تولید‌کننده روغن پالم و سومین تولید‌کننده برنج و استرالیا چهارمین تولید‌کننده جو و کلزا به احتمال بالا از متأثرترین مناطق و محصولات از ال‌نینو خواهند بود که جهان، شاهد کاهش بازده کشاورزی آن‌ها در این مناطق خواهد بود.

با این روند، سال ۲۰۲۴ شاهد بیشتر تحت فشار بودن زنجیره تأمین و تولید محصولات کشاورزی این مناطق و نیز سایر نقاط جهان و احتمال تنش در مسیر عرضه و تقاضای کالا‌های مدنظر در این بخش خواهیم بود. پر واضح است که این مسئله، عدم توازن در تعیین قیمت‌ها را به همراه خواهد داشت و در واقع، این اختلالات، تأثیر منفی هم بر تولید کشور‌های عمده صادرکننده (استرالیا، برزیل، ایالات متحده) و هم کشور‌های با اهداف خودکفایی (چین، هند) خواهد داشت؛ از‌این‌رو فشار بر استفاده و بهره‌مندی از منابع دو برابر خواهد بود. با این حال هستند مناطقی از جهان که از بروز ال‌نینو سود می‌برند! به‌عنوان مثال، بارندگی بیشتر در کالیفرنیا برای آووکادو و بادام مفید است و در مقابل بر اساس آنچه گفته شد، بسیاری از محصولات اصلی از‌جمله روغن پالم، شکر، گندم، کاکائو و برنج در مناطقی تولید می‌شوند که با شرایط رشد و تولید چالش‌برانگیزتر ناشی از ال‌نینو مواجه هستند.

کشاورزان برنج این مناطق، نگران آن هستند که اگر باران‌های موسمی بارش کافی برای ۳۵ هکتارشان ایجاد نکند، هیچ راهی جز صرف هزینه بیشتر برای استفاده از ژنراتور‌های دیزلی برای پمپاژ آب‌های زیرزمینی نخواهند داشت. در طول ال‌نینو ۲۰۱۵-۲۰۱۶، هزینه‌های تولید این کشاورزان تا ۳۵ درصد افزایش یافت.

ال‌نینو و خطر صعود تورم

مسلم است که مشکلات عرضه و افزایش قیمت مواد غذایی، خطر بی‌ثباتی اجتماعی و سیاسی را در اقتصاد‌های نوظهور افزایش می‌دهد. پدیده‌های جوی به سبب تأثیرگذاری بالا در چرخه تأمین مواد غذایی انسان‌ها، بخش کشاورزی را بیش‌از‌پیش تحت تأثیر قرار می‌دهند. کشور‌هایی که بخش کشاورزی در آن‌ها غالب است، با بروز پدیده‌هایی مانند ال‌نینو، از دست دادن درخور‌توجه منابع درآمدی و اشتغال را متحمل می‌شوند. به‌عنوان مثال در کشوری مانند اندونزی که در آن سهم بخش کشاورزی ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۳۲ درصد از مشاغل را تشکیل می‌دهد، ممکن است محصولاتی مانند برنج و روغن پالم تحت تأثیرات منفی ال‌نینو قرار گیرند.

همچنین برنج که ۶۰ درصد مصرف غلات داخلی در مناطق مدنظر و متأثر از ال‌نینو را تشکیل می‌دهد، در برابر آثار این پدیده، بسیار آسیب‌پذیرتر از سایر محصولات است و سطح پایین بارندگی در این مناطق خود گواه آن است. به دلیل آمیختگی تأثیرات بخش کشاورزی با اقتصاد به‌عنوان یکی از ارکان ثبات سیاسی کشورها، پیش‌بینی می‌شود با توجه به آنکه این کشور، با ضرب‌الاجل‌های سیاسی عمده‌ای مانند انتخابات ریاست‌جمهوری، قانون‌گذاری و سناتوری در فوریه ۲۰۲۴ روبه‌رو خواهد بود، ممکن است مشکلات اقتصادی ناشی از شرایط نامطمئن آب‌و‌هوایی، بی‌ثباتی بیشتر سیاسی را نیز رقم بزند.

علاوه‌بر‌آن با ادامه این روند در سال ۲۰۲۴ افزایش قیمت مواد غذایی در سطح جهان به دلیل کاهش عرضه در نقاط حساس تولید که امری غیر‌قابل اغماض است، می‌تواند مخاطرات احتمالی را در سایر مناطق دنیا نیز رقم بزند. آسیای جنوب شرقی تنها به‌عنوان نمونه‌ای از این تأثیرات است؛ چرا‌که رویداد‌های مختلف ال‌نینو در ۲۰ سال گذشته عموما نشان از ایجاد فشار‌های تورمی بر قیمت مواد غذایی در مناطق مد‌نظر و سایر مناطق داد‌و‌ستد دارد و در مقابل، سایر کشور‌های صادرکننده که تحت تأثیر کمتری از نابسامانی‌های آب‌و‌هوایی قرار می‌گیرند، با عرضه محصولات کشاورزی مشابه با قیمت‌های بالاتر خود را منتفع خواهند کرد.

تشدید سوءتغذیه و مهاجرت با ال‌نینو

بر اساس گزارش سازمان ملل، ال‌نینو در سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۶ منجر به افزایش نرخ سوء‌تغذیه و جابه‌جایی اجباری و تشدید شیوع وبا و حصبه شد. در‌این‌میان نزدیک به ۲۴ کشور، کمک‌های بشردوستانه به ارزش بیش از پنج میلیارد دلار به مناطق نیازمند صادر کردند.

بر اساس یک مدل‌سازی که بلومبرگ اکونومیکس ارائه داده است، ال‌نینو‌های قبلی تأثیر درخور‌توجهی بر تورم جهانی داشته و ۳.۹ درصد به قیمت کالا‌های غیر انرژی و ۳.۵ درصد به قیمت‌های محصولات نفت و انرژی اضافه کردند. آن‌ها همچنین به رشد تولید ناخالص داخلی، به‌ویژه در برزیل، استرالیا، هند و سایر کشور‌های آسیب‌پذیر ضربه زدند. بانک مرکزی هند به طور ویژه روی پدیده آب و هوای منطقه خود متمرکز شده و همچنین کشور پرو در ماه‌های اخیر اعلام کرده قصد دارد در سال جاری بیش از یک میلیارد دلار برای مقابله با اثرات آب‌و‌هوایی و آب و هوا هزینه کند.

آنچه پیداست، بر اساس یافته پژوهشگران و دانشمندان، پدیده‌های ال نینو شبیه هم نیستند و تأثیرات این چرخه به مدت، شدت و زمان آن بستگی دارد. برخی از آن‌ها معتقدند این پدیده‌های آب‌و‌هوایی «هرگز سیاه و سفید نیستند». در میانه یک سال ال‌نینو، ممکن است در جایی که انتظار خشک‌سالی را دارید، یکباره توفان بزرگ و سیلاب را شاهد باشید. با این حال، حتی اگر جهان امسال از یک ال‌نینو بزرگ طفره برود، تنش‌های ناشی از آب و هوا با افزایش میزان گاز‌های گلخانه‌ای که سیاره زمین را پوشانده است، همچنان رشد و افزایش خواهند داشت.

برای درک نوسان بین ال‌نینو و لانینا در زمینه کلی تغییرات آب‌و‌هوایی، به شخصی فکر کنید که روی پله‌برقی در مسیر بالارفتن است یا روی جفت پاهایش ایستاده یا چمباتمه زده است. ممکن است این فرد بلندتر یا کوتاه‌تر به نظر برسد، ولی همچنان در همان جهت حرکت می‌کند و پله‌برقی نیز فقط در حال بالا‌رفتن است؛ اما مقدار زیادی گرما در زیر سطح ذخیره شده که آماده فوران است، ولی شما آن را نمی‌بینید.

و، اما سهم ما در بروز این پدیده چیست؟!