شگفتی سازی استونی/ چگونه کشوری کوچک ستاره دنیای استارتاپی شد؟

استونی با جمعیت فقط ۱،۳ میلیون نفر، بیشترین تعداد سرانه را در اروپا به خود اختصاص داده است و با میزبانی شرکت‌هایی مثل اسکایپ، به الگویی برای سایر کشور‌های توسعه‌یافته تبدیل شده است. اما چگونه استونی توانسته به این موفقیت‌های درخشان دست یابد؟

به گزارش تجارت نیوز، خبرنگار استک (The Stack) در سفر به این کشور، نگاهی به مهم‌ترین عوامل پیشتازی استونی در دنیای نوآوری و فناوری انداخته است.

وقتی برای اولین بار به خیابان‌های تالین (پایتخت استونی) قدم گذاشتم، با خودم گفتم که احتمالا این شهر الهام‌بخش خالقان شهر خیالی دولوک در فیلم شرک بوده است. علائم چوبی آویزان، برج‌های بلند و دیوار‌های سنگی همگی فضایی شبیه به سرزمینی افسانه‌ای را تداعی می‌کنند. اما این ظاهر قرون وسطایی پایتخت استونی گمراه‌کننده است. البته مثل هر سرزمین افسانه‌ای، در این شهر اسب‌های تک‌شاخ (یونیکورن) هم وجود دارد، اما از نوع دیجیتالی‌اش!

اسکایپ (Skype)، وایز (Wise) که قبلا ترنسفروایز (TransferWise) نام داشت و بولت (Bolt) تنها چند نمونه از مشهورترین استارتاپ‌های استونیایی هستند. اما تعداد زیادی دیگر نیز در این کشور کوچک (با جمعیت تنها ۱،۳ میلیون نفر) در حال شکل‌گیری هستند. جالب است بدانید استونی در گزارش سال جاری اکوسیستم جهانی استارتاپ‌ها، سومین مرکز رشد سریع فناوری جهان لقب گرفته است.

دولت استارتاپی

فقط استارتاپ‌های مطرح در سطح جهانی در تالین مستقر نیستند، بلکه برخی از پیشرفته‌ترین خدمات دیجیتال ارائه‌شده از سوی دولت نیز در این شهر ارائه می‌شود. این خدمات به قدری پیشرفته هستند که سایر کشور‌های پیشرفته اروپایی را به شرمساری وا می‌دارند! به عنوان مثال، برنامه «استونی الکترونیکی» (e-Estonia) که از سال ۲۰۰۰ توسط دولت ارائه شده، هر ساله مجموعه‌ای از خدمات دیجیتال جدیدی را به شهروندان عرضه می‌شود.

فقط طی سه سال گذشته، برنامه «استونی الکترونیکی» چند اقدام مهم نظیر خدمات خودکار کمک‌هزینه مراقبت از کودک را (یکی از خدمات متعدد دولتی که بلافاصله پس از تولد فردی فعال می‌شود)، چندین دفترخانه اسناد رسمی دورکار با همکاری با استارتاپ وریف (Veriff) مستقر در تالین، و راه‌اندازی اولین خودرو هیدروژنی بدون‌راننده جهان توسط استارتاپ اووه تک (Auve Tech) که آن نیز در پایتخت مستقر است را تسهیل کرده است.

حتی توانایی‌های امنیت سایبری این کشور کوچک نیز شگفت‌آور است. استونی در سال ۲۰۲۲ در مانور سایبری «آتش زنده» ناتو توانست مقام سوم را به دست آورد.

چگونه است که چنین کشور کوچکی توانسته این حجم بالا از نوآوری و کارآفرین را جذب کند و تحولات دیجیتال را بسیار پیشروتر از همسایگان اروپایی خود پیاده‌سازی نماید؟ خبرنگار رسانه استک در ششمین نشست سالانه استونی دیجیتال و نیز کنفرانس «توقف و واکاوی آینده» حضور پیدا کرد تا با وزرا و مدیران شرکت‌های حوزه دیجیتال مصاحبه کند و بفهمد این کشور حوزه بالتیک چگونه به یک مرکز تمام‌عیار فناوری تبدیل شده است.

یادگیری پیوسته در ذات مردم استونی است

داستان دیجیتالی این کشور بیش از سی سال پیش آغاز شد. در آن زمان، رهبران و سیاست‌گذاران این کشور تصمیم گرفتند پس از استقلال از رژیم شوروی در سال ۱۹۹۱، استونی را به یک کشور دیجیتال‌محور تبدیل کنند. نخست‌وزیر کایا کالاس و رئیس‌جمهور پیشین کرستی کالیولاید همچنان به ماموریت فناورانه رهبران سابق کشور متعهد هستند و البته این تعهد جدی در سخنرانی‌های آن‌ها در این دو همایش مشهود بود.

کالیولاید در اظهارات خود در پنل «اشتباهات و درس‌های آموخته شده در ساختن یک کشور دیجیتالی» گفت: «سیلیکون، ولی در استونی قطعا یک افسانه نیست. دسترسی به خدمات عمومی در این کشور به شکلی جدی بهتر از هر جای دیگر است.»، اما دولت در طول پروژه ۳۲ ساله دیجیتالی‌اش چه اشتباهاتی داشته است؟ بحران کارت شناسایی الکترونیک استونی در سال ۲۰۱۷ که به معنای آسیب‌پذیری چیپ‌های هوشمند کارت‌های شناسایی در برابر حملات سایبری بود، یکی از معروف‌ترین این اشتباهات است.

همچنین، اشتباهات موجب شد فرایند انتخابات آنلاین طی سال‌های اخیر با خطراتی روبرو شود. رونالد لییوه، روزنامه‌نگار فناوری استونی که در کنار کالیولاید در پنل حضور داشت گفت: «طی دو انتخابات گذشته یک سری اشتباهات ساده انسانی بوده است که می‌توانستند صورت نگیرند.» برای مثال، امسال زمانی‌که به رای‌دهندگان گفته شد ۳۰ دقیقه فرصت دارند تا رای خود را از طریق تلفن همراهشان تایید کنند، در حقیقت تنها ۱۵ دقیقه به آن‌ها زمان داده شده بود، بنابراین بسیاری از آن‌ها از مهلت تایید رای خود جا ماندند.

نخست‌وزیر کالاس بر این باور است که ضروری است هر کشور از چنین چالش‌هایی درس بگیرد تا بتواند به پیش برود؛ و البته استونی نیز از چالش‌های گوناگون بی‌بهره نبوده است. او گفت پس از استقلال استونی از شوروی، «دیجیتالی‌سازی به ابزاری قدرتمند برای بازسازی اقتصاد و جامعه ما تبدیل شد.» او افزود: «منابع لازم را برای اختراع فناوری‌های جدید را نداشتیم، اما جسارت کافی برای پذیرش فناوری‌های نوظهور، یادگیری، شکست‌خوردن و دوباره تلاش‌کردن را داشتیم.»

تیت رییسالو، وزیر امور اقتصادی و فناوری اطلاعات به خبرنگار استک گفت: «باید مردمی داشته باشید که بخواهند یاد بگیرند، و این در ذات استونیایی‌ها نهفته است؛ چرا که ما منابع طبیعی زیادی مانند نفت یا معادن نداریم. در واقع شما باید در شرایط بسیار سخت با استفاده از مغزتان زندگی کنید.»

کیفیت آموزش در زمینه فناوری اطلاعات و مهندسی نیز در سراسر کشور در سطح بسیار بالایی قرار دارد. دوره جایگزین کد/یوهوی (kood/Jõhvi) یک دوره ۱۸ ماهه برنامه‌نویسی است که نیازی به تجربه قبلی برنامه‌نویسی ندارد و تنها الزام آن، داشتن تحصیلات دبیرستانی است. این دوره هنرجویان را با مهارت‌های عملی مجهز می‌کند تا از همان روز اول پس از فارغ‌التحصیلی از این دوره بتوانند به عنوان توسعه‌دهنده مشغول به کار شوند.

علاوه بر اشتیاق آشکار برای فناوری و نیروی کاری با ذهنیت دیجیتال، چرا عامل دیگری این کشور مکان ایده‌آلی برای راه‌اندازی کسب‌وکار است؟

اهمیت مساحت اندک استونی در پیشبرد نوآوری

یک کشور کوچک‌بودن مزایای فراوانی برای بنیان‌گذارانی که می‌خواهند شرکتی راه بیندازند، محصول یا خدمات خود را آزمایش کنند و مجوز‌های آن را در فرایندی سریع‌تر از سایر کشور‌ها دریافت کنند، به همراه دارد.

راه‌اندازی شرکت در استونی سریع و آسان است. از طریق برنامه اقامت الکترونیکی این کشور، این کار معمولاً ظرف چند ساعت انجام می‌شود، اما رکورد فعلی فقط ۱۵ دقیقه است! مالیات بر سود‌های سرمایه‌گذاری‌مجدد سود حاصله در کسب‌وکار، صفر درصد است که امکان رشد واقعی را فراهم می‌کند. علاوه بر این، اقامت‌کنندگان الکترونیکی لازم نیست در استونی زندگی کنند یا حتی دفتری فیزیکی داشته باشند تا بتوانند از خدمات دیجیتال دولت بهره‌مند شوند.

و اما آزمایش فناوری‌های مختلف. مارگوت آرولا، رئیس حقوقی و مالکیت فکری در شرکت تولیدکننده خودرو‌های بدون‌راننده کلون (Clevon)، در گفتگو خبرنگار استک گفت: «استونی بستر ایده‌آلی برای این نوع فناوری است، چرا که اندازه‌اش نسبتاً کوچک است؛ مثل یک جعبه شن است. می‌توانید چیز‌های جدید را بدون محیطی بسیار پیچیده آزمایش کنید.»

در مورد پیشرفت‌های مقرراتی، پرییت لیواک، مدیر ارشد معماری در شرکت تحول دیجیتال نورتال (Nortal)، به خبرنگار استک گفت: «حرکت‌دادن یک کشتی کوچک‌تر آسان‌تر است. استونی به دلیل اندازه کوچکش موقعیت عالی برای پیاده‌سازی نوآوری‌ها داشته است.»

همان‌طور که آرولا توضیح داد: «در آلمان می‌بینید که صدور برخی مجوز‌ها ممکن است پنج یا ده سال طول بکشد. اما در اینجا می‌توانیم آن‌ها را در یک یا دو سال دریافت کنیم.» بیش از یک سال است که خودرو‌های بدون راننده کلون در خیابان‌های تالین تردد دارند و تاکنون هیچ تصادفی رخ نداده است. این شهر همچنین دارای اتوبوس‌های خودران و ربات‌هایی است که کالا‌ها را تا در منزل شما تحویل می‌دهند. سایر کشور‌های اروپایی اگر فرایند‌های مقرراتی کندتری در دولت‌هایشان نداشتند نیز می‌توانستند چنین باشند.

اهمیت همکاری گسترده

استارتاپ‌های حاضر در استونی نه تنها از مزایای دیجیتالی و مشوق‌های مالی، ساده‌تر بودن امکان آزمایش، و نیز صدور سریع‌تر مجوز توسط دولت این کشور بهره‌مند می‌شوند، بلکه از حمایت دولتی نیز برخوردار هستند که در سایر کشورها، دستیابی به آن چندان ساده نیست.

وزیر رییسالو در گفتگو با خبرنگار استک گفت: «استونی جامعه‌ای بسیار منسجم است. ما با افرادی که شرکت‌ها و استارتاپ‌ها را اداره می‌کنند صحبت می‌کنیم و بنابراین نیاز‌ها را می‌دانیم و تلاش می‌کنیم در راستای رفع این نیاز‌ها حرکت کنیم.»

این قطعاً در مورد نورتال صادق است که در ۴۰ درصد از خدمات دولتی «استونی الکترونیکی» به دولت مشاوره داده است. لیواک گفت: «حمایت از سوی دولت ما را واقعاً به یک ملت استارتاپی تبدیل کرده است.» این کسب‌وکار از یک استارتاپ استونیایی به یک شرکت جهانی با بیش از دو هزار کارمند تبدیل شده است.

مطالعه بیشتر:باید بر فضای مجازی حکمرانی کنیم!

همین موضوع در مورد کلون نیز صادق است. آرولا گفت: «در استونی، دسترسی نسبتاً خوبی به مقامات دولتی دارید. همه تا حدودی یکدیگر را می‌شناسند. می‌دانید با چه کسی صحبت کنید و می‌دانید چگونه کارتان را پیش ببرید.»

اداره حمل‌ونقل استونی از ابتدا در توسعه کلون مشارکت داشته است. آرولا افزود: «قبل از اینکه محصولات ما را روی جاده بیاورند، آزمایش‌هایی انجام دادند تا ببینند آیا سطح پایه‌ای از ایمنی تضمین شده است یا خیر.»

آرولا رابطه بین بنیان‌گذاران استارتاپ و نهاد‌های دولتی را دلیل اصلی موفقیت شرکت و در نتیجه دیجیتالی‌سازی پایتخت می‌داند.

انطباق با شرایط برای غلبه بر موانع

نخست‌وزیر کالاس امیدوار است موفقیت استارتاپی استونی الهام‌بخش حکمرانی و امنیت بهتری در کشور باشد، به ویژه پس از آنکه در سال ۲۰۰۷ مورد حملات سایبری ویرانگری قرار گرفت.

او گفت: «دولت‌ها نیاز دارند الگوی عملکرد استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری را به کار بندند، یعنی تلاش برای بهبود محصول و توجه زیاد به نظرات کاربران، تصمیم‌گیری بر اساس داده‌ها، یادگیری و استفاده مجدد از آنچه دیگران قبلاً ساخته‌اند.»

مرکز همکاری‌های دفاع سایبری ناتو در سال حملات در تالین تأسیس شد و در سال گذشته، استونی بودجه امنیت سایبری سالانه خود را تقریباً دو برابر کرد. آخرین تعهد نخست‌وزیر این است که ۳ درصد تولید ناخالص داخلی را صرف دفاع کند.

همانطور که لیواک خاطرنشان کرد: «تهدید در زمینه نشت داده‌ها و حملات سایبری همیشه وجود دارد. ما فقط باید آماده باشیم.»

گام بعدی چیست؟

استونی پیشگام دیجیتالی‌سازی است و استارتاپ‌ها همچنان از مزایای مستقرشدن در آنجا بهره‌مند می‌شوند. سهولت تأسیس شرکت در استونی، اندازه کوچک کشور که آن را زمینه‌ای بارور برای آزمایش محصولات و خدمات نوآورانه می‌کند، دولت همکار و دسترسی راحت به مقامات دولتی، تسهیل در صدور مجوز، و نیروی کار ماهر فناوری به واسطه آموزش باکیفیت در زمینه فناوری و مهندسی، مهم‌ترین مزایای استونی برای پیشتازی در حوزه نوآوری است.

با اینکه وجود یک دولت دیجیتالی کارآمد که شغل‌های بیشتری ایجاد می‌کند و به استارتاپ‌ها کمک می‌کند تا رونق یابند، شاید برای بسیاری از کشور‌ها بیش از آنکه واقعیتی باشد، یک ایده‌آل به نظر برسد، استونی ثابت می‌کند که نه تنها فناوری در این کشور وجود دارد، بلکه بسیار هم موثر است و برای شهروندان فایده دارد. آیا وقت آن نرسیده که بقیه ما هم مثل استونی شویم؟