کشف نخستین فیلم‌های ایران در کاخ گلستان/ فیلم‌های دوره مظفرالدین شاه در فرانسه دیجیتال شد

شهریار عدل دانش‌آموخته مدرسه عالی علوم تاریخی در سوربن فرانسه بود و بعد از پایان تحصیلاتش قدم‌های مهمی برای ثبت آثار باستانی ایران و بنا‌های تاریخی تهران در قهرست میراث فرهنگی و یونسکو برداشت.

به گزارش همشهری، او همزمان در حوزه تألیف هم فعالیت می‌کرد و کتاب «تهران پایتخت دویست ساله» را نوشت که شامل مجموعه مقالاتی درباره آثار تاریخی تهران است. شهریار عدل بیشتر عمرش را صرف حفاظت از میراث فرهنگی ایران زمین کرد و همین یک کتاب را تألیف کرد، اما تنها اثر او برای افرادی که درباره تاریخ ۲۰۰ سال گذشته تهران تحقیق می‌کنند مرجع مهمی به شمار می‌رود.

تلاش شهریار عدل برای یافتن و مرمت و معرفی فیلم‌های زمان مظفرالدین‌شاه قاجار یکی از درخشان‌ترین کار‌های او به شمار می‌رود. او ده‌ها فیلم را که در دوره قاجار به‌خصوص دوره مظفرالدین شاه برای نخستین بار در ایران تولید شده بود جمع‌آوری کرد و مورد مرمت قرار داد و اهالی هنر معتقدند عدل با این کار تاریخ گذشته سینمای ایران و تماشاخانه‌های تهران را احیا کرد.

نکته جالب اینکه شهریار عدل زمانی تصمیم گرفت فیلم‌های دوره قاجار را احیا کند که تکنولوژی سینما آنالوگ بود و تکنولوژی دیجیتال در سینمای ایران جایگاهی نداشت. عدل به اعتبار خودش، فیلم‌ها را از مدیر وقت کاخ گلستان قرض گرفت و آن‌ها را برای تهیه نسخه دیجیتالی به فرانسه ارسال کرد. این فیلم‌ها که حاوی مقداری نگاتیو بزرگ فیلم بوده در آرشیو عکاسخانه سلطنتی کاخ گلستان واقع در ضلع غربی شمس‌العماره پیدا شده بود. احیای فیلم‌های دوره مظفراالدین شاه در فرانسه سه ماه طول کشید و فرانسوی‌ها یک نسخه از این فیلم‌ها را به‌عنوان میراث فرهنگی تمدن بشری در حوزه تصویر در کشورشان نگه داشتند و نسخه بازسازی شده را به ایران فرستادند که در سازمان صدا و سیما موجود است.

اینکه فیلم‌ها چگونه در دوره مظفرالدین شاه یعنی ۱۲۳ سال قبل تهیه شده و موضوع آن‌ها چه بوده هم داستان جالبی دارد. ماجرا از این قرار است که مظفرالدین شاه در سفر به فرانسه و بلژیک، میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی را که پسر میرزا احمد صنیع‌السلطنه و عکاس دربار بود، همراه خودش برده بود. مظفرالدین شاه با کمک میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی یک دوربین سینماتوگراف خریده و به ایران آورد.

تاریخ نگار‌ها می‌گویند در سال ۱۹۰۰ میلادی که مظفرالدین شاه در ایران حکومت می‌کرد ۴ سال از اختراع دوربین فیلمبرداری می‌گذشت و ایران زودتر از برخی کشور‌های اروپایی این دوربین را از فرانسوی‌ها خرید. میرزا ابراهیم خان که عنوان نخستین فیلمبردار ایرانی را یدک می‌کشد با همین دوربین فرانسوی، فیلم‌هایی از ورود و خرج افراد به کاخ گلستان تهیه گرد و طولانی‌ترین پلان فیلم او مربوط به نمایش «بقال بازی» در حضور شاه است. او تصاویری هم از شکارگاه سلطنتی شکار کرد که با گذشت زمان به‌عنوان فیلم در دسترس درباری‌ها قرار گرفت و همه فیلم‌ها در عکاسخانه سلطنتی آرشیو شد.

این فیلم‌ها در سال ۱۳۶۲ در کاخ گلستان کشف شد و متخصصان ایرانی آن زمان خیلی تلاش کردند تا آن‌ها را احیا کنند، اما شهریار عدل با استفاده از ارتباطاتی که با فرانسوی‌ها داشت، فیلم‌های دوره مظفرالدین شاه را طی سه ماه به‌صورت دیجیتال درآورد. اقدام عدل به حدی مهم است که علیرضا تابش، مدیرعامل سابق بنیاد سینمایی فارابی، احیای فیلم‌های دوره قاجار را پرتو افکندن در تاریخ سینمای ایران دانست.

عدل به این کار مهم بسنده نکرد و مقالات مهم و راهگشایی درباره «آشنایی با سینما و نخستین گام‌ها در فیلمبرداری و فیلمسازی در ایران» نوشت. او با اشرافی که به تاریخ و هنر دوره قاجار داشت مقالاتی کلیدی درباره تاریخ عکاسی در ایران نوشت و در کنار یحیی ذکاء و ایرج افشار از معدود صاحب‌نظران در این زمینه به شمار می‌آمد.