تاثیر تحولات کشورهای عربی در خاورمیانه

فرارو- سفیر سابق ایران در کشور لیبی وقوع تحولات اخیر در کشورهای عربی و شکل گیری اعتراضات مردمی در تونس و مصر را به دلیل تراکم مشکلات تاریخی و بحران‌های هویتی و مشروعیتی این جوامع دانست و درباره تاثیر این تحولات در خاورمیانه گفت: «با توجه به نقش تاریخی که مصر در تحولات منطقه خاورمیانه داشته، بدون تردید حدوث تغییر حتی در حد نسبی آن در این کشور منجر به ایجاد تغییراتی در توازن قدرت منطقه‌ای خواهد شد.»

حسین جابر انصاری در گفت‌وگو با خبرنگار «فرارو» پیرامون تحولات اخیر در کشور مصر و برخی دیگر از کشورهای عربی گفت: «تحولی که اکنون در مصر و در سطوح محدودتری در برخی از نقاط جهان عرب در جریان است از یک سو نتیجه‌ تراکم یک سری بحران‌ها، مسایل و مشکلات ساختاری، هویتی و مشروعیتی موجود در این کشورها است.»

وی افزود: «تراکم این عوامل و بحران‌ها طی چند دهه گذشته شرایط خاصی را در سطح جامعه و سیاست این کشورها آفریده و به یک معنا بشکه باروتی را فراهم کرده که منتظر شعله کوچک آتشی برای شعله ور شدن و بزرگ شدن و نمایان شدن به این شکلی بود که ما الان شاهد آن هستیم.»

این کارشناس مسایل جهان عرب با اشاره به تحولات اخیر در کشور تونس و تاثیر آن بر اعتراضات مردمی در مصر گفت: «از سوی دیگر تحولی که در تونس رخ داد یعنی تغییر سریع و ناگهانی راس حاکمیت تونس ظرف 27 روز به مثابه شعله آتش عمل کرد و مجموعه تراکم های تاریخی‌ای را که ایجاد شده بود، منفجر و شعله ور کرد.»

جابر انصاری تحولات اخیر در مصر را نشان دهنده تراکم مجموعه‌ای از بحران‌های مرتبط با سیاست داخلی و خارجی و اقتصادی در این کشور دانست و عنوان کرد: «در پرتو تحول سریعی که با حرکت مردمی در تونس اتفاق افتاد، امکان شعله ور شدن این تراکم‌های تاریخی فراهم شد. بدین ترتیب ما اکنون شاهد این هستیم که یک حرکت وسیعی در مصر آغاز شده و توده های مردمی و مجموعه نیروهای معارضه و اپوزیسیون مصر با قدرت وارد صحنه بازی شده‌اند.»

وی واکنش هیات حاکمه مصر به اعتراضات مردمی در این کشور را طبیعی خواند و گفت: «طبیعی بود که در مقابل این اعتراضات، طبقه حاکمه مصر و اجزای ساختار قدرت در این کشور از یک طرف و بازیگران موثر خارجی از سویی دیگر تلاش ‌کنند تا بحران را مدیریت کرده و با دادن حداقل هزینه‌ها آنرا پشت سر بگذارند به نحوی که بدون انجام تغییرات ساختاری و تغییر در سیاست‌های کلان مصر یا کشورهایی مانند مصر این بحران مدیریت شود و این تغییرات حداکثر به سطح تغییر چهره‌ها و نمادهای حکومتی محدود بماند.»

سفیر سابق ایران در کشور لیبی در این باره که آیا اعتراضات در مصر نتیجه بخش خواهد بود یا خیر، گفت: «این موضوع بستگی به نحوه بازی مجموعه عناصر تاثیر گذار در صحنه بحران جاری مصر دارد.»

وی درباره مجموعه عوامل تاثیرگذار در صحنه تحولات مصر گفت: «یک ضلع این تحولات توده‌های مردمی، سازمان‌ها، احزاب معارضه و اپوزیسیون و نحوه مداخله آنها است و ضلع دوم، اجزای ساختار قدرت و حاکمیت موجود در مصر و میزان پیوستگی و اتحاد این اجزا به ویژه ارتش و نیروهای امنیتی و تکنوکراتهای حاکم است.»

این تحلیل‌گر مسایل بین الملل ضلع سوم تحولات مصر را بازیگران خارجی دانست و اظهار کرد: «باید دید که کشورهای موثر خارجی در مصر بر چه سیاستی تلاش می‌کنند و آیا در مدیریت صحنه موفق می‌شوند یا نه. بنابراین مجموعه حاصل از کنش‌ها و واکنش‌های این سه ضلع و سه مجموعه از بازیگران موثر در مصر است که سمت و سوی آینده تحولات را روشن خواهد کرد.»

جابرانصاری درباره ابراز نگرانی تلویحی برخی از مقامات غربی از به قدرت رسیدن آنچه گروه‌های رادیکال اسلامی مانند اخوان المسلمین می‌نامند، گفت: «تعریفی که آمریکا و غرب از رادیکال دارد الزاما تعریف دقیقی نیست. واقعیت این است که اگر در همه مقیاس‌ها نگاه شود جنبش اخوان المسلمین یک جنبش معتدل و میانه رو است و حتی از دید برخی ناظران محافظه کاری بیش از حد این جنبش در تجربه تاریخی چند دهه گذشته خود، یکی از عوامل عدم موفقیت این جنبش دیرینه در امکان قدرت پیدا کردن در کشورهای عرب محسوب می‌شود.»

وی با اشاره کوتاه به تاریخ جنبش اخوان المسلمین گفت: «اخوان المسلمین جنبش عریض و طویلی است که چند دهه سابقه تاریخی و تشکیلاتی دارد. این جنبش ابتدا در مصر آغاز شد و بعدا در جهان عرب و حتی جهان اسلام سنی گسترش پیدا کرد و تقریبا شاخه‌های اخوان المسلمین در تمامی جا‌هایی که اهل سنت هستند چه در اقلیت باشند و چه در اکثریت وجود دارد.»

سفیر سابق ایران در کشور لیبی در پاسخ به این سوال که آیا آنگونه که برخی از کارشناسان گفته‌اند در اعتراضات مردمی در کشورهای عربی گروه‌های اسلامی نقش محوری دارند یا خیر، گفت: «ویژگی برجسته تحولی که در تونس و مصر اتفاق افتاده این است که هم جریان‌های پوزیسیون یعنی مجموعه ساختار قدرت حاکمه و هم اپوزیسون و احزاب معارضه از جمله نهضت‌های اسلامی و حتی بازیگران خارجی به نظر می‌‍رسد که در برابر یک تحول و حرکت ناگهانی قرار گرفته‌اند.»

وی با بیان اینکه این گروه‌ها در موضع کنش‌گر فعال نبوده و به صورت واکنشی و انفعالی نسبت به این تحول واکنش نشان داده اند، گفت: «هم در تونس و هم در مصر شاهد این هستیم که هیچ یک از جریان‌های معارضه کنش گر و آغاز گر این حرکت عمومی نبودند.»

جابرانصاری اضافه کرد: «البته این به این معنا نیست که جنبش‌های معارضه و اسلامی در این دو کشور و در کشورهای مشابه امکان نقش آفرینی و کمک به تعیین سمت و سوی آینده این تحولات را ندارند.»

این کارشناس مسایل حوزه شمال آفریقا جنبش اخوان المسلمین را یک جریان تاریخی بسیار قدرتمند خواند و گفت: «اخوان المسلمین در سطوح مختلف جامعه به ویژه در سطوح نخبگان و لایه‌های متعدد اجتماعی نفوذ دارد، دربخش خدمات رسانی به توده‌های مردمی فعال بوده، مجموعه‌ای از تشکل‌های غیر دولتی و موسسات مختلف را ایحاد کرده و درسندیکاها و مجموعه‌های صنفی مختلف صاحب نفوذ است و برنامه‌ای طولانی مدت برای تغییر در مصر را دنبال نموده است.»

وی ادامه داد: «طبیعی است که این جنبش تلاش‌ می‌کند در پرتو موج مردمی بر تحولات آتی تاثیر گذار باشد و بتواند مدیریت و هدایت توده مردمی را به عهده بگیرد. ولی اینکه گفته شود این تحول مردمی اخیر زاده و مولود جنبش‌های اسلامی است و این جنبش‌ها نقش رهبری را بر عهده دارند به نظر می‌رسد که خیلی منطبق بر واقعیت‌های فعلی نباشد.»

این کارشناس مسایل جهان عرب در پاسخ به این سوال که این تحولات چه تاثیراتی بر منطقه خاورمیانه و سیاست خارجی کشورهای عربی خواهد گذاشت، گفت: «تغییراتی که در تونس به شکل ملایمی اتفاق افتاده و در مصر الان در جریان است اگر حتی در نسخه‌های حداقلی آن به نتیجه برسد، به طوری که شکاف موجود میان دولت و ملت را تا حدودی ترمیم کرده و امکان تاثیر گذاری جامعه و نیروهای اجتماعی را بر حاکمیت مصرحتی به شکل نسبی فراهم کند، بدون تردید خاورمیانه، فردای این تحول با قبل آن به طور اساسی دچار تفاوت خواهد شد.»

وی افزود: «ممکن است تحولی را که در انقلاب اسلامی ایران اتفاق افتاد در کشورهایی مثل مصر و یا کشورهای دیگر عربی شاهد نباشیم؛ هم به دلیل برخی واقعیت های داخلی در درون این کشورها و مجموعه نیروهای موثر در حاکمیت‌ها و هم به دلیل نقش‌آفرینی نیروها و بازیگران خارجی و تحفظی که نسبت به این موضوع دارند، امکان این که شاهد چنین تحولی در کشورهای عربی قوی نیست.»

وی با بیان اینکه رژیم صهیونیستی درباره مصر تحفظی ویژه نسبت به حاکمیت اسلامگرایان دارد، گفت: «حاکمیت اسلامگرایان در کشوری مانند مصر از دید آنها یک خط قرمز است. بنابراین تمام تلاش شان را می‌کنند تا اجازه ندهند درمصر چنین تحولی رخ دهد به ویژه با توجه به موضع تاریخی اخوان المسلمین و موضع اخیر این تشکیلات در مورد مقاومت فلسطین و مقاومت لبنان و کلا خط مقاومت درمنطقه.»

جابرانصاری افزود: «بنابراین ممکن است چنین تحولی به دلیل مجموعه این عوامل اتفاق نیافتد اما حتی تغییر در نسخه‌های حداقلی به هر میزان که امکان تاثیر گذاری مردم و گروه‌های تاثیر گذار اجتماعی را فراهم کند، به همان میزان تغییراتی درسیاست مصر و در نتیجه در موازنه های قدرت در منطقه خاورمیانه ایجاد خواهد کرد.»

وی در توضیح بیشتر این مطلب گفت: «به عنوان نمونه تغییری که در ترکیه و سیاست‌های این کشور اتفاق افتاد می‌تواند نمونه ای در برابر ما باشد. جریانی که در ترکیه در حاکمیت نقش موثری پیدا کرده به هیچ وجه در تعریف‌هایی که حتی غربی‌ها ارائه می‌کنند در دسته جریان‌های انقلابی اسلامی قرار نمی‌گیرد. با این حال شاهد هستیم که در سیاست‌های تاریخی این کشور در رابطه با موضوعات منطقه و ازجمله موضوعات مربوط به مقاومت و فلسطین تغییرقابل توجهی ایجاد شده است.»

این کارشناس مسایل خارجی ادامه داد: «بنابراین با توجه به نقش تاریخی که مصر در تحولات منطقه خاورمیانه داشته، بدون تردید تغییر حتی در حد نسبی آن منجر به ایجاد تغییراتی در وضعیت عمومی منطقه و توازن قدرت منطقه‌ای خواهد شد.»