تغییر معادله جنگ با پهپاد‌های قاتل

سلاح‌های هدایت‌شونده دقیق، به شکل نوین خود، اولین‌بار بیش از ۵۰سال پیش در صحنه نبرد ویتنام ظاهر شدند. از آن زمان تاکنون نیرو‌های مسلح کشور‌ها برای افزایش دقت و قدرت تخریب این سلاح‌ها تلاش کرده‌اند که به تبع آن هزینه ساخت آن‌ها افزایش یافته است. در آمریکا هزینه هر گلوله هدایت‌شونده توپخانه بوسیله جی‌پیاس، صد هزار دلار است. به دلیل همین قیمت بالاست که سلاح‌های هوشمند کمیاب هستند.

به گزارش دنیای اقتصاد، به همین خاطر بود که در جریان کارزار نظامی کشور‌های اروپایی علیه لیبی در سال۲۰۱۱، این نوع مهمات به سرعت به اتمام رسید و به همین دلیل است که در جنگ غزه شاهد استفاده اسرائیل از هزاران بمب گنگ یا «غیرهدایت‌شونده» و تلفات بی‌شمار غیرنظامیان بر اثر شلیک آن‌ها بوده‌ایم. دلیل اصلی آن است که اسرائیل خواهان حفظ ذخایر مهمات هدایت‌شونده خود است.

حالا اگر بتوانید دقت و فراوانی را با هم ترکیب کنید، نتیجه چه می‌شود؟

برای اولین‌بار در تاریخ جنگ به این سوال در جبهه‌های نبرد اوکراین پاسخ داده می‌شود. گزارش این هفته نشریه اکونومیست نشان می‌دهد چگونه پهپاد‌های موسوم به نمای اول‌شخص یا «اف‌پی‌وی» که خلبان می‌تواند از طریق فیلم‌های ارسالی از دوربین آن را کنترل کند، در خطوط مقدم درحال‌رشد قارچ‌گونه هستند.

آن‌ها پرنده‌های کوچک، ارزان‌قیمت و مملو از مواد منفجره هستند که از مدل‌های مصرفی بازار اقتباس شده‌اند. این پهپاد‌ها به داخل برجک‌های تانک یا گودال‌ها اصابت می‌کنند. آن‌ها در آسمان پرسه می‌زنند و تلفات سنگینی به پیاده‌نظام و زرهی وارد می‌کنند.

جنگ همچنین موجب شده است، این نوع پهپاد‌ها در زمین و دریا مورد استفاده قرار گیرد. فقط در ماه ژانویه، شاهد سه هزار مورداستفاده تاییدشده از این نوع پهپاد بودیم. این هفته ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین یک نیروی ویژه متشکل از ادوات بدون سرنشین ایجاد کرد که به نبرد پرنده‌های بدون سرنشین اختصاص دارد. اوکراین در سال۲۰۲۴ در مسیر ساخت پهپاد‌های ۱ تا ۲متری قرار گرفته است. سلاحی که به شکل حیرت‌آوری به دنبال اختلافات جمهوری‌خواهان با دموکرات در کنگره آمریکا بر سر تصویب بسته‌های کمک نظامی به اوکراین و مشکلات مربوط به کمبود گلوله‌های توپخانه، توانسته است نیاز‌های اوکراین در میدان نبرد را پاسخ دهد.

پهپاد یک سلاح شگفت‌انگیز نیست، اصولا چنین چیزی وجود ندارد؛ اما استفاده از آن‌ها نشانگر تغییراتی بزرگ در روند جنگ‌ها است: تغییر به سمت استفاده از سلاح‌های کوچک، ارزان و یکبارمصرف، افزایش استفاده از فناوری‌های ساده موجود در بازار و حرکت به سمت خودمختاری در میدان نبرد. به همین دلایل، استفاده از فناوری هواپیما‌های بدون سرنشین به سرعت در بین ارتش‌ها و شبه‌نظامیان در حال گسترش است.

هواپیما‌های بدون سرنشین به طرز شگفت‌آوری ساده هستند. نوادگان کوادکوپتر‌های مسابقه‌ای که از قطعات موجود فروشگاهی ساخته شده‌اند، می‌توانند تا چند صد دلار قیمت داشته باشند. این نوع پهپاد‌ها معمولا برد کوتاهی دارند، محموله‌های کوچکی را حمل می‌کنند و در آب‌وهوای بد با چالش روبه‌رو هستند. به همین دلایل، آن‌ها (هنوز) جایگزین توپخانه نخواهند شد. با این حال این دست سلاح‌ها، هنوز هم می‌توانند آسیب‌های زیادی وارد کنند. در پاییز گذشته هواپیما‌های بدون سرنشین اوکراینی تنها طی یک هفته ۷۵تانک و سلاح سنگین روسی را منهدم کردند.

روسیه هم از پهپاد‌های خود در جنگ استفاده موثری کرده است؛ اما روس‌ها بیشتر تمایل دارند از پهپاد‌ها برای هدف قرار دادن استحکامات و سنگر‌های جنگی استفاده کنند.

در واقع وجود این نوع سلاح‌ها، موجب شده است هیچ‌یک از طرفین نتوانند دست به ضد حمله موثر علیه طرف دیگر بزند.

رشد تصاعدی تعداد پهپاد‌های روسی و اوکراینی به یک‌روند دیگر اشاره دارد. آن‌ها از فناوری ساده و موجود در بازار به شکل گسترده الهام گرفته‌اند. نه‌تن‌ها در میدان اوکراین، بلکه در میانمار؛ جایی که شورشیان در روز‌های اخیر نیرو‌های دولتی را شکست داده‌اند، داوطلبان می‌توانند از چاپگر‌های سه‌بعدی برای ساخت قطعات اصلی و مونتاژ بدنه هواپیما در کارگاه‌های کوچک استفاده کنند. متاسفانه، بعید است گروه‌های جنایتکار و تروریست‌ها از شبه‌نظامیان در این زمینه عقب‌تر باشند.

این نشان‌دهنده فراگیرشدن و گسترده سلاح‌های دقیق است. حوثی‌ها در یمن، از کیت‌های هدایت‌کننده ارزان‌قیمت در موشک‌های ضد کشتی که تهدیدی جدی برای کشتی‌های تجاری در دریای سرخ هستند، استفاده کرده‌اند.

ایران نیز ثابت کرده است چگونه مجموعه‌ای از پهپاد‌های تهاجمی دوربرد و موشک‌های بالستیک می‌توانند تاثیرات ژئوپلیتیک شگرفی در مقایسه با هزینه اندک ساخت این سلاح‌ها داشته باشند.

همان‌طور که برخی پیش‌بینی می‌کنند، حتی اگر کیت موردنیاز برای غلبه بر پارازیت ارسالی علیه هواپیما‌های بدون سرنشین هزینه ساخت این تسلیحات را تا حد زیادی افزایش دهد، آن‌ها همچنان ارزان به‌حساب می‌آیند.

نوآوری همچنین به آخرین روند، یعنی خودمختاری منجر می‌شود. امروزه استفاده از پهپاد‌های «اف‌پی‌وی» به‌دلیل تامین خلبانان ماهر و اثرات اخلال‌گر‌ها روی پرواز آن‌ها که می‌تواند ارتباط بین پهپاد و اپراتور آن مختل کند، محدود شده است. برای غلبه بر این مشکلات، روسیه و اوکراین در حال آزمایش ناوبری مستقل و شناسایی هدف هستند. هوش مصنوعی سال‌ها در پهپاد‌های مصرفی در دسترس بوده و به سرعت در حال پیشرفت است.

درجه‌ای از خودمختاری درباره مهمات پیشرفته برای سال‌ها و در موشک‌های کروز برای دهه‌ها وجود داشته است. نکته جدید این است که ریزتراشه‌ها و نرم‌افزار‌های ارزان این امکان را فراهم می‌کند تا اطلاعات موردنیاز درون میلیون‌ها مهمات کم‌ارزش که در حال اشباع کردن میدان جنگ هستند، قرار گیرد و برای اصابت به هدف آماده شود. طرفی که ابتدا در اوکراین به خودمختاری در مقیاس بزرگ دست پیدا می‌کند، می‌تواند از یک مزیت موقت، اما تعیین‌کننده در قدرت آتش برخوردار باشد که شرط لازم برای هر پیشرفتی است.

کشور‌های غربی برای درک این درس‌ها کند عمل کرده‌اند. سلاح‌های ساده و ارزان، جایگزین پلتفرم‌های بزرگ و پیشرفته نمی‌شوند؛ اما مکمل آن‌ها خواهند بود. برای مثال پنتاگون (هرچند با تاخیر) برنامه ساخت هزاران پهپاد و مهمات ارزان‌قیمت برای مقابله با نیروی نظامی عظیم چین را آغاز کرده است. اروپا حتی از آمریکا هم عقب‌تر است. وزیران و فرماندهان نظامی اروپایی بر این باورند که ممکن است تا پایان دهه حاضر با یک جنگ بزرگ اروپایی دیگر روبه‌رو شوند. اگر چنین است، سرمایه‌گذاری در زمینه تولید پهپاد‌های ارزان‌قیمت باید به سرعت افزایش یابد.

آمریکا و متحدانش باید برای جهانی آماده شوند که در آن قابلیت‌های نظامی به سرعت درحال‌رشد و گسترش است. ازآنجا‌که آسمان اوکراین مملو از تسلیحات ارزان مصرفی است که دقت و قدرت تخریب را باهم ترکیب کرده‌اند، این خود می‌تواند یک هشدار باشد. در واقع باید گفت تولید انبوه پرنده‌های شکارچی قاتل، توانسته است موازنه بین انسان و فناوری در عرصه نبرد را تغییر دهد.