پوپولیست محبوب

زمانی که دولت پاکستان رسانه‌ها را سانسور کرد، حزب عمران خان، نخست‌وزیر سابق، ویدئو‌های مبارزاتی را در تیک‌تاک منتشر کرد. هنگامی که پلیس حامیان او را از برگزاری تجمعات منع کرد، آن‌ها میزبان اجتماعات مجازی به صورت آنلاین شدند. وقتی هم که عمران خان پشت میله‌های زندان جا خوش کرد تا صدایش دیگر به طرفدارانش نرسد، حامیانش با استفاده از هوش مصنوعی و با شبیه‌سازی صدای او، سخنرانی‌های پرشوری را برایش تولید کردند.

به گزارش شرق، به این ترتیب، پیام عمران خان خطاب به میلیون‌ها نفر در سراسر پاکستان که از بحران اقتصادی کشور و ناکارآمدی سلسله‌های سیاسی ناامید شده بودند، طنین‌انداز شد: عمران خان به مردم اطمینان داد که او تنها کسی است که می‌تواند پاکستان رو به سقوط را به عظمت سابق خود بازگرداند.

موفقیت نامزد‌های همسو با حزب تحریک انصاف، حزب تحت رهبری خان در انتخابات هفته گذشته با به‌دست‌آوردن کرسی‌های پرشمار به مثابه زلزله‌ای سنگین در عرصه سیاست پاکستان عمل کرد، جایی که نواز شریف خود را پیروز بلامنازع انتخابات می‌دانست و تنها یک احتمال کوچک را در نظر می‌گرفت که شاید برای تشکیل دولت به ائتلاف با حزب مردم به رهبری بلاول بوتو زرداری، پسر بی‌نظیر بوتو، نیاز پیدا کند.

موفقیت عمران خان برای نخستین بار در تاریخ اخیر پاکستان، استراتژی سیاسی ارتش قدرتمند این کشور را که برای چندین دهه برای حفظ قدرت آن استفاده می‌شد، با چالش مواجه کرد. این در حالی است که ارتش پس از برکناری آقای خان در سال ۲۰۲۲ توسط پارلمان همواره با سرکوب حامیان خان تلاش کرد تا نخست‌وزیر زندانی و محکوم را به حاشیه براند.

البته عملکرد عمران خان در دوران نخست‌وزیری چه از نظر محدودکردن آزادی بیان، افزایش آزادی عمل روحانیون تندرو و نیز کم‌توجهی به حقوق زنان و مطالبات اقتصادی مردم منتقدان کمی نداشت، ولی موفقیت حزب او در انتخابات پارلمان نشان داد که چگونه لفاظی‌های پوپولیستی خان و انبوه جوانان این کشور در حال بازنویسی سیاست در پاکستان هستند، کشوری با ۲۴۰ میلیون نفر جمعیت، مجهز به سلاح هسته‌ای که نیمی از دوران ۷۶ساله شکل‌گیری‌اش را تحت سلطه حکومت نظامیان گذرانده است.

حتی زمانی که دولت‌های غیرنظامی اجازه به‌قدرت‌رسیدن پیدا کردند، آن‌ها توسط تعدادی از سیاسیون وابسته به خاندان‌های پرنفوذ و باسابقه در عرصه سیاست همچون نواز شریف رهبری می‌شدند که موفق می‌شدند با حمایت ژنرال‌های ارتش به قدرت برسند. چنان که خاندان شریف تاکنون موفق شده تا این روند را چند بار تکرار کند و نواز شریف را سه بار به مقام نخست‌وزیری برساند و برادرش را هم یک بار.

مطابق نتایج اعلام‌شده، هر دو حزب تحریک انصاف به رهبری خان و هم حزب مسلم لیگ به رهبری نواز شریف شانس تشکیل یک دولت ائتلافی را دارند.

اگر حزب خان موفق شود که بسیاری از تحلیلگران آن را بعید می‌دانند، این نخستین بار در تاریخ پاکستان خواهد بود که یک دولت غیرنظامی توسط حزبی که با ارتش مخالف است و رهبر آن پشت میله‌های زندان ست، رهبری می‌شود. آدام واینستین، معاون مدیر برنامه خاورمیانه در مؤسسه کوئینسی، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن که با یورونیوز گفتگو کرده، معتقد است: «حزب خان ثابت کرد که یک حضور سیاسی تزلزل‌ناپذیر دارد که با بهره‌بردن از نارضایتی جوانان فراهم شده است. در واقع، حوادث پاکستان نشان داد که کتاب بازی قدیمی برای شکل‌دادن به سیاست این کشور منسوخ شده و رسانه‌های اجتماعی و بسیج جوانان به عامل اصلی تغییر بازی تبدیل شده‌اند».

در حالی که عمران خان در ابتدا با کمک ارتش به شهرت سیاسی رسید، پس از برکناری‌اش، از اشتیاق جوانان برای تغییر در کشور برای تقویت پایگاه سیاسی خود مستقل از ژنرال‌ها بهره برد. قهرمان سابق کریکت در ویدئو‌های خود، ژنرال‌های کشور را که مسئول اصلی برکناری خود در سال ۲۰۲۲ می‌دانست، مدام سرزنش کرد.

او توضیح داد که چگونه ارتش مانند یک «دولت پشت پرده» سیاست را از پشت صحنه اداره می‌کند و مدعی شد که ایالات متحده هم با آن‌ها تبانی کرده است. زیغام خان، تحلیلگر سیاسی مستقر در اسلام‌آباد، بر این باور است که حرف‌های خان این باور سنتی را که همواره افرادی از خاندان‌های ثروتمند و پرنفوذِ وابسته به ارتش، سیاست پاکستان را اداره خواهند کرد، متزلزل کرد و به جوانان برای انجام اصلاحات سیاسی امید داد.

این روز‌ها تعداد کمی از رأی‌دهندگان نارضایتی خود از آخرین ماه‌های نخست‌وزیری خان را به یاد می‌آورند، زمانی که محبوبیت او در پی غرب‌ستیزی و ایجاد بحران اقتصادی و صعود نرخ تورم کاهش یافته بود. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که اگر به او اجازه داده می‌شد دوره نخست‌وزیری خود را کامل کند، حزب او احتمالا در انتخابات عمومی بعدی هیچ شانسی برای پیروزی نداشت.

ما حزب او در پی کسب نتیجه دور از انتظار در انتخابات هفته گذشته، ادعا‌های گسترده‌ای را مبنی بر دستکاری ارتش در شمارش آرا مطرح کرده و کشمکش سیاسی تازه‌ای را در پاکستان رقم زده است.

حمد ازهر، رئیس حزب تحریک انصاف در استان پنجاب، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که ما اجازه نخواهیم داد نتایج تلاش‌ها و مبارزات ما با طراحی‌های پلید ربوده شود.

در پی این تحریک‌ها، خیل حامیان عمران خان در سراسر پاکستان به خیابان‌ها آمده‌اند تا خشم خود را نسبت به آنچه رخداد تقلب در انتخابات عنوان می‌کنند، نشان دهند، اعتراض‌هایی که با ضربات باتوم پلیس و شلیک گاز اشک‌آور مواجه شده است. به این ترتیب، رویارویی سیاسی در پاکستانی که تاریخ آن مملو از کودتا‌های نظامی و ناآرامی‌های توده‌ای است، بار دیگر به اوج رسیده است.

اکثر تحلیلگران بر این باورند که با وجود اینکه نتایج انتخابات نشان می‌دهد چه تعداد از پاکستانی‌ها نظام سیاسی ورشکسته این کشور را رد می‌کنند، پاکستان هنوز در جهت ثبات بیشتر یا دموکراسی قوی‌تر حرکت نمی‌کند. آن‌ها این سؤال را مطرح می‌کنند: «حتی اگر توازن قوا به نفع احزاب سیاسی تغییر کند، آیا آن‌ها در عمل واقعا دموکراتیک عمل خواهند کرد؟ یا که بر ایدئولوژی‌های فاشیستی خود بیشتر پافشاری خواهند کرد؟ آیا آن‌ها افرادی را که به حزب آن‌ها رأی نداده‌اند حذف نخواهند کرد؟».