دوگانه «مردم یا موشک» یا «مردم و موشک»؛ مسئله چیست؟

فرارو-محمد جواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه کشور، در یک نشست دانشجویی که با عنوان «نظم جدید در دنیا» برگزار شده بود سخنانی را مطرح کرد که با واکنش‌هایی گسترده همراه شد. ظریف در بخشی از سخنان خود گفت: «نقش مردم را فراموش نکنیم، نقش مردم، قدرت معنایی جمهوری اسلامی است، قدرتی که امام خمینی زمان شاه و در دوران دو قطبی فهمید.»

به گزارش فرارو، ظریف در بخش دیگری از سخنان خود افزود: «امروز که ما دنیای پساقطبی داریم و مردم کنشگر شده اند، امروز که یک دختر پاکستانی یا نروژی می‌تواند یک حرکت راه بیندازد، بفهمیم که انسان‌ها مهم هستند. امام چهل سال پیش فهمید و ما به برکت همان فهم انقلاب کردیم. موشک مهم است به ابوالفضل مهم است، ولی مردم مهم‌ترند. نقش مردم و باورمندان در کنار نقش‌های دیگر مهم است. امام گفت فکر نکنید این سلاح ما است که به ما پیروزی می‌بخشد، این مردم و ایمان مردم است که به ما پیروزی می‌بخشد. ما این هستیم. باور‌های ما این‌ها است. این باور‌ها را کنار نگذاریم. این خودباوری است که انقلاب اسلامی ایران را به امید برای آینده جهان تبدیل کرده است. ما باید برای دنیا الهام بخش باشیم و آینده را بر اساس واقعیت بسازیم. ما ایرانی‌ها زیاده از حد آرزو می‌کنیم.»

این سخنان محمد جواد ظریف با واکنش حسین شریعتمداری، فعال سیاسی و مدیرمسئول روزنامه کیهان همراه شد که نوشت: «سخنان ایشان (ظریف) به‌گونه‌ای است که انگار تلاش متخصصان نظامی ایران برای ساخت موشک، به معنای کم‌اهمیت! دانستن مردم است! و در این میان، ساخت و تولید موشک، با‌اهمیت‌تر از مردم تلقی و تصور شده است! باید از ایشان پرسید؛ آقای ظریف چه کسی گفته است موشک مهم‌تر از مردم است که جنابعالی احساس تکلیف کرده‌اید این تلقی را به زعم خود اصلاح کنید؟! مگر «موشک» و «مردم» در دو نقطه مقابل و متضاد با یکدیگر قرار دارند که توجه به یکی از آن دو به معنای کم‌اهمیت دانستن دیگری باشد؟! موشک برای حفظ جان مردم است. آقای ظریف! این پرسش -با عرض پوزش- از جنابعالی در میان است که دیدگاه حضرتعالی با خواست و اهداف دشمنان جمهوری اسلامی ایران که بار‌ها به صراحت اعلام کرده‌اند چه تفاوتی دارد؟!»

وی در بخش دیگری از یادداشت خود ادامه داد: «آیا دست کشیدن ایران از توان موشکی، خواسته و آرزوی آمریکا و هم‌پیمانان غربی و عبری و عربی آن نیست؟! ممکن است بفرمائید که جنابعالی موشک را هم مهم می‌دانید! خُب موشک را برای چه مهم می‌دانید؟ برای فشفشه‌بازی شب چهار‌شنبه سوری؟! یا برای حفاظت از جان و مال مردم؟ اگر گزاره دوم مورد نظرتان است، چرا توان موشکی را جدای از اهمیت دادن به مردم تلقی می‌کنید؟! و بالاخره، برادرانه پیشنهاد می‌کنیم هرچه زودتر از مردم شریف ایران به خاطر اظهارات بیجا و دشمن‌پسند خود پوزش بخواهید. مگر برای شما، جان و مال و نوامیس مردم اهمیتی ندارد؟!»

ماجرای واکنش‌ها به محمد جواد ظریف، با یادداشت احمدزیدآبادی، فعال سیاسی و روزنامه نگار، ادامه دار و سریالی شد. زید آبادی در کانال تلگرامی‌اش نوشت: «ظاهراً بین مدیر مسئول کیهان و "موشک" چنان عقد اخوتی بسته‌اند که هر کس در هر گوشه از دنیا به هر دلیلی بگوید بالای چشم موشک ابروست، او خود را موظف می‌بیند که برای حفظ حرمت و تقدس و مقام شامخ موشک به قول خودش به "دفاع جانانه" برخیزد و طرف را به توبه و انابه و عذرخواهی فراخواند خواند و اگر نپذیرفت، زبان به تهدید بگشاید! در آخرین مورد از این غیرت موشکی، او از دکتر جواد ظریف خواسته است که به دلیل اینکه گفته "مردم مهمتر از موشک هستند" تا دیر نشده عذرخواهی کند! یعنی اگر عذر خواهی نکرد و یا دیر عذرخواهی کرد، باید منتظر مجازات باشد!»

به دنبال این اظهارنظرها، محمد جواد ظریف نیز واکنشی روی واکنش‌ها نشان داد و در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «به گمانم سخنان بنده در تبیین شرایط نوین جهانی و تاکید بر پایه‌های انگیزشی قدرت (همچون رضایتمندی و پشتیبانی مردم) در کنار (نه به جای) پایه‌های مادی (همچون قدرت نظامی و اقتصادی) بر گروهی که با نگرش امام راحل و رهبری فاصله گرفته‌اند گران تمام شده است.»

تمامی این سخنان در شرایطی مطرح می‌شود که واکنش‌های عمومی به ماجرا نیز در شبکه‌های اجتماعی از جمله ایکس ادامه دارد، برخی کاربران معتقدند محمد جواد ظریف صرفا قصد پررنگ‌تر کردن نقش و اهمیت مردم را داشته و سخنانش منافاتی با آرمان‌های انقلاب و ارزش‌های نظام ندارد، اما برخی از منتقدان وی می‌گویند سخنان ظریف رنگ و بوی بی اهمیت شمردن توان موشکی و هسته‌ای ایران را دارد و ظریف آب در آسیاب دشمن ریخته است.

با توجه به این شرایط پرسش‌هایی مطرح است از جمله این که اساسا کنار هم قرار دادن دو مفهوم «مردم» و «موشک» چه تعبیری دارد و آیا می‌توان گفت هر یک از این دو مولفه بر دیگری ارجحیت دارد؟ جلال ساداتیان، دیپلمات پیشین ایران در انگلستان و مدیر کل پیشین شرق آسیای وزارت خارجه در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

در بحث ژئوپلیتیک، «مردم» ابزار قدرت کشور هستند

جلال ساداتیان به فرارو گفت: «در بحث ژئوپلیتیک، عناصر و عوامل مختلفی به عنوان قدرت دهنده‌های اصلی کشور‌ها مطرح می‌شود که شامل موقعیت جغرافیایی یک سرزمین، منابع زیرزمینی، دسترسی به آب، دسترسی به انرژی، توان تکنولوژی، دانش مردم و قدرت نظامی است. بحث حاکمیت و مسائل مرتبط با آن نیز در ردیف عوامل قدرت محسوب می‌شود. پشتوانه نیروی انسانی و حمایت‌های داخلی به ویژه در جهان امروز که دنیای رسانه و ارتباطات است نیز اهمیت بسزایی دارد. درواقع رضایت خاطر مردم از شرایط موجود است که می‌تواند مثل یک نیروی پشتیبانی وارد عمل شود. افکار عمومی مردم یکی از عوامل مهم است و اگر شما این شرایط را با هم داشته باشید، می‌توانید از سایر عوامل قدرت، از جمله قدرت اقتصادی، قدرت تولید، قدرت تکنیکی و صنعتی به خوبی بهره برداری کنید. مثال روشن این موضوع را می‌توان در جنگ ۸ ساله ایران و عراق ببینیم. در دورانی که صدام تصور می‌کرد در قبال تحولات سیاسی ایران (وقوع انقلاب) و اعدام برخی نظامیان، خروج آن‌ها از کشور یا تعلیقشان، قدرت نظامی ایران به شدت افت کرده و می‌تواند به راحتی ایران را تسلیم کرده و سه روزه کل کشور را به تسخیر خود درآورد، نقشه هایش نقش بر آب شد.»

وی افزود: «در دوران حمله عراق به ایران، دیدیم که هم نیرو‌های نظامی ما به ویژه نیرو‌های هوایی ایران و هم مردم و غیرنظامیان، موثر بودند و در عدم شکست ایران موفق ظاهر شدند. این حجم از پایمردی و حضور مردم که به اشکال مختلفی در دفاع از کشور ایستادگی کردند، کمک کرد حتی یک وجب از خاک کشور را از دست ندهیم. پس چه با موشک و چه بدون موشک، باید این نکته را در ذهن داشته باشیم که گرچه ابزار نظامی کشور بسیار مهم است، اما به کار بردن این ابزار و ایده‌ای که مشخص می‌کند چه زمان و به چه دلایلی این ابزار را به کار ببریم بسیار مهمتر از خود موشک است. به اعتقاد من نمی‌توان اهمیت هیچ یک از دو گزینه (مردم و موشک) را نفی کرد، اما فراموش نکنیم در دورانی که ما موشک نداشتیم و صدام مدام ما را موشک باران می‌کرد با روحیه مردم توانستیم نظام و انقلاب و کشور را حفظ کنیم. همچنین روحیه فرماندهانی که ایثارگرانه دفاع مقدس را کنترل کردند نیز حائز اهمیت است. سال‌ها بعد از آن است که به موشک و پهپاد دست پیدا کرده ایم و موفق شده ایم به راحتی هواپیما‌های خود را تعمیر کنیم.»

مهاجرت نیرو‌های انسانی اقتدار کشور را خدشه‌دار می‌کند

دیپلمات پیشین ایران در انگلستان گفت: «من اهمیت ابزار و سخت افزار را در چگونگی حکمرانی نفی نمی‌کنم، اما تاکیدم بر این است که مردم و نیرو‌های انسانی را هم نگه داریم. در حال حاضر دلسردی‌ها و مسائلی در ذهن مردم شکل گرفته و یک گروه حداقلی به دنبال مدیریت بر کشور به هر شکلی هستند. این که این گروه فکری قرار است از سخت افزار‌های نظامی کشور چگونه استفاده کنند جای سوال دارد. من اهمیت دادن به مردم و پیشرفت‌های موشکی را از هم جدا نکرده و نمی‌کنم و نمی‌گویم هر یک بر دیگری ارجحیت دارد. اتفاقا معتقدم اگر هر دو را با هم پیش ببریم می‌توانیم موفقیت کسب کنیم. تاکید من بر این است که باید نیروی دانش آموخته، با مهارت و نخبه کشور را حفظ کنیم. نیرو‌های انسانی بسیاری طی سال‌های اخیر از کشورمان مهاجرت کرده اند. این مهاجرت‌های بی رویه می‌تواند به اقتدار و قدرت کشور، لطمه زننده باشد.»

وی افزود: «مشکلات معیشتی که برای بخش عمده‌ای از جامعه ایجاد شده است، می‌تواند یک مسئله جدی در نظر گرفته شود. ممکن است برخی، اینگونه استدلال کنند و بگویند که ما منابع محدودی داریم و تصمیم گرفته ایم از این منابع محدود در این حوزه استفاده کنیم. اما من می‌گویم که اتفاقا منابع ما آنقدر‌ها هم محدود نیست. منابع ما نه کم است و نه کم بوده، مشکل ما نوع مدیریت منابع است. اگر منابع کشور به درستی مدیریت شود (که نمی‌شود) و اگر از افراد متخصص در حوزه اقتصاد استفاده کنیم و امثال آقای طیب نیا، مجبور به کناره گیری از اقتصاد کشور نشوند، مطمئنا موفق خواهیم بود. ما در کشورمان برای امور مختلف، نیرو‌های قدرتمندی داریم، اما برخی جریان‌ها، فقط می‌خواهند از نیرو‌های خودشان استفاده کنند که معلوم است که نمی‌شود. همچنین حیف و میل کردن منابع کشور معمولا توسط افرادی رخ می‌دهد که تخصص کافی ندارند. این بسیار اشتباه است که به خاطر جهت گیری‌های سیاسی، از نیرو‌های خوب و متعهدمان استفاده نمی‌کنیم. ما باید بین نیرو‌های توانمند کشور از هر حزب و دیدگاهی توازن برقرار کرده و از همه دعوت به همکاری کنیم.»