پرونده ثبت ملی باغ هشت هکتاری رامسر به کجا رسید؟

باغ هشت هکتاری رامسر شاید در نگاه اول محوطه‌ای به حال خود رها شده به نظر برسد؛ فضایی به هم‌ریخته و در عین حال سرسبز که در گوشه و کنارش تعدادی درخت کهنسال، تکه‌های سفال، ردی از دالان‌های سرسبز و همچنین سازه‌های معماری که حالا دیگر مخروبه شده‌اند خودنمایی می‌کند. با این اوصاف، اما حال و هوای باغ و فضا‌های معماری به جا مانده، این کنجکاوی را پیرامون سرگذشت باغ و چراییِ جانمایی فضا‌های معماری برمی‌انگیزد!

به گزارش ایرنا، به گفته کارشناسان شواهد و مستندات تاریخی گویای آن است که باغ هشت هکتاری دوران باشکوهی را از سرگذرانده و زمانی برای خودش جایگاهی داشت. از انتساب باغ به مقر حکمرانی حاکم سلسله آل کیا در گذشته‌های دور تا انجام فعالیت‌هایی شامل اصلاح و تلقیح دام و برخی اقدامات مطالعاتی علوم کشاورزی و منابع طبیعی طی دوران معاصر در حافظه این باغ ثبت شده است.

با همه این اوصاف و ویژگی‌های باغ، ثبت آن سال‌هاست که به سرانجامی نرسیده و سرنوشت این محدوده تاریخی، فرهنگی و طبیعی را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. نگرانی‌ها پیرامون سرنوشت نامعلوم باغ هشت هکتاری رامسر تا جایی پیش رفت که گروهی با ثبت یک‌هزار و ۱۴۵ امضا در یک کارزار اینترنتی خواستار آن شدند که باغ هشت هکتاری هرچه سریع‌تر در فهرست آثار ملی قرار گیرد.

بر اساس متون تاریخی این باغ در فاصله بین سال‌های ۷۵۰ تا ۷۶۹ هجری قمری محل حضور و حکمرانی حاکم منطقه محال ثلاث تنکابن بودکه استقرار فرهنگی در این محدوده را ثابت می‌کند. بر اساس آنچه که در کتاب "تاریخ گیلان و دیلمستان" اثر سید ظهیرالدین مرعشی آمده این منطقه در مقطعی محل حضور حاکم سلسله آل کیا بود. بقایایی که اثبات می‌کند که این منطقه همان "گرمه‌رود" قرن ششم و هفتم هجری است.

سال ۱۳۱۰ خورشیدی، درست در زمان پهلوی اول این محوطه به عنوان باغ پژوهشی وزارت کشاورزی طراحی و مطالعات پایه‌ای علوم کشاورزی و منابع طبیعی (اعم از دامی، باغی و زراعی) در آن انجام شد. محوطه‌ای با کاربری کشاورزی-اداری (موسسه تحقیقات کشاورزی) با نظام کرتی و آمایش شده که جانمایی چند بنا در آن نشان می‌دهد، فعالیت‌هایی شامل اصلاح و تلقیح دام در آنجا انجام می‌شد.

به گفته کارشناسان منابع طبیعی کاشت درختان در این باغ نیز به صورت ردیفی و منظم در ۲ دالان (کریدور) عمود بر هم در طول و عرض باغ طراحی و اجرا شده است. قطر برخی درخت‌های چنار بین۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر و ارتفاع آن‌ها بین ۲۰ تا ۳۵ متر است.

در بخش مرکزی و عرض باغ نیز به طول ۲۰۰ متر و عرض پنج متر درختان اوکالیپتوس با عمر ۸۰ سال و با قطر‌هایی بین ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر و ارتفاع ۲۵ متر وجود دارد. همچنین گونه‌های بومی و باارزش جنگل‌های هیرکانی با تجدید حیات طبیعی و تنوع زیستیبالا نیز در این باغ روییده است.

پرونده تکمیل است

یک کارشناس میراث فرهنگی در توضیح بیشتر پیرامون تاریخی بودن این عرصه و ارزش ثبت ملی باغ هشت هکتاری گفت: این عرصه جزیی از باغ پژوهشی طراحی شده‌ای است که سال ۱۳۱۰ خورشیدی در زمان پهلوی اول اجرایی شد. ضمن این‌که در سال‌های ۱۳۱۰ و ۱۳۱۱ که مراحل اولیه طراحی باغ فلاحت سابق در حال انجام بود، بقایا و اشیای تاریخی و فرهنگی در این عرصه کشف شد که استقرار فرهنگی در این محدوده را ثابت می‌کند. اشیاءِ به دست آمده از این باغ همان زمان به تهران منتقل شد و اکنون در موزه جواهرات بانک مرکزی نگهداری می‌شود.

محمدقاسم کفاشی پیرامون جزئیات و روند ثبت ملی باغ هشت هکتاری اظهار کرد: پرونده این محوطه ابتدا سال ۱۳۸۵ همراه با ۱۱ اثر ارزشمند دیگر رامسر برای ثبت در فهرست آثار ملی به وزارتخانه ارسال شد. اما به دلیل این‌که آن زمان قرار بود طراحی‌هایی نظیر چهارباغ در این منطقه اجرایی شود ثبت ملی این پرونده از دستور کار خارج شد.

به گفته وی ثبت ملی ساختمان بانک ملی مرکزی رامسر، پژوهشکده مرکبات، باغ ۳۳ هکتاری، مابقی اجزای مجموعه فرهنگی و تاریخی رامسر و باغ هشت هکتاری با هدف تکمیل پرونده ثبت جهانی که سال ۲۰۰۷ در فهرست موقت یونسکو قرار گرفت انجام شد.

این کارشناس میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: در سال جاری نیز این پرونده بار دیگر به‌روزرسانی و به شورای ثبت فرستاده شد. شورای ثبت نیز بررسی پرونده را به اخذ رأی پژهشکده باستان‌شناسی پیرامون تاریخی بودن و ارزش ثبتی منوط کرد که این رأی نیز دریافت و همراه با پرونده به اداره کل ثبت آثار ارائه شد. پس از آن اعلام شد نقشه به روز شده UTM باید از سوی وزارتخانه تایید شود. در همین راستا هفته گذشته مستندات درخواست شده هم به پژوهشگاه میراث فرهنگی فرستاده شد. به بیانی ساده‌تر در حال حاضر پرونده تکمیل شده و بدون نقص در اختیار وزارتخانه قرار دارد.

کفاشی با بیان این‌که پرونده باغ هشت هکتاری رامسر دارای سه بخش تاریخی، طبیعی و فرهنگی است، افزود: با توجه به این‌که این منطقه قدمت تاریخی دارد و پژوهشکده باستان‌شناسی این امر را تاییدکرده، می‌توان اطلاعات با ارزشی را از این محل کسب کرد.

به گفته وی بر اساس مستندات، محوطه تاریخی هشت هکتاری پنج بند از ۱۵ بند ثبت آثار تاریخی را در خود جای داده است.

اهمیت ثبت باغ در فهرست میراث ملی

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رامسر در گفتگو با خبرنگار ایرنا با بیان این‌که ثبت این اثر تاریخی در مرحله تهیه مدارک و نهایی شدن قرار دارد پیرامون علت زمان‌بر شدن آن گفت: تعدادی بنای ارزشمند در باغ هشت هکتاری وجود دارد که کارشناسان در حال برداشت پلان آن‌ها هستند تا نقشه‌ها تهیه و در پرونده ثبتی قرار گیرد.

نادر سحرخیز اظهار کرد: یکی از معیار‌های ثبت یک اثر تاریخی صرفا حفظ حرایم و عرصه آن نیست بلکه جمع‌آوری اطلاعات تاریخی و نشانه‌های تاریخی که در این بنا‌ها وجود دارد نیز دارای اهمیت است. حدود ۱۰ تا ۱۲ بنای تاریخی از جمله ساختمان اصطبل، سازه مرکز تحقیقات و انبار سازه‌های معماری باغ هستند.

وی با بیان این‌که ثبت یک اثر تاریخی به معنی نفی مالکیت یکمحوطه تاریخی نیست، خاطرنشان کرد: پس از ثبت اثر در فهرست میراث ملی، ضوابط میراث فرهنگی ابلاغ می‌شود تا مالک بر اساس آن فعالیت کند و ضوابط عرصه و حریم آثار تاریخی شامل حال محدوده ثبت شده می‌شود.

به گفته این مسئول باغ هشت هکتاری بخشی از پژوهشکده کشاورزی رامسر است که در فهرست آثار ملی قرار دارد.

وی اظهار کرد: در عکس‌های هوایی هم می‌بینیم که این باغ در امتداد مرکز تحقیقات و تکمیل کننده آن است. مراکزی از این دست کاربری علمی و تحقیقاتی دارند و همین که ضوابط میراث فرهنگی موجب حفظ این عرصه‌ها و از بین نرفتن کاربری آن می‌شود اهمیت زیادی دارد.

ثبت ملی باغ هشت هکتاری رامسر و تعیین ضوابط عرصه و حریم برای این محوطه نه تنها کارکرد باغی و ویژگی‌های تاریخی این مجموعه را حفظ می‌کند بلکه شگفتی‌های کهن آن که تاکنون مسکوت مانده را نیز معرفی می‌کند. از سوی دیگر ضوابط میراثی سبب می‌شود که هرگونه خدشه بر هویت باغ که جزیی از پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر است برطرف شود.

پرونده ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی رامسر سال ۲۰۰۷ در فهرست موقت یونسکو قرار گرفت که به گفته کارشناسان تا زمان به حداقل رسیدن مداخلات مستقیم شهری از جمله جمع‌آوری سازه نیمه‌تمام مجتمع فرهنگی در عرصه باغ ۳۳ هکتاری و به حداقل مداخلات در این فهرست قرار دارد.