گرمایش جهانی چگونه باعث بلایای طبیعی می‌شود؟

تحقیقاتی که به تازگی صورت گرفته است نشان می‌دهد پدیده تغییرات آب و هوایی که پیامد‌های آن در نقاط مختلف جهان مشهود است، محتمل‌ترین توضیح برای بارش‌های سیل‌آسای دبی درروز‌های اخیر بوده است.

به گزارش بی بی سی، براساس این مطالعات، چهار مشخصه آب و هوایی که می‌تواند نشان‌دهنده تاثیر تغییرات اقلیمی بر بروز پدیده‌های غیرعادیِ جوی باشد عبارتند از:

بارندگی‌های شدیدتر - به ازای هر یک درجه سانتیگراد افزایش در متوسط دمای زمین، جو می‌تواند حدود هفت درصد رطوبت بیشتر را در خود نگه دارد. این تغییر می‌تواند به تشکیل قطرات بیشتر باران و بارندگی شدیدتر گاه در یک فرجه زمانی کوتاه‌تر و در یک منطقه کوچکتر منجر شود.

کارشناسان با در نظر گرفتن عوامل طبیعی و بشری به ارزیابی این سوال پرداخته‌اند که آیا می‌توان رویداد‌های شدید آب و هوایی مشخص را به تغییرات اقلیمی نسبت داد؟

در مورد بارندگی شدید آوریل ۲۰۲۴ در امارات و عمان، نتیجه‌گیری دقیق در مورد نقش پدیده تغییرات آب و هوایی دشوار بوده است. در همان ماه، بخش‌هایی از شرق آفریقا شاهد جاری شدن سیل شدید بود.

بارندگی شدید در این منطقه از جهان پدیده‌ای نادر است و سوابق چندانی برای مقایسه در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌دهد. اما این نوع بارندگی‌ها ۱۰ تا ۴۰ درصد سنگین‌تر شده و به گفته گروه «ارتباط آب و هوایی» (WWA) محتمل‌ترین توضیح برای آن، تغییرات آب و هوایی زمین است.

هنوز خیلی زود است که بگوییم تغییرات اقلیمی دقیقا چه نقشی در آن رویداد ایفا کرده است، اما گروه ارتباط آب و هوایی دریافته است که همراه شدن تغییرات آب و هوا با پدیده جوی طبیعی موسوم به «دوقطبی اقیانوس هند» بارندگی در ماه‌های اکتبر و نوامبر سال ۲۰۲۳ را شدیدتر کرد.

در ماه سپتامبر همان سال، جاری شدن سیل شدید در نواحی شمال لیبی تلفاتی برجای گذاشت. تغییرات آب و هوایی زمین احتمال بارندگی شدید را تا ۵۰ برابر بیشتر کرده است و سال‌ها تعلل، باعث اخلال در تلاش برای مقابله با این پدیده شده است.

به گفته سازمان آب و هوایی سازمان ملل (IPCC) در سطح جهانی هم بارندگی‌های سنگین در اکثر مناطق خشکی در نتیجه فعالیت‌های انسان شدت گرفته است. این نهاد معتقد است که با افزایش گرمایش زمین، این روند ادامه خواهد یافت.

موج گرمای شدیدتر و طولانی‌تر - حتی افزایشی جزئی در میانگین دمای زمین تاثیر قابل توجهی در بروز پدیده گرمای شدید دارد. در سال‌های اخیر، انگاره یا همان الگوی توزیع میانگین دمای روزانه به سوی گرمای بیشتر تغییر یافته و بروز روز‌های گرم‌تر با گرمای بیشتر را محتمل‌تر کرده است.

اوایل آوریل ۲۰۲۴ و در زمان موج گرمای شدید در سراسر منطقه ساحلی آفریقا، دمای هوا در کشور مالی به ۴۸/۵ درجه سانتیگراد رسید و باعث افزایش شمار بیماران بستری شده در بیمارستان‌ها و آمار مرگ و میر شد.

گروه ارتباط آب و هوایی دریافته است که بدون تغییرات آب و هوایی ناشی از فعالیت انسانی بروز چنین گرمایی امکان‌پذیر نبود و احتمال بروز اینگونه پدیده‌ها با ادامه گرمایش زمین بیشتر خواهد شد.

در ژوئیه ۲۰۲۲ در انگلیس، دمای هوا برای اولین بار به رکورد تاریخی ۴۰ درجه سانتیگراد رسید و اختلال گسترده را در سراسر این کشور را در پی داشت.

همین گروه می‌گوید که بدون تغییرات آب و هوایی چنین وضعیتی بسیار بعید بود. همزمان، مدت زمان موج گرمایی در بسیاری از نقاط از جمله انگلیس طولانی‌تر می‌شود.

این وضعیت می‌تواند نتیجه بروز به اصطلاح «گرما گنبد» یا گنبد‌های حرارتی باشد.

گنبد‌های حرارتی ناشی از افزایش فراوان فشار جوی در منطقه‌ای وسیع است که در نتیجه آن، هوای گرم به پایین رانده می‌شود و در آنجا به دام می‌افتد و در نتیجه، دمای هوا در منطقه‌ای وسیع به شدت افزایش می‌یابد.

بر اساس یک نظریه، افزایش دما در قطب شمال - که تقریباً چهار برابر سریعتر از میانگین جهانی گرم شده است - باعث می‌شود تا سرعت وزش باد‌های شدید موسوم به «جت استریم» کاهش یابد و احتمال بروز گرماگنبد‌ها را بیشتر کند.

خشکسالی‌های طولانی‌تر - کشف ارتباط تغییرات آب و هوایی با خشکسالی‌های خاص می‌تواند دشوار باشد.

در دسترس بودن آب به عواملی بیش از دمای هوا و بارندگی بستگی دارد و سیستم‌های آب و هوایی طبیعی در آن نقش کلیدی ایفا می‌کند. این وضعیت در مورد خشکسالی در جنوب آفریقا در اوایل سال ۲۰۲۴ مصداق داشته است.

اما وقوع موج‌های گرما در نتیجه تغییرات آب و هوایی می‌تواند به خشک شدن سطح زمین منجر شده و تشدید خشکسالی را در پی داشته باشد. نتیجه اینکه هوای سطوح بالای زمین سریعتر گرم و منجر به گرمای شدیدتر می‌شود. در زمان گرم شدن هوا، تقاضا برای آب به‌ویژه برای کشاورزی، افزایش می‌یابد و فشار بیشتری را بر منابع تامین آب وارد می‌کند.

در بخش‌هایی از شرق آفریقا، پنج فصل متوالی بارندگی ناکافی بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ بروز کرد و این منطقه بدترین خشکسالی خود را در ۴۰ سال گذشته پشت سر گذاشت. خشکسالی تنها در سومالی باعث آوارگی ۱.۲ میلیون نفر شد.

به گفته گروه ارتباط آب و هوایی، تغییرات اقلیمی احتمال وقوع خشکسالی‌هایی از این دست را حداقل ۱۰۰ برابر بیشتر کرده است.

گرمایش ناشی از فعالیت انسان نیز عامل اصلی بروز بدترین دوره خشکسالی در جنگل‌های بارانی آمازون در نیمه دوم سال ۲۰۲۳ بوده که در حداقل نیم قرن اخیر سابقه نداشته است.

سوخت بیشتر برای آتش سوزی‌های جنگلی - آتش‌سوزی به طور طبیعی در بسیاری از نقاط جهان رخ می‌دهد.

در نتیجه، دشوار است بتوانیم مشخص کنیم که آیا تغییرات آب و هوایی باعث ایجاد یا بدتر شدن یک آتش‌سوزی به خصوص شده است یا خیر، زیرا عوامل دیگری مانند تغییر کاربری زمین نیز در این وضعیت دخالت دارد.

سازمان آب و هوایی سازمان ملل معتقد است که تغییرات اقلیمی زمینه مساعدتری را برای گسترش آتش‌سوزی‌های جنگلی ایجاد می‌کند. گرمای شدید و طولانی مدت باعث تبخیر رطوبت بیشتری از خاک و پوشش گیاهی می‌شود و فضای خشک‌تری را برای شعله‌ور شدن ایجاد می‌کند.

به این ترتیب، عملا سوخت مناسبی برای آتش‌سوزی فراهم می‌شود که به خصوص اگر با وزش باد همراه باشد، این آتش‌سوزی به سرعت گسترش می‌یابد.

افزایش دما همچنین ممکن است احتمال وقوع رعد و برق در شمالی‌ترین جنگل‌های جهان را افزایش دهد که خود باعث آغاز آتش‌سوزی می‌شود. در سال ۲۰۲۳ کانادا بدترین فصل آتش‌سوزی در تاریخ خود را تجربه کرد که در جریان آن، حدود ۱۸ میلیون هکتار اراضی جنگلی و مرتع در آتش سوخت.

گروه ارتباط آب و هوایی می‌گوید تغییرات اقلیمی احتمال وقوع شرایط مناسب برای وقوع آتش‌سوزی گسترده در شرق کانادا را بیش از دو برابر افزایش داده بود که نتیجه آن، گسترش این آتش‌سوزی بود.

بر اساس تحقیقات برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، پیش‌بینی شده است که در آینده، وقوع آتش‌سوزی‌های جنگلی در سطح جهانی گسترده‌تر و شدیدتر خواهد بود که دلیل آن ترکیبی از تغییرات اقلیمی و تغییر در کاربری اراضی جنگلی است.

این نهاد پیش‌بینی کرده است که با ادامه روند کنونی، احتمال وقوع شدیدترین شکل آتش سوزی جنگلی ممکن است تا سال ۲۱۰۰ تا ۵۰ درصد افزایش یابد.