اسلام‌آباد سرگردان میان تهران و ریاض؛ بازی عربستان با کارت هند و پاکستان؟

در باب نزدیکی پاکستان و عربستان دلایل متعددی ذکر شده است. با این همه به باور ناظران اسلام آباد تلاش دارد تا در ارتباط با ریاض از الگویی محتاطانه پیروی کند چرا که نمی‌خواهد درگیر پس‌لرزه‌های رقابت در سایه تهران و ریاض شود.

به گزارش اقتصادنیوز، عجیب نبود که شهباز شریف، نخست وزیر تازه منتخب پاکستان، عربستان سعودی را به عنوان مقصد اولین سفر رسمی‌اش انتخاب کند. آنچه همه را حیرت زده کرد، اعلامیه مشترک دو بازیگر بود که در چارچوبش، نه تنها بر تعهد عربستان جهت سرمایه‌گذاری ۵ میلیارد دلاری در پاکستان تاکید شد، بلکه از اسلام آباد و دهلی نو نیز خواسته شد تا اختلافات باقی‌مانده خود در باب دو منطقه جامو و کشمیر را حل و فصل کنند.

عربستان تنها کشوری نیست که بر تحقق صلح میان هند و پاکستان در آسیای جنوبی تاکید دارد؛ امارات متحده عربی نیز در قامت میانجی‌گر جهت تحقق آتش بس بین اسلام آباد و دهلی نو در سال ۲۰۲۱ نقش مهمی ایفا کرد؛ نقشی که موجب شد تا درگیری‌های خطرناک مرزی که سال ۲۰۱۹ دوباره شعله‌ور شد، متوقف شود.

در همین راستا موسسه مطالعاتی خاورمیانه یادداشتی را منتشر کرده و به تعامل کشورهای حاشیه خلیج فارس و پاکستان پرداخته است. اقتصادنیوز این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.

پاکستان سرگردان میان دو رقیب

امارات و عربستان در قامت دو کشور قدرتمند خلیج فارس به واسطه مولفه‌های متعددی به جای بی‌طرف ماندن و ادامه روابط دوجانبه قوی با هند و پاکستان، وظیفه دشوار میانجی‌گری در رقابت طولانی مدت را بر عهده می‌گیرند. برای درک اینکه چرا و چگونه سعودی‌ها و اماراتی‌ها تلاش می‌کنند نقش میانجی را در درگیری طولانی‌مدت در شبه قاره هند بر عهده بگیرند، درک تحولات تاریخی و ژئواستراتژیک مدرن در خاورمیانه و جنوب آسیا با اهمیت است. پیوندهای خاورمیانه و جنوب آسیا را می‌توان از طریق در پیشینه تعاملات تجاری، مذهبی و فرهنگی طرفین در قرن‌ها قبل جستجو کرد. با این حال، چنین تعاملاتی در عصر معاصر به‌ویژه بعد از ظهور دولت‌های مدرن خاورمیانه تشکیل هند و پاکستان عریان شد.

عربستان سعودی از سال ۱۹۴۷، زمانی که پاکستان موجودیت یافت، حامی این بازیگر بود و کمک‌های بلاعوض و نفتی در اختیار اسلام اباد قرار می‌داد. امارات و عربستان همچنین مقصد مطلوب ۱۲.۴ میلیون کارگر خارج از کشور پاکستان هستند که بیش از ۷۷ درصد از نزدیک به ۸۳۹ هزار نفری که در سال ۲۰۲۲ برای کار به خارج از کشور سفر کرده اند، را تشکیل می‌دهد. این کارگران به نوبه خود حواله‌های قابل توجهی را با خود به خانه می‌آورند که به حفظ اقتصاد داخلی کمک می‌کند.

فراتر از روابط اقتصادی، روابط پاکستان با عربستان سعودی و امارات جنبه استراتژیک و امنیتی دارد. پاکستان نه تنها با عربستان سعودی و ایالات متحده علیه اتحاد جماهیر شوروی هم صدا شد (مراد سال ۱۹۷۹ است که افغانستان توسط شوروی تصرف شد)، بلکه ده‌ها هزار نیروی نظامی را نیز در زمان جنگ ایران و عراق در این کشور مستقر کرد.

پاکستان مدت‌هاست که آموزش‌های نظامی ارائه کرده و به عربستان سعودی و امارات نیز تسلیحات صادر می‌کند. در بحبوحه هرج و مرج که پس از خروج شوروی در سال ۱۹۸۹ در افغانستان روی داد، پاکستان در کنار عربستان سعودی و امارات از ظهور طالبان در اوایل دهه ۱۹۹۰ حمایت کرد. همین گزاره موجب گشت تا هند و ایران شروع از ائتلاف چند قومی شمال حمایت کرده و به دنبال مقاومت در برابر طالبان باشند.

چرا اسلام‌آباد دست به عصا راه می‌رود؟

پاکستان علیرغم روابط طولانی مدتش با عربستان سعودی و امارات متحده عربی، اقلیت شیعه قابل توجهی دارد و می‌خواهد روابط خود با ایران را نیز حفظ کند. ایران در واقع اولین کشوری بود که استقلال پاکستان از بریتانیا را به رسمیت شناخت. پیش از وقوع انقلاب، ایران و پاکستان به دلیل مشارکت در ائتلاف منطقه‌ای به رهبری ایالات متحده که از آن تحت عنوان پیمان بغداد یاد می‌شد، روابط امنیتی نزدیک‌تری برقرار کردند. اما بعد از انقلاب، رقابت میان تهران و ریاض، روابط ایران و پاکستان را هم تحت تاثیر قرار داد.

گروهی مدعی اند، پس از آن پاکستان به میدانی برای جنگ نیابتی بین دو قدرت منطقه‌ای بدل شد. با این همه اسلام آباد در سال‌های اخیر تلاش کرده تا روابطش با تهران را تقویت کند، اما این تلاش‌ها به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران محدود شده است. پاکستان همچنین هراس دارد تا درگیر رقابت‌های نیابتی عربستان و ایران شود، از همین رو از رویکردی محتاطانه پیروی می‌کند. به همین دلیل پارلمان پاکستان در سال ۲۰۱۵ با پیوستن این کشور به ائتلاف تحت رهبری عربستان علیه انصار الله مخالفت کرد.

تصمیم پاکستان برای بی‌طرف ماندن در جنگ یمن، با توجه به روابط قدرتمند این کشور با عربستان سعودی، آسان نبود. علاوه بر حمایت دیپلماتیک مستمر عربستان از پاکستان در مناقشه کشمیر، به نظر می‌رسد که عربستان نقشی کلیدی در کمک به تلاش‌های پاکستان برای توسعه قابلیت تسلیحات هسته‌ای داشته است. حمایت عربستان زمانی حیاتی شد که پاکستان به دلیل تصمیم خود برای تبدیل شدن به یک کشور هسته‌ای (پس از آزمایش‌های هسته‌ای هند در سال) ۱۹۹۸ هدف تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفت.

علاوه برعدم تمایل پاکستان جهت پیوستن به ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن، تلاش‌های عمران خان، نخست‌وزیر سابق برای ایجاد ائتلاف با سایر کشورهای مسلمان مانند قطر، ترکیه و مالزی، عامل تحریک‌کننده دیگری در روابط این کشور با سعودی‌ها و امارات شد. این تنش‌ها به هند فرصتی داد تا روابط تجاری و امنیتی خود را با عربستان سعودی و امارات به طور قابل توجهی تقویت کند.

در چندین دهه گذشته، روابط هند با خلیج فارس عمدتاً بر واردات منابع انرژی و صادرات نیروی کار یقه آبی و سفید هندی به کشورهای مختلف خلیج فارس متمرکز بود. با این حال، هند تحت رهبری نارندرا مودی، روابط تجاری و امنیتی بسیار نزدیکتری با عربستان سعودی و امارات از یک سو و با ایران از سوی دیگر برقرار کرده است.

پاکستان تلاش‌هایی برای جبران انفعالش در برابر متحدان سنتی خود در خلیج فارس انجام داده است. ژنرال راحیل شریف، فرمانده سابق ارتش پاکستان، موافقت کرد که به عنوان فرمانده ائتلاف نظامی ضد تروریسم، گروهی متشکل از ۴۲ کشور از ماه می‌۲۰۱۷ خدمت کند. با این حال، امارات تصمیم گرفت تا بیش از همه به هند نزدیک شود، آن هم در شرایطی که مودی مخالفان داخلی را به دلیل قانون بحث برانگیز اصلاحیه شهروندی سال ۲۰۱۹ هدف سرکوب شدید قرار داد.

هم عربستان سعودی و هم امارات متحده عربی تا حد زیادی درخواست‌های پاکستان برای اعتراض به تصمیم سال ۲۰۱۹ هند را نادیده گرفته اند. با این حال، روابط دوجانبه هرگز ثابت نیست و خطوط تعامل بین قدرت‌های بزرگ خاورمیانه و کشورهای عمده آسیای جنوبی، به ویژه هند و پاکستان، نیز تحت تأثیر مانورهای استراتژیک گسترده‌تر و رقابت قدرت بزرگ نوظهور قرار دارد.