سریال حشاشین؛ فرصتی برای جامعه اسماعیلیه؟!

مجموعه تلویزیونی حشاشین (به عربی: الحشاشین) یک سریال باصطلاح تاریخی است که در مصر تولید شد و در ماه مبارک رمضان گذشته، مهمان خانه‌های بینندگان کشور‌های عربی و اسلامی بود. این سریال مدعی بود که به حوادث تاریخی قرن یازدهم و زندگی «حسن صباح» داعی بزرگ مذهب اسماعیلی پرداخته است. اما این سریال در واقع، با دستمایه قرار دادن افسانه بی‌پایه حشاشین، ترور‌های خونین فدائیان اسماعیلی را پررنگ کرد و انتقاد‌های زیادی را برانگیخت. ناظران معتقدند که سازندگان و حامیان این اثر تلویزیونی، با مقارنه «حسن صباح» و «حسن البناء» موسس گروه الاخوان‌المسلمین، چند هدف را نشانه گرفتند؛ ازجمله تحریف تاریخ اسلام، تضعیف جریان‏‌های اسلام‏گرا در جهان عرب، حمله به مذهب تشیع، دامن زدن به ایران‏‌هراسی و استمرار حاکمیت غربگرایان سکولار در کشور‌های اسلامی.

با اینکه پخش این سریال تاریخی در جمهوری اسلامی ایران ممنوع شد و کلیه پلتفرم‌‏های پخش اینترنتی هم آن را حذف کردند، اما سخن درباره آن در بین نخبگان دانشگاهی، پژوهشگران حوزوی و محققان تاریخ اسلام و ایران ادامه دارد.

روزنامه جمهوری اسلامی در شماره ۱۲۸۲۰ خود گفتگویی در این زمینه با حجت‌الاسلام «هادی درویشی ایلامی» که دارای ارتباطات و تعاملات میدانی با رهبران و پیروان ادیان گوناگون و مذاهب اسلامی است انجام داده است که آن را در زیر می‌خوانید:

***

ـ ارزیابی جنابعالی درباره ساخت و پخش سریال «حشاشین» در شب‏‌های ماه مبارک رمضان اخیر در کشور‌های عربی چیست؟

- درویشی: بسم‌الله الرحمن الرحیم. همانطور که می‌‏دانید انتقادات زیادی در مصر و خارج از مصر به این سریال شده است. خوشبینانه‌ترین حالت این است که بگوییم نویسنده و کارگردان این مجموعه، قصوراً یا تقصیراٌ، یعنی خواسته یا ناخواسته، در ساخت آن از منابعی استفاده کرده‌اند که دشمنان در توصیف رویکرد حکومتی و نظامی «جامعه اسماعیلیه نزاری» در عصر رویایی رهبری شخصیت کاریزماتیک ایرانی‌‏تبار آن ـ یعنی «حسن صباح» ـ نوشته‏‌اند. شیعیان اسماعیلی با دشمنان متنوع درون دینی ـ مانند خلافت بغداد ـ و دشمنان برون دینی ـ مانند صلیبیون ـ درگیر بودند و این دشمنان محتوا‌هایی را علیه آن‌ها تولید می‌‏کردند. آقای «عبدالرحیم کمال» نویسنده و آقای «پیتر میمی» کارگردان سریال حشاشین، با استفاده از آن محتوای تحریف‏‌شده و عنادآمیز، و نه واقعیات تاریخی، وجدان و اعتبار حرف‌ه‏ای خود را به مخاطره‏‌ای غیر قابل دفاع انداختند؛ آن‌هم در شرایطی که امت اسلامی در پیچ تاریخی حساسی قرار دارد و باید با اتحاد کلمه در برابر دشمن اصلی، یعنی صهیونیست‏‌ها، ایستادگی کرد.

ـ ممکن هست که به مواردی از این تحریفات اشاره کنید؟

- درویشی: انشعاب شیعی‌‏تبار اسماعیلی، در گستره بزرگی از ایران و جغرافیای عربی ـ مصر، سوریه، لبنان، فلسطین کنونی و حتی یمن ـ حاکمیت داشت و منشا آثار دینی و مدنی بود. اما سازندگان سریال به جای القاء تصویر واقعی و شناساندن رویکرد عقیدتی و تمدنی آنان، ابهام انگیزترین توصیف درباره آنها، یعنی ماجرای افسانه‏‌ای حشاشین ـ که ساخته و پرداخته مخالفان آنان بوده ـ را موضوع داستان خود قرار دادند؛ تا جایی که در ترفندی انحرافی، در تفسیرِ خودِ عنوان حشاشین هم از واژه‌‏هایی مانند «قاتلان» یا «تروریست‏‌ها» بهره گرفتند!

ـ به نظر شما، آن‌ها چگونه می‌‏توانستند تصویر درستی از اسماعیلیان ارائه دهند؟

- درویشی: در بیخ گوش سازندگان این سریال "الازهر الشریف" یا همان "دانشگاه الازهر مصر" قرار دارد؛ یعنی باسابقه‌ترین و بزرگ‏ترین دانشگاه علمی و اسلامی جهان عرب، که یادگار دوران حکومت فاطمیون اسماعیلی است. اگر آن‌ها واقعاً به دنبال شناساندن شیعیان یا اسماعیلیان به مردم خودشان بودند، چرا از همان قاهره و الازهر شروع نکردند و به سراغ ایران و اَلَموت آمدند؟ و چرا در پرداخت همین هم صداقت و شرافت به خرج ندادند؟

ـ پردازش شرافت‏مندانه چه بود؟

-درویشی: ماه مبارک رمضان امسال، تحت تاثیر یکی از بی‏‌سابقه‏‌ترین جنایات بشری تاریخ بود؛ یعنی نسل‏‌کشی در غزه مظلوم و همزمان با آن، انواع حصرها، گرسنگی دادن‌ها، ترور‌ها و تهاجم‌‏ها به مردم در فلسطین اشغالی، لبنان و سوریه از سوی رژیم صهیونیستی. آیا ساخت سریال برای نشان دادن کشتار بی‌رحمانه زنان و کودکان و سالخوردگان، تخریب مدارس و بیمارستان‌‏ها و انواع جنایاتی که بدون هیچ ابائی توسط دولت جعلی اسرائیل صورت می‌‏گیرد مهم‏‌تر نیست؟ اگر نگوییم که نویسنده، کارگردان و حامیان این سریال غیر شرافتمندانه عمل کردند تا بر جنایات صهیونیست‏‌ها پرده بکشند، اما قطعاً بسیار نادان هستند که در این شرایط جهانی، دنیای عرب را مشغول داستان تحریف‌‏شده حشاشین کردند. هم‏‌اکنون شرافت را می‏‌توان نزد آن دسته از دانشجویان و استادان دانشگاه‌‏های آمریکا و اروپا پیدا کرد که علیه فجایع ضد بشری صهیونیست‏‌ها قیام کرده‌اند؛ نه در مجامع سیاسی و فرهنگی و هنری دنیای عرب. در این شرایط، کار هنری شرافتمندانه، تولید فیلم و سریال و کتاب برای رسوا کردن سران صهیونیست و استکبار جهانی است، نه نقب زدن به تاریخ اسماعیلیه و دروغ‌‏پردازی درباره آن.

ـ آیا نخبگان مذهب اسماعیلی هم واکنشی به این سریال داشتند؟

- درویشی: نشنیدم که واکنش خاصی داشته باشند. حسن صباح از داعیان "اسماعیلیه نزاری" بود و حشاشین منتسب به این فرقه هستند. دست‌کم در طول یک قرن گذشته، رهبران جامعه اسماعیلیه نزاری در نزاع‏‌های سیاسی متعددی که در جهان شکل گرفته و پایان یافته، نقش و واکنشی نداشته‌اند. آن‌ها اهتمام خود را معطوف به توانمندسازی اقتصادی و تبلیغاتی سازمان اسماعیلیه کرده‌‏اند. اسماعیلیان در کشور‌های مختلف به راه‌اندازی بنگاه‌‏های تجاری و اقتصادی مشغول شدند و در کنار آن، فعالیت‌‏های علمی و دانشگاهی انجام دادند و برخی موسسات عام المنفعه، خیریه و بشردوستانه را ایجاد کردند. به دلیل اتخاذ این رویکرد صلح‏‌جویانه رهبران اسماعیلیه ـ اعم از اسماعیلیان نزاری و اسماعیلیان مستعلوی طیبی داودی مشهور به بُهره‏‌ها ـ در کشور‌های مختلف مورد احترام سران عرب قرار دارند. همین چند ماه پیش، بارگاه منسوب به حضرت زینب کبری(س) در قاهره که به وسیله اسماعیلیه بُهره داودی بازسازی شده است، در مراسمی با حضور «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهوری مصر و «مفضل سیف الدین» پیشوای اسماعیلیان داودی افتتاح شد و آقای مفضل برای این برنامه از هند به مصر رفت و مورد استقبال قرار گرفت. پس انتظار نمی‌رفت که مصر، ناگهان چنین سریالی را پخش کند که خلاف رویکرد رئیس این کشور است. بر همین مبناست که فکر می‏‌کنم در لایه‏‌های پنهان این سریال، انحراف افکار عمومی جهان عرب از جنایات روزافزون اسراییل و موضع ذیلانه سران کشور‌های عربی و ارائه آدرس غلط به افکار عمومی و احیاناً ملکوک کردن نقش و حمایت‌‏های جمهوری اسلامی ایران و شیعیان عراق، لبنان و یمن از فلسطین باشد.

ـ آیا پیشنهاد و راهکار خاصی برای واکنش جامعه اسماعیلیه به این سریال به نظرتان می‏‌رسد؟

- درویشی: بیشتر منتقدان این سریال، آن را یک "تهدید" برای تشیع اسماعیلی تلقی کردند. من می‏‌خواهم از زاویه‏‌ای دیگر به این مساله نگاه کنم و آن را یک "فرصت" ببینم.

ـ چگونه می‏‌تواند فرصت باشد؟

- درویشی: نخبگان جامعه اسماعیلیه - بویژه رهبر فعلی اسماعیلیه نزاری یعنی «کریم آقاخان» ـ باید از این فرصت طلایی که ساخت و پخش این سریال در اختیار آن‌ها گذاشته غفلت نکنند. یا «انجمن اسماعیلیه ایران» و حتی رهبر فعلی اسماعیلیه مستعلوی یا بهره یعنی آقای «مفضل سیف‌الدین» هم می‌‏توانند به بهانه این فرصت تاریخی که دشمن در اختیار این جامعه متکثر قرار داده وارد میدان شود. آن‌ها باید متناسب با تخریب جهانی که نسبت به تبار تاریخی و رهبران معنوی آنان صورت گرفت، برای ارائه صحیح تاریخ و معرفی نقش خود در "تمدن‏سازی نوین اسلامی" اقدام کنند.

آن‌ها همچنین باید به وظیفه تاریخی خود در قبال امت اسلامی عمل نمایند و با توجه به ظرفیت خوبی که در ارتباط با سران کشور‌های جهان دارند با رایزنی و نیز درخواست علنی از مجامع بین‌المللی، نسبت به محکوم کردن جنایات صهیونیست‌‏ها علیه مسلمانان غزه اقدام کنند. یعنی لازم است که آن‌ها از لاک سازمان و پیروان خویش خارج شوند و به ساحت دنیای عظیم و تحول‌‏آفرین و شکوهمند هم‏‌افزایی با دیگر فرق شیعه بر محور اهل‌بیت گرامی پیامبر (ص) وارد شوند.

تراث حیات‏‌بخش مکتب صادقین (علیهماالسلام) به عنوان پیشوایان دینی مورد اتفاق همه مذاهب شیعه و غیر شیعه، و نیز تعالیم ظلم‌‏ستیزانه قیام امام حسین (ع) نقطه عطف همدلی و هم‏‌افزایی اسماعیلیان با جهان اسلام است. آن‌ها باید از این شرایط که توجه بخش زیادی از مردم جهان عرب به خاطر سریال حشاشین به آنان جلب شده است برای تبیین قلمرو‌های مشترک تاریخی، اعتقادی و معنوی و بیان باور‌های مشترک مذهبی با سایر مسلمانان، و نیز متحد شدن با بقیه ابناء امت در برابر دشمن مشترک استفاده کنند.

ـ آیا راهکار یا پیشنهاد عملی هم دارید؟

- درویشی: بنده به عنوان یک اسماعیلیه‌‏پژوه حوزوی که افزون بر سی سال از عمر و توان خود را صرف هم‌‏افزایی و تقریب بین مذاهب اسلامی ـ از جمله فِرَق شیعه تبار ـ در ایران و سایر نقاط جهان کرده‌‏ام، از رهبران و شخصیت‌های تاثیرگذارجامعه اسماعیلیه می‌‏خواهیم که در کنار خدمات عام‌المنفعه خود، اقدامات موثرتری در دفاع از دغدغه‌‏های جهان اسلام از خود نشان دهند. کمترین کاری که به آن‌ها پیشنهاد می‌کنم این است که یک "کنفرانس بین‌المللی آگاهی‌‏بخش" با حضور صاحب نظران و اندیشمندان اسماعیلیه‌‏پژوه و علمای مذاهب مختلف شیعی و اسلامی برگزار کنند تا بتوان از خلال آن، یک نقشه راه برای تعامل و تقابل لازم با توطئه‏‌های جهانی پیدا کرد.