پشت پرده دیپلماسی خاورمیانه‌ای آمریکا

هنگامی که آنتونی جی. بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در تاریخ ۳۱ ژوئیه به مغولستان پرواز کرد، فکر و ذهن او به رویداد‌های بسیار دور در خاورمیانه مشغول بود.

به گزارش دنیای اقتصاد، ساعاتی قبل از آن، اسرائیل یکی از رهبران ارشد حماس را در تهران ترور کرده بود و مقامات ایرانی قول تلافی ترور یکی از متحدان نزدیک در خاک خود را می‌دادند.

بلینکن با استفاده از یک تلفن امن در کابین خصوصی خود در هواپیما، ساعاتی پس از ترور با چند مقام خارجی صحبت کرد و از آن‌ها خواست تا از ایران بخواهند که از انجام هرگونه اقدامی که می‌تواند منجر به جنگ همه‌جانبه با اسرائیل شود، خودداری کند. چند روز بعد، یکی از مقامات منطقه‌ای یعنی ایمن صفدی، وزیر امور خارجه اردن، به تهران آمد و خواستار «صلح، ثبات و امنیت» شد.

جو بایدن همچنین به سرعت رهبران مصر و قطر را متقاعد کرد که دور جدیدی از مذاکرات را با هدف تضمین آتش‌بس در غزه برنامه ریزی کنند. آن نشست‌ها یک هدف اعلام نشده نیز داشت: منصرف کردن ایران از انجام حمله‌ای که می‌تواند مذاکرات را از مسیر خارج کند.

طی یک ماه پس از ترور اسماعیل هنیه، رهبر حماس توسط اسرائیل، مقامات آمریکایی تقریبا بدون وقفه تلاش کرده اند تا هرگونه عملیات انتقامی را از یکسو در طرف اسرائیلی و از سوی دیگر در طرف ایران و حزب الله لبنان مهار کنند. آن‌ها در رابطه با جنگ منطقه‌ای که می‌ترسند ایالات متحده را نیز درگیر کند، مستاصل هستند. تا به حال، از بروز این نوع فاجعه، هر چند محدود، جلوگیری شده است.

مقامات کابینه بایدن بر این باورند که نقش مهمی در جلوگیری از بروز بدترین سناریو‌ها داشته اند؛ اگرچه آن‌ها اذعان دارند که عوامل دیگر، دیگی را که به سرعت در حال جوشیدن است، تحت‌تاثیر قرار داده و در حالی که آن‌ها در حال حاضر توانسته اند جنگ گسترده‌تر را مهار کنند، اما آتش‌بس در غزه را تضمین نکرده اند، شکستی که در نهایت می‌تواند کار آن‌ها را تضعیف کند.

دیپلماسی ایالات متحده بار دیگر در این هفته وارد عمل شد تا از ایجاد موج جدیدی از خشونت در منطقه توسط تهاجم نظامی بزرگ اسرائیل در کرانه باختری جلوگیری کند. تقابل دیپلماتیک ایالات متحده، همراه با نمایش نیروی نظامی، نشان می‌دهد که آمریکا مصمم است تا از آتش‌سوزی گسترده‌تر جلوگیری کند و در صورت لزوم در زمینه حمایت از اسرائیل قدرتمندانه وارد عمل شود. دیپلماسی مشابه به مهار تبادل آتش مستقیم بین اسرائیل و ایران در ماه آوریل، پس از ترور یک فرمانده ارشد ایرانی در لبنان توسط اسرائیل کمک کرد.

این پیام‌ها نه تنها به ایران بلکه به اسرائیل نیز ارسال شده است. هفته گذشته، در میان نشانه‌هایی مبنی بر اینکه اسرائیل در حال آماده شدن برای حمله به متحد ایران در جنوب لبنان یعنی حزب الله است، بلینکن به تل‌آویو پرواز کرد. در آنجا، او پیام متفاوتی را به مقامات اسرائیلی ارائه کرد: به گفته یک مقام ارشد آمریکایی که به شرط ناشناس ماندن در مورد این دیپلماسی حساس صحبت کرد، واشنگتن از حمله پیشگیرانه اسرائیل علیه تجهیزات حزب‌الله یا نیرو‌هایی که آماده انجام هر گونه حمله قریب‌الوقوع هستند، حمایت خواهد کرد.

اما، بلینکن ضمن ابراز امیدواری نسبت به جلوگیری از تشدید گسترده تنش‌ها افزود که اسرائیل نباید از این فرصت برای حمله گسترده‌تر علیه گروه لبنانی استفاده کند. به ادعای نیویورک‌تایمز اسرائیل روز یکشنبه با یک حمله سلاح‌های حزب الله را که برای حمله به اسرائیل در تلافی ترور از فرماندهان ارشد این گروه در بیروت آماده می‌شد، مورد هدف قرار داد. سپس حزب الله به سمت اسرائیل موشک شلیک کرد و این حملات در حالی انجام گرفت که کاخ سفید با ارسال پیام به گروه مورد حمایت ایران خواستار خویشتنداری شده بود.

ما‌ها یحیی، مدیر مرکز خاورمیانه مالکوم اچ. کر کارنگی در بیروت گفت: «فکر می‌کنم تلاش‌های دیپلماتیک ایالات متحده نقش اساسی در حفظ فشار و جلوگیری از گسترش درگیری بین لبنان و اسرائیل بیش از آنچه تاکنون بوده و تبدیل آن به جنگ همه جانبه داشته است.»

مقامات و تحلیلگران می‌گویند عواملی که ارتباط چندانی با ایالات متحده ندارند نیز به جلوگیری از جنگ گسترده‌تر کمک کرده اند. ایران و حزب الله خواهان جنگ همه‌جانبه نیستند. همچنین هیچ یک از طرفین نمی‌خواهند به خاطر به بن‌بست کشاندن مذاکرات برای توقف جنگ در غزه، مقصر شناخته شوند.

ایران رئیس‌جمهور میانه‌رو تازه انتخاب شده دارد که از بهبود روابط با غرب نیز سخن گفته است. کشوری که بیشترین ضرر را از گسترش جنگ متحمل خواهد شد، لبنان است؛ آن هم به دلیل بحرانی که بر اقتصاد این کشور سایه افکنده است. این واقعیتی است که رهبران حزب‌الله به آن پی برده اند.

نادر هاشمی، استاد سیاست خاورمیانه در دانشگاه جورج تاون گفت: «آن‌ها می‌دانند که اگر قرار باشد با ظرفیتی که دارند به اسرائیل ضربه بزنند، اسرائیل با هر آنچه دارد، پاسخ خواهد داد.»

او گفت: با وجود این، منطقه شاهد آرامش نخواهد بود مگر اینکه آتش‌بس جنگ غزه بین اسرائیل و حماس حاصل شود؛ آن هم در حالی که ماه هاست مذاکرات آتش بس بی ثمر به پایان می‌رسد.

هاشمی افزود: «ما به سالگرد یک‌سالگی این جنگ نزدیک می‌شویم. در این مورد دیپلماسی ایالات متحده چه می‌گوید؟ آقای بایدن هنوز از منبع مهم اهرم فشار استفاده نکرده است؛ یعنی تهدید به قطع کمک‌های تسلیحاتی به اسرائیل.»

مقامات دولت بایدن مدعی هستند که اگر دیپلماسی آن‌ها نبود، بحران می‌توانست بسیار بدتر باشد. در این مدت دستیاران ارشد آقای بایدن رایزنی‌های تلفنی بسیار داشتند و سفر‌هایی به خاورمیانه انجام دادند. بلینکن توسط برت مک‌گورک و آموس هوکشتاین، دو دستیار شورای امنیت ملی که امور خاورمیانه را مدیریت می‌کنند، و ویلیام جی برنز، رئیس سی‌آی‌ای، همراهی می‌شد. برنز، مذاکره‌کننده اصلی آمریکا در مذاکرات آتش‌بس و گروگان‌گیری بوده است. در عین حال، دولت ایالات متحده از حمایت از دیپلماسی خود از طریق تهدیدبه به‌کارگیری نیروی نظامی ابایی نداشته است.

حضور نظامی ایالات متحده

در ۲ اوت، دو روز پس از ترور هنیه و همزمان با آنکه بلینکن و دیگران با عصبانیت با مقامات خارجی تماس می‌گرفتند، پنتاگون افزایش قدرت و حضور نظامی خود در منطقه را آغاز کرد. وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد که وزیر دفاع، لوید جی آستین به ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن دستور داده است تا جای ناو تئودور روزولت قرار گیرد و از نبود شکاف در حضور نیروی دریایی آمریکا در منطقه اطمینان حاصل شود.

آستین همچنین جنگنده‌های اف-۲۲ بیشتری را به منطقه هدایت کرد و در اقدامی غیرمعمول از استقرار زیردریایی موشک هدایت‌شونده جورجیا به خاورمیانه خبر داد. پنتاگون به ندرت حرکات ناوگان زیردریایی خود را علنی می‌کند. جورجیا، یک زیردریایی هسته‌ای است که می‌تواند ده‌ها موشک کروز شلیک کند و تیم‌هایی از کماندو‌های نیروی دریایی SEAL را حمل کند. پیام واضح بود: تنش‌ها نباید تشدید شود.

در ۱۱ اوت، وزارت دفاع بر این پیام تاکید و خاطرنشان کرد که آستین به نیروی دریایی دستور داده است تا رسیدن ناو لینکلن را تسریع کند. تقریبا در همان زمان، دانا استرول، کارشناس ارشد سابق سیاست خاورمیانه وزارت دفاع، علنا از دولت بایدن خواست تا گزینه حمله را در نظر بگیرد.

او در مقاله‌ای در نیویورک‌تایمز نوشت: «اگر مقامات ایرانی این‌گونه تصور کنند که احتمال یک جنگ گسترده وجود دارد احتمالا اقداماتی بازدارنده انجام خواهند داد.» استرول، که روابط نزدیکی با همکاران سابق خود در وزارت دفاع دارد، از آقای بایدن خواست تا نشان دهد که دستش برای گزینه نظامی باز است. در تمام این مدت، مقامات و فرماندهان ارشد اسرائیلی و آمریکایی در تماس نزدیک بودند و آستین از همتای اسرائیلی خود، یوآو گالانت، خواست تا در پاسخ به هرگونه حمله‌ای که حزب‌الله و ایران انجام دهند، خویشتنداری نشان دهد. در مجموع، این دو نفر حداقل ۱۰ بار در طول بحران صحبت کردند.

سپس در روز شنبه، چند روز پس از خروج بلینکن از اسرائیل، با ارائه پیام خویشتنداری، مقامات اسرائیلی به آمریکایی‌ها هشدار دادند که نشانه‌های واضحی از برنامه‌ریزی حزب‌الله برای پرتاب پهپاد و حمله موشکی بزرگ در اوایل یکشنبه دریافت کرده اند.

به ادعای نیویورک‌تایمز جت‌های اسرائیلی حمله پیشگیرانه انجام دادند تا بسیاری از پرتابگر‌های راکت را منهدم کنند. سرلشکر پاتریک رایدر، سخنگوی پنتاگون، روز دوشنبه گفت که پنتاگون در حملات اسرائیل شرکت نکرده است، اما ایالات متحده تصاویر و اطلاعات دیگر را برای کمک به اسرائیل با هدف ردیابی و سرنگونی صد‌ها موشکی که حزب الله در نهایت شلیک کرد، ارائه کرده است.

ژنرال رایدر روز دوشنبه گفت، پنتاگون ادعا می‌کند که افزایش نیروی نظامی آمریکا دست کم در حال حاضر برخی بازیگران را از انجام حمله گسترده‌تر باز داشته است. باوجودی‌که تصور می‌شود ایران انجام عملیات انتقامی را به تاخیر انداخته است، اما مقامات اطلاعاتی و نظامی آمریکا می‌گویند که ایران همچنان می‌تواند انتقام ترور هنیه را بگیرد.

روز دوشنبه، ژنرال چارلز کیو براون جونیور، رئیس ستاد مشترک ارتش، گفت که خطر فوری جنگ منطقه‌ای کاهش یافته، اما لزوما تمام نشده است. ژنرال براون پس از پایان سفر آخر هفته خود به اردن، مصر و اسرائیل به رویترز گفت: «چگونگی پاسخ ایران، نحوه پاسخ اسرائیل را دیکته می‌کند که تعیین می‌کند درگیری گسترده تری وجود داشته باشد یا خیر.»

بن‌بست بر سر غزه

در حالی که مقامات ایالات متحده از اینکه تاکنون از جنگ گسترده‌تر جلوگیری شده است، احساس آرامش می‌کنند، اما آن‌ها در خلوت خود از اینکه نتوانسته اند درگیری در غزه را متوقف کنند، ابراز ناامیدی کرده اند. تخمین زده می‌شود که حدود ۴۰ هزار فلسطینی در حملات اسرائیل در این سرزمین جان خود را از دست داده‌اند؛ جایی که حماس همچنان تعداد زیادی از گروگان‌های دستگیر شده در حملات ۷ اکتبر را که حدود ۱۲۰۰ کشته برجای گذاشت، نگه می‌دارد. بلینکن بار‌ها به اسرائیل سفر کرده و به طور علنی گفته است که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر، به او اطمینان داده است که شرایط آتش‌بس مورد حمایت ایالات متحده را می‌پذیرد.

اما به نظر می‌رسد که نتانیاهو بیش از یک بار با این ادعا مخالفت کرده است. درست پس از دیدار هفته گذشته بلینکن، رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که نتانیاهو به خانواده‌های گروگان‌های اسرائیلی که در غزه نگهداری می‌شوند، گفته است که هرگز امتیازات درخواستی حماس از جمله خروج نیرو‌های اسرائیلی از مرز غزه با اسرائیل را نمی‌پذیرد.

بلینکن بلافاصله پس از ترک اسرائیل به خبرنگاران گفت: «من نمی‌توانم درباره آنچه نتانیاهو نقل کرده است، صحبت کنم. من فقط می‌توانم در خصوص آن مسائلی که طی سه ساعت گفتگو‌های انجام گرفته از وی شنیدم صحبت کنم.»