شهر زیرزمینی

این شهر زیرزمینی یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین شهر‌های زیرزمینی در جهان است که توانایی پناه دادن به حدود ۲۰،۰۰۰ نفر به همراه حیوانات و مواد غذایی را داشته است.

دژمنده یا شهر زیرزمینی خوئین یک مکان زیرزمینی بی نظیر در روستای خوئین از توابع استان زنجان است که دارای دالان طولانی زیر زمینی است که اتاق‌های متعددی در آن وجود دارد و تصویر بازارچه و محله‌ای را به ذهن متبادر می‌کند، اما این روز‌ها در سایه بی‌توجهی مسوولان حال و روز خوشی ندارد و تخریب و بازسازی نادرست آن توسط میراث فرهنگی زمینه تخریب این بنای با ارزش را تسریع کرده است.

محوطه‌ای با مساحت بالغ بر ده هزار مترمربع در روستای دولت‌آباد اصفهان، بعنوان دومین شهرِ زیرزمینی دوره اشکانی، در تیران و کَروَن این استان، شناسایی شد. شواهد و یافته‌های باستانشناسی، قدمت دوره اشکانی این شهر زیرزمینی را، قطعی کرده است. این دستکند‌ها پیشتر هم وجود داشته‌اند، اما توسط مردم در برخی از مناطق مسدود شده بودند و از آن‌ها بعنوان انبار، استفاده می‌شد. نظریه‌هایی بر کاربرد مسکونی این شهر‌های زیرزمینی و نظریه‌های دیگری بر عبادتگاه بودن آن‌ها، تاکید دارد و البته برخی هم کاربرد دفاعی، برای آن‌ها تعریف می‌کنند.

دومین محوطه دستکند‌های زیرزمینی در شهرستان تیران و کرون اصفهان، کشف و شناسایی شد. این محوطه با مساحتی بالغ‌ بر ۱۰ هزار مترمربع به‌عنوان دومین محوطه دستکند شهرستان اصفهان به شمار می‌رود. شواهد و یافته‌های باستان شناسی، قدمت دوره اشکانی این شهر زیرزمینی را قطعی کرده است.

«کاریز» در جزیرۀ کیش، شهر زیرزمینی پرآوازه‌ای است که امروزه شهرتی جهانی دارد و تلفیقی از هنر ایرانی و طبیعت زیبای این جزیره را در خود دارد. این ویژگی‌ها خود دلیلی شده تا گردشگران داخلی و خارجی زیادی به این جزیره در جنوب ایران سفر کنند. شهری با عمق ۱۶ متر و قدمتی کهن که به ۲۵۰۰ سال پیش بر می‌گردد. این قنات با حداکثر در لایه گل مارن (مرگل) و در ارتفاع چهل و پنج متری ساخته شده، که این خصوصیت این قنات را در جزیره کیش منحصربفرد کرده است.

شهر زیر زمینی «کاریز» در حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و نمونه آثار معماران ایرانی بحساب می آید که همیشه به مقصدی جذاب در جزیره کیش شده است. ویژگی های منحصر به فرد ساختار زیرزمینی این کاریز از جمله مرجانی بودن، جریان آب شیرین، هوای خنک در زیر زمین و سقف مرجانی مملو از فسیل های با قدمت بسیار بالا، این جاذبه را در زمره مهم ترین جاذبه های ایران و حتی جهان قرار می دهد. با توجه به آزمایش هایی که در دانشگاه مونیخ آلمان بر روی تعدادی از این فسیل ها انجام شده است قدمت این سقف را بین ۵۳۰ تا ۵۷۰ میلیون سال تخمین زده اند که حکایت از عمر بالای این سقف دارند.

آثار باستانی همواره با شگفتی‌هایی همراه هستند که حتی فکرشان را نمی‌توان کرد. همدان، استانی است که از این دست جاذبه‌ها کم ندارد.یکی از جاهای دیدنی شهرستان ملایر، شهر زیرزمینی «سامن» است با قدمتی بسیار طولانی و حکایتی شنیدنی. این شهر که روزگاری برای خود آمد و شدی داشته است، امروزه به محل کشف اسکلت‌ها و در عین حال بازدید مردم تبدیل شده است.شهر سامن در جنوب غربی ملایر قرار دارد و از جمله کهن‌ترین شهرهای استان همدان است. داستان کشف این شهر زیرزمینی بسیار شنیدنی است. این شهر در سال ۱۳۸۴ و به‌صورت کاملاً اتفاقی کشف شد. پس از آن گروهی از باستان‌شناسان به مرمت و مطالعه آن پرداختند. تا به امروز ۲۵ اتاق از این شهر کشف شده است و علاوه بر کشف معماری حیرت‌آور، اسکلت‌ها و بقایایی از هدایای قدیمی در این شهر نیز یافت شد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که مدت‌ها از این شهر به‌عنوان گورستان استفاده شده بود. این شهر به‌صورت دست‌کند و بر روی بستری از سنگ گرانیتی ساخته شده است.

این مجموعه حدود ۴ کیلومتر مربع در زیر زمین کنده شده است و قدمتی ۱۵۰۰ ساله داشته و به دوره ساسانیان (صدر اسلام) تا دوره صفوی مربوط می‌گردد.

مساحت شهر زیرزمینی تفرش واقع در منطقه ترخوران حدود ۱۵۰ هکتار تخمین زده می‌شود که به این ترتیب می‌توان از دستکند تفرش به عنوان بزرگترین شهر زیرزمینی ایران و حتی خاورمیانه نام برد. تاکنون در دو مرحله کاوش، دو فضای حدود ۴۰۰ متری بدست آمده است. مرحوم مظاهر مصفا در کتاب پیرسنگی در وصف شهر زیرزمینی تفرش آورده است: "هست در خانه عمو احمد، چاهی و زیر چاه، بازاری/چهارسوقی، چهار رسته دکان، قلعه‌ای، خانه‌های بسیاری این کهنسال شهر زیرزمین یادگاری است از حمله مغولان/مردم ترخوران، به وقت هجوم می‌شدند در این نقد نهان" به دلیل شیوع کرونا تا اطلاع ثانوی درب شهر زیرزمینی تفرش به روی گردشگران بسته است.

شهر یا پناهگاه زیرزمینی تهیق مربوط به دوره ایلخانی در استان مرکزی است و در شهرستان خمین، بخش کمره، دهستان خرمدشت، روستای تهیق واقع شده است.

شهر زیرزمینی کاریز در کیش بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و آب شیرین قابل شرب ساکنان جزیره را تامین می‌کرده است. این قنات در عمق ۱۶ متری زیر زمین قرار گرفته و سقف آن پوشیده از سنگواره، صدف و مرجان‌های طبیعی است.