حمام تاریخی

«حمام مهدی قلی‌بیگ» یا گرمابه شاه متعلق به دوره صفویه است و در شهر مشهد، ابتدای بازار بزرگ، جنب مسجد ۷۲ تن واقع شده. حمام از چهار بخش اصلی «سربینه»، «گرمخانه»، «گلخن» یا «تون» و «حوضخانه» جمعاً در وسعت ۱۸۷۵ مترمربع با مصالح سنگ، آجر و ساروج در عمق ساخته شده است. یکی از ویژگی‌های منحصر بفرد این حمام، نقاشی‌های سقف بخش «سربینه» است که در سیزده مرحله از عصر صفوی تا دوران معاصر اجرا شده‌اند.  «حمام مهدی قلی بیگ» در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۳۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجموعه گنجعلی خان در مرکز تاریخی شهر کرمان و در کنار بازار بزرگ کرمان قرار دارد. گنجعلی خان که از حاکمان مشهور زمان شاه عباس است از سال ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ هجری قمری بر کرمان فرمان‌روایی کرد و آثار و بنا‌های زیادی بنا نمود و در آبادی این منطقه کوشش کرد. حال وضعیت این بنای تاریخی در شب بسیار نامساعد و کم نور است. این مشکل خیلی وقت است گریبان گیر این مجموعه شده است و هیچ رسیدگی به آن نشده است؛ و باعث افت بازدید کننده‌ها در شب شده است. ‎

حمام ارگ کریمخانی در ارگ کریم خان شیراز واقع شده و به جا مانده از دوره زندیه با همان طرح و تزیینات اولیه خود است. حمام ارگ کریمخانی ۲۵۰ سال قدمت دارد و حمام شخصی کریم خان زند بوده است. حمام ارگ کریمخانی جزء اولین حمام خصوصی در ایران می‌باشد؛ و جهت استحمام خانواده سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. این حمام از سه بخش بینه (رختکن)، گرمخانه و خزینه تشکیل شده است

روابط عمومی منطقه ۱۱ اعلام کرد: شایعاتی مبنی بر کشف حمام تاریخی و ملک میراثی تحت خیابان کارگر مطرح شده که واقعیت ندارد و طبق شواهد و تصاویر، یک سرویس بهداشتی عمومی با ۳الی۴چشمه تحت این مسیر در فرونشست دیده شده است که با کارشناسی اولیه فاقد قدمت میراثی است.

حمام قجر یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های تاریخی ایران و از جا‌های دیدنی قزوین محسوب می‌شود که در دوره صفوی ساخته شد. این حمام که در ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، امروزه به‌عنوان موزه مردم‌شناسی قزوین فعالیت می‌کند، که علاوه بر تماشای معماری و تزیینات بنایی تاریخی می‌توان با فرهنگ و آداب و رسوم مردم قزوین آشنا شد. مساحت حمام قجر حدود ۱،۰۴۵ متر مربع است و شامل دو قسمت جداگانه زنانه و مردانه می‌شود؛ به این ترتیب، زنان و مردان می‌توانستند در یک بازه زمانی از حمام استفاده کنند. حمام قجر قزوین مانند همه حمام‌های ایرانی از سه بخش اصلی سربینه، میان‌در و گرم‌خانه تشکیل شده است. اصول معماری این حمام‌ها بر اساس طب سنتی طراحی شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که از سربینه تا گرم‌خانه، دما و رطوبت به‌تدریج افزایش می‌یابد. حمام قجر قزوین در خیابان عبید زاکانی، کوچه محمدرضا درگاهی قرار دارد.

شهر بندرعباس هر چند آثار و ابنیه تاریخی چندانی که بیانگر نوع معماری خاص سنتی‌اش باشند، ندارد و تعداد بنا‌های تاریخی ثبت ملی شده‌اش، به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسد، اما برخی از همین آثار این شهر تاریخی نیز در اثر گذر زمان و بی‌توجهی مسوولان از بین رفته است. حمام قاجاری «گپ» که تا دهه پنجاه شمسی همچنان با کاربری اصلی خود مورد استفاده بود و در مهر ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، اما بخش زیادی از این بنا که عملیات پیگیری آن در سال ۱۳۸۷ انجام‌شده بود، با گذر زمان و بی‌توجهی مسوولان از بین رفت. این حمام اکنون در اختیار دو بخش خصوصی و دولتی است. مصالح به کار رفته در این حمام که در زمان ساخت بزرگترین حمام شهر بود بیشتر سنگ، خشت با ملات ساروج و گچ بود که در دهه ۳۰ تغییراتی در آن به وجود آمده و به لوله‌کشی مجهز شد و در دو بخش زنانه و مردانه کار می‌کرد.

حمام «ابراهیم خان» در سال ۱۲۳۱ قمری در کنار مدرسه و بازار ابراهیم خان شهرِ کرمان، به دستور «ابراهیم خان ظهیرالدوله»، پسر عموی فتحعلی شاه حاکم کرمان ساخته شد. این حمام در طول ۲۰۰ سال گذشته تا چند سال قبل به صورت مستمر فعال بوده است. علاوه بر مقرنس‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های خاص سقفِ حمام، در بالای در ورودی و خروجی و در داخل حمام تصویری از دیو سفید و قدرت‌نمایی رستم نقاشی شده و معماری آن با الهام از معماری دورۀ صفویه طراحی و ساخته شده است. در این مجموعه، کاشی خشتی هفت رنگ عنصر تزئینی غالب است. این حمام که چند سال قبل و بعد از غیرفعال شدن کاربری اصلی آن، تغییر کاربری داده و در حال حاضر به عنوان «موزه طلا و جواهرات کرمان» فعال است، در یازدهم بهمن ۱۳۳۴ با شماره ثبت ۳۹۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

بافت و ساختار حمام تاریخی رهنان، مانند سی‌وسه پل است و باید همیشه در آن آب وجود داشته باشد و در حال حاضر این حمام در حال مرمت است. این اثر تاریخی در سال ۱۳۴۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

باستان شناسان در کشور پرو یک حمام 500 ساله باستانی را کشف کردند.

حمام علی‌قلی‌آقا که نام علی‌قلی‌آقا نیز شناخته می‌شود، از جا‌های دیدنی اصفهان در منطقه بیدآباد است و در سال ۱۱۲۵، توسط علی‌قلی‌آقا، از درباریان دو پادشاه صفوی، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده است. با معماری سبک اصفهان در اواخر دوره صفوی، حمام علی‌قلی‌آقا شامل دو حمام بزرگ، کوچک و فضای چال‌حوض می‌شود. هر دو حمام بزرگ و کوچک از دو بخش اصلی سربینه و گرم‌خانه تشکیل شده‌اند، به طوری که در آن دوره، مردان و زنان به صورت جداگانه می‌توانستند از آن‌ها استفاده کنند. تزئینات سقف حمام به صورت رسمی‌بندی است و نورگیر‌های سقف به گونه‌ای طراحی و کار گذاشته شده‌اند که در ساعات مختلف روز با ایجاد سایه‌روشن بر زیبایی تزئینات سقف بیافزایند.

در میانِ برخی از عموم، خرافاتی وجود داشت، مبنی بر این‌که «آب خزینۀ حمام یهودیان مشکل‌گشاست (!)». سالیان سال است که این باور خرافی در اذهان عوام شکل گرفته و ریشۀ آن به شخصی به نام «جعفری» باز می‌گردد که فرزنددار نمی‌شده و برای چاره‌جویی به بزرگ محل مراجعه می‌کند و آن شخص به او توصیه می‌کند که نذری کند و اگر بارداری صورت گرفت، فرزندش را «موسی» بنامد. فرزند این شخص، «موسی جعفری»، در طول زندگی با یهودیانِ بسیاری هم‌نشین شده و در بخش مردانۀ این گرمابه (سلیمانیّه) به‌همراه «کاسۀ چهل کلید» خود، که مخصوص برآوردن حاجات و رفع مشکلات مسلمین بوده، به کار مشغول می‌شود.

حمام تاریخی احمدآباد در محله قدیمی جوی‌آباد (گیو آباد) اصفهان واقع شده است و احداث باغ ویلا در جبهه غربی حمام، جاده خاکیِ ایجادشده براثر عبور و مرور در مجاورت شرقی این محل و شخم‌زنی زمین زراعی در جبهه جنوبی این بنای تاریخی بدون توجه به حریم و عرصه بقایای این اثر که احتمالاً به دوران پیش از قاجار و یا اوایل قاجار تعلق دارد، از جمله دلایل اصلی برای تخریب تدریجی این اثر تاریخی است. حمام تاریخی احمدآباد تا بیش از ۵۰ سال گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته است و اکنون در شرایط مناسب حفاظتی قرار ندارد و بوی مشمئز کننده برخاسته از لاشه‌های پراکنده حیوانات، ضایعات مختلف و وجود حصاری با بلوک سیمانی بر اطرافش وضعیت کنونی این بنا را تشریح می‌کند و آن را به گورستانی متعفن برای زنده‌به‌گور کردنش تبدیل کرده است؛ ضمن اینکه بخش‌هایی از دیوار باغ مجاور و دیوار بلوکی آن با تعرض به عرصه و حریم این اثر، روی بدنه و اجزای معماری این حمام احداث‌شده است که با یک بررسی ساده می‌توان آثار تنبوشه‌های سفالین یا لوله‌های تاریخی انتقال آب به حمام را در زیر دیواره باغ تازه تأسیس دنبال کرد. این حمام تاریخی هنوز به ثبت ملی نرسیده است.

جای جای استان کردستان سرشار از تاریخ غنی و کهنی است که قدمت این خطه باشکوه از سرزمین ایران را نشان میدهد.در نزدیکی شهر قروه استان کردستان و در روستایی به نام قصلان حمام تاریخی بنا شده که نزدیک به 300 سال قدمت دارد و مربوط به اواخر دوره زندیه است. این حمام دارای قسمت‌های مختلفی همچون هشتی، حمام سرد، میاندر، حمام گرم، خلوتی خصوصی و عمومی، خزینه و تون می‌باشد و تزئینات خاص آهک بُری با طرح‌های گیاهی، هندسی، انسانی و حیوانی که در نوع خود کم نظیر است در آن به کار رفته است . حمام تاریخی قصلان در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۸۳۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

طی روز‌های گذشته، بخشی از یک حمام (خزینه) تاریخی دوره قاجاریه مربوط به خانه ذوالریاستین شیرازی، واقع در محله سرباغ شیراز، در حین اجرای طرح کف‌سازی توسط شهرداری، تخریب شد. این حمام در زیرزمین و مجاورت خانه ذوالریاستین شیرازی قرار دارد و مالک خانه می‌گوید در خصوص وجود این حمام تاریخی به ماموران شهرداری تذکر داده بود. بعد از تخریب این حمام و پیدا شدن آثاری نظیر ستون و سرستون و ...، میراث فرهنگی استان فارس در خبری مدعی شد که یک بنای تاریخی در یکی از محله‌های قدیمی شیراز، کشف شده است! حالا حمام عملا تخریب شده و خانه ذوالریاستین هم در معرض خطر جدی قرار دارد.

حمام باغ الله کرمان که قریب ۱۰ سال پیش به ثبت ملی رسیده است در حال تخریب کامل است.