آیا روایت عربستان درباره خاشقجی را باور می‌کنند؟

فرارو- سرانجام پس از چند هفته انکار، عربستان رسما به کشته شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد، در کنسولگری‌اش در استانبول اذعان کرد و آن را به گردن برخی از مقامات امنیتی و سیاسی انداخت.

به گزارش فرارو، طبق معمول، این بار هم فرامین سلطنتی در سپیده دم صادر شد. در پی تبدیل شدن ماجرای خاشقجی به یک بحران تمام‌عیار جهانی برای ریاض، عربستان سرانجام به قتل این روزنامه‌نگار در کنسولگری اعتراف و چندین مقام بلندپایه امنیتی و سیاسی را برکنار کرد.

طبق روایت جدید عربستان، که توسط دادستان کل کشور مطرح شد، در اثر بحث‌وجدل میان خاشقجی و برخی افراد کنسولگری بین دو طرف دعوا اتفاق افتاد و این امر به "فوت" خاشقجی منتهی شد. پس از مرگ خاشقجی، کارکنان کنسولگری جنازه او را پنهان کرده‌اند.

تاکنون ۱۸ نفر در رابطه با پرونده خاشقجی بازداشت شده و چندین مقام بلندپایه دولتی، از جمله احمد عسیری معاون رئیس دستگاه اطلاعات عمومی، و سعود القحطانی، مشاور دربار سلطنتی، از سمت خود برکنار شده‌اند.

روایت عربستان درباره قتل خاشقجی بدون مقدمه مطرح نشد بلکه از چند روز پیش، برای آن زمینه‌سازی شد. در چند روز گذشته، چندین منبع ناشناس، به رسانه‌ها گفته‌اند که عربستان قصد دارد مسئولیت کشته شدن خاشقجی را بپذیرد و آن را به گردن "عناصر خودسر" بیندازد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، هم به این روایت کمک کرد. او پیش از اینکه عربستان رسما به قتل خاشقجی اذعان کند، گفته بود که ممکن است "قاتلان خودسر" روزنامه‌نگار عربستانی را کشته‌اند. البته پس از فشار شدید رسانه‌ها و نمایندگان کنگره، لحن ترامپ در برابر عربستان اندکی تندتر شد، اما باز هم به نظر می‌رسد که او مایل است به خاتمه دادن به این بحران کمک کند.

اکنون پس از اذعان عربستان به قتل روزنامه‌نگار منتقد و ابراز تاسف شدید از این امر، چندین پرسش مطرح شده‌ است. از جمله اینکه آیا غربی‌ها روایت عربستان را باور می‌کنند؟ آیا ترکیه مدارک و شواهد جدیدی برای رد کردن روایت عربستان رو خواهد کرد؟ اگر روایت عربستان مورد قبول واقع نشد، مقامات ریاض چه اقدامی اتخاذ خواهند کرد؟

 

---

بدون شک، بحران خاشقجی یکی از بزرگ‌ترین بحران‌هایی بود که خاندان آل سعود تاکنون با آن مواجه شده‌اند. در چند هفته گذشته، نام خاشقجی در تیتر‌های اول رسانه‌های بین المللی، بخصوص آمریکایی، بود. انتقاداتی که در چند روز گذشته از این خاندان، و مشخصا محمد بن سلمان، شده است، در زمره شدیدترین انتقاداتی بود که تاحالا درباره نظام عربستان مطرح شده است.

در آمریکا در خصوص روایت عربستان اختلاف‌نظر وجود دارد. در حالی که ترامپ و کاخ سفید مایل هستند روایت عربستان را "معتبر" نشان دهند، رسانه‌ها و برخی اعضای کنگره با دیده تردید به ادعا‌های عربستان نگاه می‌‎‌کنند.

آژانس‌های اطلاعاتی آمریکایی به طور فزاینده متقاعد شده بودند که خاشقجی به دستور مقامات بلندپایه عربستان ترور شده است. اما ترامپ ظاهرا این ارزیابی را نپذیرفته و در مقابل، روایت عربستان را معتبر دانسته است. علیرغم شواهدی که عاملان ترور خاشقجی را به ولیعهد مرتبط می‌کنند، ترامپ از مقصر دانستن محمد بن سلمان خودداری کرد. هنگامی که در حین بازدید از یک پایگاه نیروی هوایی در آریزونا از ترامپ پرسیده شد که آیا او توضیحات عربستان را معتبر می‌کند یا خیر، او در پاسخ گفته "بله معتبر می‌دانم". ترامپ اعلام کرده توضیحات عربستان، "گام اولیه خوبی" است.

البته ترامپ گفته او هنوز سوالاتی برای بن سلمان دارد. رئیس‌جمهور آمریکا حتی احتمال اعمال تحریم علیه عربستان را مطرح کرده است، اما ابراز امیدواری کرده که کنگره میلیارد‌ها دلار فروش اسلحه به عربستان را متوقف نکند. از همان روز‌های اول که به ترامپ درباره ماجرای خاشقجی فشار وارد شد، او در دفاع از رابطه با عربستان به فروش میلیارد‌ها دلار اسلحه به ریاض اشاره کرد. واکنش ترامپ به توضیحات عربستان، برای او در کنگره دردسرساز خواهد بود. چرا که دمکرات‌ها و جمهوریخواهان کنگره روایت عربستان را فاقد اعتبار دانسته‌اند. روزنامه نیویورک‌تایمز از قول یک نماینده بلندپایه کنگره، که به ارزیابی‌های اطلاعاتی درباره مرگ خاشقجی و احتمالا عاملان آن دسترسی داشته است، گفته روایت ریاض با این ارزیابی‌ها سازگار نیست.

آدام شیف، نماینده دمکرات کالیفرنیا در مجلس نمایندگان و عضو ارشد کمیته اطلاعاتی این مجلس گفت: "عربستان و همه کسانی که در این قتل بی‌رحمانه نقش داشته‌اند باید مسئول نگه داشته شوند و اگر دولت ترامپ (در این مسئله) پیشگام نشود، کنگره باید (پیشگام شود) ".

سناتور لیندسی گراهام، که قبلا به شدت از محمد بن سلمان انتقاد کرده بود، ضمن زیر سوال بردن روایت عربستان درباره قتل خاشقجی، در توئیتر خود نوشت: "معتبر دانستن این 'توضیح' جدید، دشوار است".

برخی اعضای دیگر کنگره نیز دیدگاه مشابهی دارند.

برخی رسانه‌های برجسته آمریکا، که از زمان ناپدید شدن خاشقجی اهمیت زیادی به این مسئله داده بودند، نه تنها توضیحات عربستان را متقاعدکننده نداستند بلکه خواستار اعمال فشار بر عربستان هم شدند. نیکولاس کریستوف، ستون‌نویس نیویورک‌تایمز که قبلا به محمد بن سلمان، لقب "آقای ارّه استخوان‌بُر" و "شاهزاده دیوانه" داده بود، طی یادداشتی در همین روزنامه، توضیحات ریاض را "دروغ‌های توهین‌آمیز" دانست و خواستار اخراج سفرای عربستان از کشور‌های ناتو شد.

روزنامه واشنگتن‌پست، هم که خاشقجی یکی از ستون‌نویسان آن بود، کلا عربستان را به زیر رگبار انتقاد گرفته است.

ترکیه هنوز درباره اقدام عربستان موضع رسمی نگرفته است. اما برخی از مقامات میانی حزب عدالت و توسعه ترکیه، اعتراف ریاض را ناشی از کشف شواهد جرم توسط آنکارا دانستند. معاون دبیرکل این حزب، گفته اگر قبل از کشف شواهد جرم توسط ترکیه، عربستان اعتراف می‌کرد، این اعتراف می‌توانست ارزش بیشتری داشته باشد.

به نظر می‌رسد که ترکیه مایل نیست در مسئله خاشقجی خودش در برابر عربستان بایستد. بلکه تلاش می‌کند از طریق افشاگری‌های رسانه‌ای غرب را برای اعمال فشار بر ریاض تحت فشار قرار دهد. قبل از اعتراف رسمی عربستان به قتل خاشقجی، ملک سلمان بن عبدالعزیز، با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، تماس گرفت. این تماس می‌تواند نشانه‌ای از همکاری دو طرف در پرونده خاشقجی باشد. با این حال، ترکیه در عین اجتناب از لفاظی‌های سیاسی در برابر عربستان، از طریق همکاری با سرویس‌های اطلاعاتی و همچنین رسانه‌های غربی فشار فزاینده‌ای بر عربستان اعمال می‌کند. به عنوان نمونه، پس از مطرح شدن اعتراف عربستان، روزنامه واشنگتن‌پست اعلام کرد مقامات سازمان سیا به نوار صوتی قتل خاشقجی، که ثابت می‌کند این روزنامه‌نگار بدست ماموران سعودی قطعه‌قطعه شده است، گوش داده‌اند. بنا به گفته این روزنامه، اگر ثابت شود که این نوار واقعی است، پذیرش روایت جدید عربستان از سوی کاخ سفید دشوار خواهد بود.

 

---

حال اگر روایت عربستان رد شود و توجه‌ها همچنان روی محمد بن سلمان باقی بماند، چه اتفاقی می‌افتد؟

خاندان آل سعود به دلیل ماجرای خاشقجی دچار آشفتگی شده‌اند. در روز‌های اخیر، برخی رسانه‌های غربی به نقل از منابع اطلاعاتی گزارش کردند که بزرگان خاندان آل سعود به فکر تعیین جانشینی برای محمد بن سلمان افتاد‌ه‌اند. روزنامه لوفیگارو فرانسه در خبری اختصاصی به نقل از یک منبع دیپلماتیک در پاریس اعلام کرد شورای بیعت عربستان به طور سری برای انتخاب جانشین ولیعهد تشکیل جلسه داده است. یک منبع سعودی در ریاض هم این خبر را تایید کرده است. به گفته منبع دیپلماتیک، اگر خالد بن سلمان، به سمت جانشین ولیعهد انتخاب شود، این امر بدان معناست که محمد بن سلمان منصبش را ترک خواهد کرد. اما این نه به صورت فوری بلکه در میان مدت اتفاق خواهد افتاد.

علاوه بر این، یک منبع اطلاعاتی غربی دیگر به وبگاه میدل‌ایست‌آی گفته مایک پوپمئو، وزیر خارجه آمریکا، به دنبال برکناری بن سلمان است، ولی ترامپ با این امر مخالف است. به گفته منبع این وبگاه، هدف سفیر اخیر پومپئو به ریاض این بود که در بحث‌های احتمالی درباره انتقال قدرت در عربستان، آمریکا نقش مستقیم داشته باشد.

پس از شعله‌ورشدن بحران خاشقجی، ملک سلمان، معتمدترین مشاور خود، یعنی خالد الفیصل، حاکم مکه، را به ترکیه اعزام کرد. نیویورک‌تایمز جزئیات این سفر را افشا کرد. به گفته این روزنامه الفیصل پس از بازگشت از ترکیه به خاندان آل سعود گفت: "خارج شدن از این یکی (بحران خاشقجی)، واقعا دشوار است".

ممکن است آل سعود برای کم کردن فشار‌های بین المللی و نیز خارج شدن از بحران تصمیم بگیرند، با تعیین خالد بن سلمان، برادر کوچکتر ولیعهد کنونی، به عنوان جانشین ولیعهد، زمینه خروج شاهزاده محمد از قدرت را فراهم کنند یا اینکه حداقل از شدت انتقادات بین المللی بکاهند.

هنوز نمی‌توان درباره سرنوشت روایت جدید سعودی با قاطعیت سخن گفت. چرا که الآن توپ در زمین ترکیه است. آنکارا می‌تواند این روایت را معتبر جلوه دهد یا اینکه با رو کردن نوار‌های صوتی و تاکید بر قتل فوری خاشقجی روایت جدید را بی‌اعتبار سازد. چنین اقدامی ممکن است محمد بن سلمان را با بزرگ‌ترین بحران زندگی‌اش مواجه کند.