آیا آخرین گره احیای برجام مانع اجرایی شدن توافق می‌شود؟

فرارو- پس از گذشت قریب به یک سال و نیم از مذاکرات میان ایران با کشور‌های ۱+۴ که در فرودین ۱۴۰۰ آغاز شد، به نظر می‌رسد نظارت‌های جامع پادمانی آخرین گره پیش‌روی امضای توافق و احیای برجام است که از دید تهران، بدون حل‌وفصل آن روز "باز اجرا"یی وجود نخواهد شد.

به‌ گزارش فرارو، پس از ۸ دور مذاکرات فشرده در وین، این روز‌ها موضوع احیای توافق به آخرین پیچ‌وخم‌های خود رسیده است. ایران و آمریکا به پیش‌نویس نهایی تهیه شده از سوی اتحادیه اروپا پاسخ داده‌اند که ظواهر امر از مثبت بودن رویکرد دو طرف حکایت دارد. با این وجود، در فضایی که چشم رسانه‌ها و ناظران سیاسی به اعلام جزئیات روز مبدا، روز صفر و روز آغاز توافق دوخته شده، به نظر می‌رسد حل مسائل پادمانی واپسین گره باقی‌مانده است.

طی ماه‌های گذشته آژانس بین‌المللی مدعی عدم پاسخ‌گویی قانع‌کننده ایران پیرامون سوالات مرتبط با سه سایت «تورقوزآباد، ورامین و مریوان» شده است. در مقابل، ایران نیز می‌گوید که قبل‌تر پاسخ سوالات آژانس را به طور شفاف اعلام کرده و باید قبل از بازگشت نهایی به توافق، این پرونده یک‌بار برای همیشه بسته شود. آمریکا و دیگر طرفین برجام تاکید دارند که حل مسائل پادمانی اساسا ارتباط مستقیمی به آن‌ها ندارد و ایران می‌باید این مساله را در چارچوب برجام با آژانس حل‌وفصل کند.

اکنون ناظران سیاسی و منابع آگاه این ادعا را مطرح می‌کنند که مسائل پادمانی مربوط به گذشته، عامل اصلی تعویق حصول توافق هستند؛ لذا اکنون پرسش این است که اساسا صورت مساله در این حوزه چیست و آیا مسائل پادمانی می‌تواند به عاملی برای شکست توافق تبدیل شود؟ در رمزگشایی از این مساله اساسا توجه به آخرین اظهارات و تحولات مرتبط با برجام از اهمیتی ویژه برخوردار است. در این میان، گفت‌وگوی تفصیلی امروز –چهارشنبه- محمد اسلامی خبرگزاری ایسنا تا حدود زیادی می‌تواند روشنگر باشد.

سوالات پادمانی بسته نشود، روز "باز اجرا"یی وجود ندارد

محمد اسلامی در اظهارات خود تاکید دارد تکلیف تعهدات متقابل ایران و ۱+۵ که شامل تاریخ‌های برجام یعنی روز مبدا، روز صفر و روز آغاز هستند، مطابق با همان جدول زمانی که در برجام ۲۰۱۵ خواهد بود.

او معتقد است که سوالات آژانس در ارتباط با سه سایت مورد درخواست، مشابه آنچه در گذشته پیرامون PMD (ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران) بهانه سیاسی و تکراری بوده و اصلا مبنای پادمانی ندارد، چون ایران سایت هسته‌ای معرفی نشده ندارد.

اسلامی در مهم‌ترین بخش از گفته‌های خود قاطعانه تصریح می‌کند: «ما قصد و تاکیدمان این است که اگر برای روز "باز اجرا" این سوالات بسته نشود، یعنی روز "باز اجرا"یی وجود ندارد. عقب‌نشینی هم نکردیم و نمی‌توانیم هم عقب‌نشینی کنیم. ما نمی‌توانیم بنشینیم مردم ایران را به دلایل واهی تحریم کنند.»

همچنین، رئیس سازمان انرژی اتمی با دفاع از متن پیش‌نویس احیای برجام تاکید می‌کند: «آنچه کار شده تصمیم کلی کشور است.»

او می‌گوید، مذاکره داد و ستد است، کلاس انشا نیست که حرف‌های قشنگ آنجا بزنید. اکثر مطالب در مذاکرات هم بر سر لغو تحریم‌هاست و توجه اصلی بر ماندگاری و پایداری دستور لغو تحریم‌هاست که به هر بهانه نخواهند آن‌ها را برگردانند که سختی مذاکرات هم همین جاست.

ایراد این اظهارات از سوی اسلامی در وضعیتی است که میخاییل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین با نگاهی خوش‌بینانه در در گفتگو با روزنامه روسی «ایزوستیا» بر این باور است، اگر تهران توضیحات لازم را به آژانس بدهد، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس گزارش رضایت‌بخشی درباره این موضوع خواهد نوشت.

مسائل پادمانی شرط امضای توافق نیستند، اما پیش‌شرط تهران برای اجرای تعهدات برجامی هستند

اظهارات امروز اسلامی، با گذاشتن شدن در کنار گفته‌های اخیر سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌ جمهور ایران و گزارش خبرگزاری رویترز تا حدود زیادی ماهیت اختلاف و پیچیدگی بر سر مسائل پادمانی را مشخص خواهد کرد.

سید ابراهیم رئیسی، دوشنبه (۷ شهریور) در نشست خبری خود با خبرنگاران، چهار شرط ایران در مذاکرات احیای برجام را «رفع تحریم‌ها به‌ صورت پایدار، راستی‌آزمایی اطمینان‌بخش، تضمین‌های اعتمادبخش و حل تمام مسائل پادمانی به‌عنوان یک رکن» برشمرده بود.

همزمان با این اظهارات، خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی نوسته بود، «ایران در ابتدا خواهان تعهد بود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحقیقات پادمانی آژانس را تا تاریخ معینی تکمیل کند.» بر اساس این گزارش، ایران این حق را برای خود محفوظ می‌داند که اگر مسائل پادمانی تا روز اجرای مجدد حل نشود، اقداماتی را برای محدود کردن برنامه هسته‌ای خود در پیش بگیرد.

ترجمه مواضع اسلامی، رئیسی و البته گزارش اخیر رویترز در دو محور قابل ارائه است. اول این‌که از نگاه ایران تا روز «آغاز توافق» می‌بایست تمام مسائل پادمانی حل‌وفصل شود. در این چارچوب آژانس و ایران یک ماه یا اندکی بیشتر احتمالا زمان خواهند داشت این مسائل را میان خود حل کنند؛ در غیر این صورت رویکرد قطعی ایران عدم بازگشت به توافق یا در ایدئال‌ترین وضعیت، عدم اجرایی برخی تعهدات است.

در سطح دوم نیز آن‌چه حتمی به نظر می‌رسد این است که امضای توافق میان طرفین، ارتباطی به مسائل پادمانی نداشته و ندارد. این موضوع در گذشته نیز بار‌ها از سوی طرف‌های اروپایی و آمریکایی مذاکرات مورد تاکید قرار گرفته بود؛ لذا به نظر می‌رسد طی روز‌های آینده امضای توافق به سرانجام برسد، اما این‌که قطعا توافق اجرایی خواهد شد یا خیر، منوط به حل مسائل پادمانی خواهد بود.