قدرت، پول، مرجعیت و هژمونی؛ داستان ۱۷ سال تنش میان مقتدی صدر و قیس الخزعلی

فرارو- خبرگزاری عراقی «روداو» در مطلبی به قلم «هَستیار قادر» نوشت: «هر گاه منازعه درونی بیت شیعی در عراق اوج می‌گیرد، کانون توجهات به سوی دو نیرو معطوف می‌شود: جریان صدر و عصائب اهل الحق. درگیری‌های میدانی و رسانه‌ای میان این دو جریان موجب می‌شود دیگر جریان‌های بیت شیعی کمتر دیده شوند. اختلافات میان این دو جریان به ۱۷ سال قبل باز می‌گردد؛ یعنی زمانی که هر دو از یک سرچشمه ایجاد شدند.»

به گزارش فرارو، در ادامه این مطلب آمده است: «روز چهارشنبه، ۳۱ آگوست ۲۰۲۲، در نتیجه درگیری میان دو گروه شبه‌نظامی سرایا السلام تحت رهبری مقتدی صدر و عصائب اهل الحق به رهبری قیس الخزعلی، در استان بصره دو نفر از نیرو‌های صدری و دو نفر از نیرو‌های جناح مقابل کشته شدند. پس از این رخداد، جریان صدر یک حمله رسانه‌ای را علیه قیس الخزعلی آغاز کرد؛ در مقابل رهبر عصائب، تصمیم گرفت به این حملات پاسخ ندهد و دفاترش را تعطیل کند.»

صالح محمد العراقی، سخنگو (وزیر صدر) اول سپتامبر در توئیتی نوشت: «ای قیس به تو هشدار می‌دهم، اگر شبه نظامیان وقیحت را کنترل نکنی و از قاتلان و جنایت‌کاران وابسته به خودت برائت نجویی و ثابت نکنی که به تو وابسته نیستند، تو نیز وقیح هستی.»

از اتحاد تا دشمنی

قیس الخزعلی، رهبر نیرو‌های عصائب اهل الحق، یکی از فرماندهان نظامی نیرو‌های جیش المهدی بود که در سال ۲۰۰۳ تحت رهبری مقتدی صدر ایجاد شد. آن‌ها تا سال ۲۰۰۵ در کنار یکدیگر، علیه نیرو‌های آمریکایی می‌جنگیدند، اما بعد از توقف جنگ علیه سربازان آمریکایی، اختلافات میانشان آغاز شد.

متعاقب این رخداد، قیس الخزعلی با لیس الخزعلی، اکرم الکعبی و چند فرمانده نظامی دیگر، از نیرو‌های جیش المهدی جدا شده و نیروی «اهل الکهف» را ایجاد کردند که بعداً در سال ۲۰۱۱ عنوان آن به «عصائب اهل الحق» تغییر پیدا کرد. از همین مقطع رقابت میان این دو گروه کلید خورد.

بازداشت قیس الخزعلی توسط آمریکا

قیس الخزعلی در سال ۲۰۰۷ از سوی آمریکایی‌ها دستگیر و در سال ۲۰۰۹ با وساطت نوری المالکی، نخست‌وزیر وقت عراق آزاد شد. این رخداد دومین کانون اختلافات میان جریان صدر و عصائب اهل الحق بود.

صدری‌ها بر این باور هستند که در دوران بازجویی، قیس الخزعلی، راز‌های آن‌ها را به عنوان ضمانتی برای آزاد شدن فاش کرده است. در واقع، روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» در آگوست ۲۰۱۸ گزارشی را منتشر کرد که بر اساس آن قیس الخزعلی، در زمان بازجویی نیرو‌های آمریکایی اطلاعاتی را در ارتباط با رفت‌وآمد‌ها مقتدی صدر به ایران ارائه داده و تاکید کرده مقتدی می‌خواهد تمامی حمایت‌های ایران تنها متعلق به او باشد.»

جنگ بصره ۲۰۰۸

دیگر کانون تشدید تنش‌ها میان صدر و الخزعلی، به درگیری نیرو‌های ارتش عراق و جیش المهدی (۲۰۰۸) در بصره ارتباط دارد. در این مقطع نوری المالکی عملیات «صولة الفرسان» (حمله شجاعان) را علیه صدری‌ها انجام داد. مقتدی صدر بر این باور است در این مقطع نیرو‌های «اهل الکهف» که بعد‌ها به عنوان عصائب شناخته شدند در تضعیف آن‌ها و همیاری با ارتش عراق نقش داشتند.

در حقیقت، استان بصره که منبع ۹۰ درصد از صادرات نفتی عراق است در تمامی سال‌های بعد از ۲۰۰۳ تا کنون، محل اصلی درگیری گروه‌های نظامی شیعه به ویژه صدری‌ها و عصائب اهل الحق بوده که آخرین مورد آن در ۳۱ آگوست اتفاق افتاد.

هر چند سرایا السلام از نظر تعداد نیرو‌های نظامی بیشتر است، اما عصائب اهل الحث از نظر لجستیکی، تسلیحات مدرن و توانایی‌های نظامی در وضعیت بهتری قرار دارد.

هژمونی در میان حشدالشعبی

دیگر مورد اختلاف صدر و الخزعلی در پیوند با نقش‌آفرینی آن‌ها در میان حشدالشعبی بوده است. بعد از ایجاد حشد الشعبی در سال ۲۰۱۳، هر چند نیرو‌های سرایا السلام با حدود ۱۰۰ هزار نفر تعداد بیشتری از عصائب بودند، اما این نیرو‌های تحت فرمان قیس الخزعلی بودند که نفوذ و جایگاه بالاتری داشتند.

در چنین شرایطی، جریان صدر به شدت مخالف جایگاه این گروه در حشدالشعبی بود و حتی جدایی خود را از این نیرو‌ها اعلام کرد. حتی در اول سپتامبر ۲۰۲۲ صالح محمد العراقی، سخنگوی صدر، در پیشنهاداتی پنج‌گانه به مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، خواهان برکناری فالح الفیاض از فرماندهی حشدالعشبی و خروج این نیرو‌ها از منطقه سبز شده بود.»

تفکیک مرجع تقلید

گذار نیرو‌های عصائب اهل الحق از مرجعیت محمد صادق صدر، پدر مقتدی به آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، دیگر عامل افزایش تنش میان این دو رهبر سیاسی شیعه است. اکنون صدر نزدیکان مذهبی و سیاسی به ایران را همچون رقیبی برای خود می‌بیند.

مقتدی خواهان حفظ نهاد مرجعیت در میان عراقی‌ها است؛ لذا پذیرفتن رهبر ایران به عنوان مرجع تقلید از سوی عصائب اهل الحق به کانونی برای اوج گرفتن تنش مقتدی با قیس الخزعلی تبدیل شده است.

انتخابات و قدرت

انتخابات اکتبر ۲۰۲۱ تنش‌های میان مقتدی صدر و قیس الخزعلی را بیش از بیش افزایش داد. الخزعلی یکی از سرسخت‌ترین نیرو‌های حاضر در درون چارچوب هماهنگی شیعیان بود که با نتایج انتخاباتی مخالفت می‌کرد که صدر در آن با ۷۳ کرسی بیشترین آراء را کسب کرده بود.

بعد از خروج صدری‌ها از پارلمان، ائتلاف «الصادقون» که شاخه سیاسی عصائب اهل الحق محسوب می‌شوند، با ۹ کرسی در چارچوب ائتلاف فتح قرار دارند. در جریان انتخابات نیز عصائب رقیب اصلی صدری‌ها در دو حوزه بابل و بغداد بودند که همین امر اصطکاک میان این دو رهبر سیاسی را افزایش داده بود.