نماد‌های مرموز حکاکی شده در صحرای قطر

فرارو- برخی شبیه خزندگانی زیر نور خورشید هستند برخی دیگر فرورفتگی‌های مرموز هستند که شبیه یک بازی تخته‌ای باستانی در سراسر جهان می‌باشند و تعدادی از آن‌ها مستقیما گیج کننده هستند. در گوشه‌ای متروک و بادگیر از ساحل شمال شرقی قطر در میان تپه‌های شنی صحرایی بایر به نام "الجساسیه" قرار دارد که بزرگترین و مهم‌ترین منطقه از نظر هنر صحره‌ای در آن کشور واقع شده در حاشیه خلیج فارس محسوب می‌شود.

به گزارش فرارو به نقل از شبکه خبری سی ان ان، در اینجا، قرن‌ها پیش مردمان مختلف از مجموعه‌ای از برآمدگی‌های آهکی کم ارتفاع به عنوان بوم استفاده می‌کردند و روی آن نمادها، نقوش و اشیایی را که در محیط خود مشاهده کرده بودند حکاکی می‌کردند.

به طور کلی، باستان شناسان در مجموع حدود ۹۰۰ حکاکی صخره یا "سنگ نگاره" را در الجساسیه یافته اند که عمدتا نشانه‌های مرموزی هستند. "فرهان ساکال" رئیس مدیریت محوطه‌های تاریخی، حفاری و موزه‌های قطر به "سی ان ان" می‌گوید: "اگرچه هنر صخره‌ای در شبه جزیره عربستان رایج است برخی از کنده کاری‌های الجساسیه منحصر به فرد هستند و در هیچ جای دیگری یافت نمی‌شوند. این کنده کاری‌ها نشان دهنده درجه بالایی از خلاقیت و مهارت‌های مشاهده از سوی هنرمندانی هستند که آن‌ها را ساخته اند. هم چنین از تفکر انتزاعی نشئت می‌گیرد، زیرا برای مثال، نمایی از کشتی از نمای بالا در اینجا وجود دارد در حالی که در آن زمان مردمان قادر به مشاهده کشتی از بالا نبودند".

حدود ۱۲ سایت سنگ نگاره قابل توجه در قطر وجود دارند که عمدتا در امتداد سواحل آن کشور واقع شده اند اگرچه برخی از کنده کاری‌ها حتی در قلب البیدا در دوحه یک تفرجگاه محبوب ساحلی نیز دیده می‌شوند.

رفتن به الجساسیه از دوحه یک ساعت به طول می‌انجامد. این منطقه که در نزدیکی بندر قدیمی مروارید "الحویله" قرار دارد در سال ۱۹۵۷ میلادی کشف شد. یک تیم دانمارکی به رهبری "هولگر کپل" باستان شناس و پسر "هانس" در اواخر سال ۱۹۷۳ میلادی تا اوایل سال ۱۹۷۴ میلادی مطالعه‌ای را انجام دادند که در آن با زحمت بسیار تمام سایت را در عکس‌ها و نقاشی‌ها فهرست بندی کردند. از تمام مستندات جمع آوری شده بیش از یک سوم از علائم فنجانی در پیکربندی‌ها، شکل‌ها و اندازه‌های مختلف تشکیل شده بودند.

برجسته‌ترین الگو شامل دو ردیف موازی از هفت سوراخ است که برخی باور دارند از آن برای بازی مانکالا یک بازی رومیزی که از دوران باستان در بسیاری از نقاط جهان محبوبیت داشت استفاده می‌شد که در آن دو شرکت کننده تعداد سنگ‌های زوج و فرد را در گودال‌ها می‌ریزند. برخی دیگر این نظریه را رد کرده اند و به این واقعیت اشاره داشته اند که برخی از سوراخ‌ها در الجساسیه برای نگه داشتن سنگ‌ها بسیار کوچک هستند در حالی که برخی دیگر را می‌توان در شیب‌ها یافت یک انتخاب غیر عملی که منجر به افتادن شمارنده‌ها می‌شد. برخی معتقدند که سازه‌های فنجانی به نوعی برای پیشگویی و یا برای مرتب سازی و نگهداری مروارید و یا به عنوان سیستم‌هایی برای محاسبه زمان و جزر و مد مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

پس آن‌ها در واقع برای چه بودند و چه معنایی داشتند؟ ساکال که از نظریه بازی رومیزی حمایت نمی‌کند می‌گوید: "پاسخ دادن به این پرسش بسیار دشوار است. ما هیچ سرنخ مستقیمی در مورد نقوش مورد استفاده در الجساسیه نداریم. به نظر من ممکن است معنای و کارکردی آیینی داشته باشند که بسیار قدیمی است به طوری که نمی‌توان آن را به صورت قوم نگارانه توضیح داد".

اما سابقه آن به چه زمانی باز می‌گردد؟ ساکال می‌گوید واقعا نمی‌دانیم.

او می‌گوید: "من شخصا فکر می‌کنم که همه حکاکی‌ها همزمان ساخته نشده اند." یک دهه پیش، یک مطالعه علمی بر روی ۹ سنگ نگاره مختلف در الجساسیه هیچ مدرکی دال بر قدمت آن بیش از چند صد سال نشان نداد، اما محققان به این نتیجه رسیدند که مطالعات بیش تری از جمله توسعه تکنیک‌های جدید مخصوص کنده کاری سنگ آهک مورد نیاز هستند.

در حالی که کارشناسان نمی‌توانند مطمئنا بگویند که سنگ نگاره‌های الجساسیه چه زمانی و توسط چه کسی ساخته شده تمام آنان موافق هستند که جذاب‌ترین و غیر عادی‌ترین حکاکی‌ها در این مکان مربوط به قایق‌ها و کشتی‌ها هستند.

این خلاقیت‌ها اطلاعات مهمی در مورد انواع قایق‌ها و کشتی‌های مورد استفاده در صنایع پر رونق ماهیگیری و مروارید سازی (برای قرن ها، پایه‌های اصلی اقتصاد قطر) و هم چنین عناصر مختلف آن‌ها ارائه می‌دهد. اکثر قایق‌هایی که از بالا دیده می‌شوند معمولاً ماهی شکل با دم‌ها و ردیف‌هایی از پارو‌ها هستند که با ابزار فلزی نوک دار تراشیده شده اند. آن‌ها حاوی جزئیات متعددی هستند مانند دنده‌ها و سوراخ‌های متقاطع که احتمالا قرار دادن دکل‌ها را نشان می‌دهند. کارشناسان می‌گویند که آنان تنها می‌توانند حدس بزنند که چرا در الجساسیه حجم بالای حکاکی‌های کشتی در مقایسه با سایر مکان‌های سنگ نگاره ساحلی در قطر وجود دارند.

کشتی‌ها نقش قدرتمندی در باور‌های مردمان باستان داشتند که آن‌ها را وسیله‌ای نمادین برای عبور از این جهان به جهان دیگر می‌دانستند. هم بابلی‌ها و هم مصریان باستان معتقد بودند که مردگان با کشتی به جهان آخرت می‌رسند. اسطوره‌های یونانی از کشتیران شارون صحبت می‌کردند که ارواح مردگان را از رودخانه استیکس به دنیای زیرین برد. ممکن است قدیمی‌ترین حکاکی‌های کشتی پژواک خاطره‌ای عامیانه باشد که به دوران پیش از تاریخ می‌رسد.