ژاپن چگونه در برابر زلزله تاب‌آور شده است؟

مهدی زارع در اعتماد نوشت: زلزله روز اول سال ۲۰۲۴ با ۸۴ نفر تلفات در ژاپن و حداقل ۲۷۰ خانه ویران‌شده در واجیما، با بیش از ۲۷ هزار نفر جمعیت در فاصله ۳۲ کیلومتری از کانون زلزله آغاز شد. حدود ۲۰۰ ساختمان نیز در این شهر در آتش سوخته‌اند. زلزله‌هایی با بزرگا و شدت مشابه در سایر نقاط جهان تخریب‌های بسیار بیشتری را به بار آورده است، مثلا حدود ۸۰ هزار کشته و فروریختن بیش از ۳۰ هزار ساختمان در زلزله ۸ اکتبر ۲۰۰۵ بالاکوت پاکستان با بزرگای ۷.۷. کیشیدا نخست‌وزیر ژاپن روز پنجشنبه متعهد شد که تقریبا ۴ میلیارد ین (۲۸ میلیون دلار) بودجه برای امدادرسانی به این سانحه اختصاص دهد.

ژاپن کشوری است که در ۱۱ مارس ۲۰۱۱ با زمین‌لرزه با بزرگای ۹.۰ و سونامی پس از آن مواجه شد که باعث ذوب هسته‌ای در نیروگاه فوکوشیما شد. تلفات حدود ۲۲ هزار نفری عمدتا به سونامی پس از زمین‌لرزه مذبور مربوط بود.

در ژاپن خدمات اورژانس کشور به خوبی برای امداد و نجات در اثر زلزله آماده هستند، ساختمان‌ها با دستورالعمل‌های سختگیرانه برای تاب‌آوری در برابر لرزش ساخته شده‌اند و هشدار‌های زلزله برای بسیاری از رخداد‌ها از ۱ تا ۲۰ ثانیه قبل از شروع بدترین لرزش‌ها مستقیما به مردم ارسال می‌شوند.

در ترکیه و سوریه در ۶ فوریه ۲۰۲۳ - ۱۶ بهمن ۱۴۰۱ - با دو زمین‌لرزه به ترتیب با بزرگا‌های ۷.۸ و ۷.۵ حدود ۵۱ هزار نفر در ترکیه و حدود ۱۰ هزار نفر در سوریه جان باختند. زمین‌لرزه با بزرگای ۶.۸ در مراکش در ۸ سپتامبر ۲۰۲۳ - ۱۷ شهریور ۱۴۰۲ - بیش از ۲۹۰۰ کشته بر جای گذاشت و ۲.۸ میلیون نفر را تحت‌تاثیر قرار داد.

یک رشته زمین‌لرزه در هرات افغانستان در ۷ تا ۱۶ اکتبر ۲۰۲۳ - ۱۵ تا ۲۳ مهر ۱۴۰۲ - که با رخداد چهار زمین‌لرزه با بزرگای ۶.۳ همراه بود و هر چهار زمین‌لرزه دست‌کم ۳۵ کیلومتر از شهر هرات فاصله داشتند ۱۵۰۰ کشته و بیش از ۲ هزار زخمی بر جای گذاشت. حال ببینیم در ژاپن در سده اخیر در مورد زلزله چه کرده‌اند. در ژاپن از «میراگر‌ها یا دمپرها» در مقیاس بزرگ استفاده می‌کنند که مانند آونگ‌هایی در داخل آسمان‌خراش‌ها جابه‌جا می‌شوند تا سامانه‌هایی از فنر‌ها یا بلبرینگ‌هایی که به ساختمان‌ها اجازه می‌دهند مستقل از پایه‌های‌شان برای کم کردن احتمال تخریب ساختمان‌ها تاب بخورند.

انعطاف‌پذیری و کم کردن میزان جابه‌جایی ساختمان در زلزله به سازه‌ها بیشترین شانس بقا را می‌دهد. ساختمان‌های مهم به ویژه بیمارستان‌ها و سازه‌های خاص روی لاستیک‌ها یا بلبرینگ‌هایی قرار گرفته‌اند تا خود ساختمان بتواند تاب بخورد. از نظر مفهومی، همه‌چیز به این ایده برمی‌گردد که به جای مقاومت در برابر حرکت زمین، به ساختمان اجازه می‌دهید تا با آن حرکت کند. اگرچه این کشور تا دهه ۱۹۶۰ محدودیت ارتفاع ۳۱ متری را اعمال کرد، اما با وجود ریسک ناشی از سوانح طبیعی، از آن زمان به معماران اجازه داده شد تا ساختمان‌های بلندتری بسازند. طبق داده‌های شورای ساختمان‌های بلند و زیستگاه شهری، ژاپن امروز دارای بیش از ۲۷۰ ساختمان بالاتر از ۱۵۰ متر است که پنجمین رده را از این نظر در جهان دارد.

اما برای بسیاری از مکان‌های ژاپن که آسمان‌خراش‌ندارند، مانند واجیما، جایی که زلزله ۱ ژانویه ۲۰۲۳ رخ داد، تاب‌آوری در برابر زلزله بیشتر در مورد حفاظت از ساختمان‌های روزمره - خانه‌ها، مدارس، کتابخانه‌ها و فروشگاه‌ها- بوده است؛ و در این راستا، موفقیت ژاپن به همان اندازه که حاصل فناوری است، نتیجه اتخاذ سیاست و مدیریتی درست نیز بوده است. آیین‌نامه‌ای که در سال ۱۹۸۱ به نام «شین تای‌شین» یا اصلاحیه استاندارد ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله معرفی شد - پاسخی مستقیم به زمین‌لرزه دریایی میاگی ۱۲ ژوئن ۱۹۷۸ با بزرگای ۷.۸ با ۲۸ کشته و ۱۳۲۵ مجروح بود. با تعیین الزامات سخت‌گیرانه‌تر برای ظرفیت باربری ساختمان‌های جدید و نیاز به «تحرک طبقاتی» بیشتر (بدان معنی که چقدر طبقات می‌توانند نسبت به یکدیگر جابه‌جا شوند)، استاندارد‌های جدید آنقدر موثر بوده‌اند که خانه‌هایی که مطابق با استاندارد‌های قبل از ۱۹۸۱ ساخته شده‌اند. به عنوان «kyu-taishin» یا «قبل از مقاومت در برابر زلزله» شناخته می‌شود که فروش آن‌ها بسیار سخت‌تر و بیمه کردن آن گران‌تر است.

اولین آزمایش واقعی این مقررات در سال ۱۹۹۵ رخ داد، زمانی که زلزله بزرگ هانشین ۱۷ ژانویه ۱۹۹۵ باعث تخریب گسترده در بخش جنوبی استان هیوگو شد، نتایج واضح بود: ۹۷ درصد از ساختمان‌های فروریخته در زلزله ۱۹۹۵ قبل از سال ۱۹۸۱ ساخته شده بودند. زمین‌لرزه ۱۹۹۵ جرقه‌ای را در سراسر کشور برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های قدیمی با استاندارد‌های ۱۹۸۱ برانگیخت - فرآیندی که مقامات شهری از طریق یارانه آن را تشویق کردند.

نوآوری در دهه‌های پس از آن ادامه داشته است و معماران ژاپنی اغلب در طراحی لرزه‌ای پیشرو هستند. یک معمار معروف ژاپن، کنگو کوما، در سال ۲۰۱۶ با شرکت نساجی کوماتسو ماتره همکاری کرد تا پرده‌ای متشکل از هزاران میله فیبر کربنی بافته‌شده ایجاد کند که دفتر مرکزی شرکت را با آن تاب‌آور کند. ۱۳۷ کیلومتری کانون زلزله اول ژانویه ۲۰۲۴.