تفاوت صادق‌خان و شهردار تهران؛ شهردار لندن چطور «آلودگی هوا» را شکست داد؟

در سال‌های اخیر، شهر‌های بزرگ جهان با چالشی جدی روبه‌رو شده اند: آلودگی هوا. هوایی که روزی مایه حیات و نشاط بود، حالا به دشمن سلامتی انسان تبدیل شده است. دود خودروها، کارخانه‌ها و صنایع مختلف، آسمان شهر‌ها را تیره کرده و زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر قرار داده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، برای بهبود این وضعیت، برخی از شهر‌ها مانند لندن تصمیمات جسورانه‌ای اتخاذ کرده اند: محدود کردن تردد خودرو‌های آلاینده. طرح‌هایی مانند ULEZ و LEZ، با هدف ایجاد شهر‌های سالم‌تر و پاک تر، به صحنه آمدند. در این مقاله، داستان این طرح‌ها را از ابتدا تاکنون دنبال خواهیم کرد. اصطلاح ULEZ به معنای «منطقه با انتشار بسیار کم آلاینده» است. در این مناطق، خودرو‌هایی که آلایندگی بالایی دارند، باید عوارضی سنگین پرداخت کنند. هدف از ایجاد ULEZ، تشویق مردم به استفاده از وسایل نقلیه عمومی، دوچرخه یا خودرو‌های برقی است. اصطلاح LEZ به معنای «منطقه با انتشار کم آلاینده» است. این طرح به ULEZ شباهت دارد، با این تفاوت که مختص وسایل نقلیه تجاری و سنگین مانند اتوبوس و کامیون است. این طرح‌های نوآورانه با محدود کردن تردد خودرو‌های آلاینده، به بهبود کیفیت هوا و در نتیجه افزایش سلامت شهروندان کمک شایانی می‌کنند. همچنین، کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای ناشی از این طرح ها، گامی موثر در جهت حفظ محیط‌زیست و مقابله با تغییرات اقلیمی است.

طرح ضدآلودگی از کجا آمد؟

طرح محدودیت تردد خودرو‌های سنگین و تجاری آلاینده (LEZ)  برای نخستین بار در دهه ۱۹۹۰ در برخی شهر‌های بزرگ اروپا از جمله لندن اجرا شد که هدف آن برخلاف تصور رایج در بین مدیران شهری تهران، «کاهش آلودگی هوا» بود نه «کاهش ترافیک». هدف اصلی از اجرای این طرح، کاهش آلودگی هوا در مناطق مرکزی شهر‌ها و بهبود کیفیت زندگی شهروندان بوده است. محدوده طرح LEZ با هدف کاهش انتشار آلودگی از اگزوز خودرو‌های دیزلی برقرار شده است. این طرح در سراسر لندن برای وسایل نقلیه تجاری اعمال می‌شود، به طوری که وسایل نقلیه تجاری که با استاندارد‌های اعلام‌شده (حداقل یورو ۶) مطابقت ندارند باید هزینه ورود (۱۰۰ پوند یا بیشتر) به این محدوده را پرداخت کنند. طرح ULEZ به عنوان نسل جدیدی از طرح‌های محدودیت تردد خودرو‌های آلاینده شناخته می‌شود. این طرح با اعمال محدودیت‌های سختگیرانه‌تر بر انتشار آلاینده‌ها و گسترش دامنه شمول به خودرو‌های سبک، گامی موثر در جهت بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی شهری محسوب می‌شود.

منطقه انتشار بسیار کم (ULEZ)  به عنوان بزرگ‌ترین منطقه هوای پاک جهان، تحولی شگرف در کیفیت هوای لندن ایجاد کرده است. این طرح جامع که مانند طرح LEZ تمام مناطق پایتخت را تحت پوشش قرار می‌دهد، به ۹ میلیون لندن نشین این امکان را می‌دهد تا هوایی پاک‌تر تنفس کنند. اجرای همه‌روزه و ۲۴ساعته ULEZ، به جز روز کریسمس، گامی چشمگیر در جهت بهبود سلامت عمومی و مبارزه با تغییرات آب وهوایی محسوب می‌شود. رانندگان خودرو‌هایی که استاندارد‌های آلایندگی را رعایت نمی‌کنند، ملزم به پرداخت عوارض روزانه (صرف‌نظر از تعداد تردد) برای ورود به این منطقه هستند. باید توجه داشت که ورود به منطقه ULEZ با خودرویی که استاندارد‌های آلایندگی (حداقل یورو ۴) را رعایت نمی‌کند، مستلزم پرداخت ۱۲.۵۰ پوند عوارض روزانه است.

 این قانون شامل همه افراد، از جمله ساکنان این منطقه، می‌شود. تنها در صورتی که خودروی فرد در منطقه پارک شده باشد و از آن استفاده نکند، از پرداخت این عوارض معاف خواهد بود.   رانندگی با خودروی آلاینده در منطقه ULEZ بدون پرداخت عوارض روزانه ۱۲.۵۰ پوندی، جریمه ۱۸۰پوندی به همراه دارد. البته اگر به سرعت و ظرف دو هفته این جریمه پرداخت شود، فرد متخلف از پرداخت نیمی از آن معاف می‌شود. برای جلوگیری از پرداخت جریمه ۱۸۰پوندی، هزینه ورود به منطقه ULEZ باید حداکثر تا سه روز پس از سفر پرداخت شود. پرداخت به موقع، فرد را از پرداخت جریمه سنگین نجات می‌دهد. برخی از وسایل نقلیه، از جمله تاکسی ها، خودرو‌های کلاسیک و خودرو‌های مخصوص افراد دارای معلولیت، از پرداخت عوارض ورود به منطقه ULEZ معاف هستند. درآمد حاصل از این طرح برای توسعه شبکه حمل ونقل عمومی و اجرای تدابیری به منظور کاهش آلودگی هوای لندن، سرمایه‌گذاری می‌شود.  

بر اساس اطلاعات وب‌سایت شهرداری لندن، دوربین‌هایی در ورودی و خروجی محدوده طرح LEZ  نصب شده اند که پلاک خودرو‌ها را ثبت می‌کنند. همچنین تشخیص پلاک خودرو به صورت خودکار صورت می‌گیرد. این سیستم‌ها قادرند پلاک خودرو‌ها را به صورت خودکار شناسایی کرده و اطلاعات مربوط به آن را در پایگاه داده جست‌وجو کنند. رانندگان می‌توانند قبل از ورود به منطقه ULEZ، به صورت آنلاین یا از طریق اپلیکیشن، عوارض را پرداخت کنند. در صورت عدم‌پرداخت، سیستم به صورت خودکار پلاک خودرو را شناسایی کرده و جریمه صادر می‌شود. پس از موفقیت طرح ULEZ در لندن، شهر‌های دیگر نیز به اجرای طرح‌های مشابه روی آوردند. برخی از شهر‌های بزرگ جهان مانند پاریس و میلان نیز طرح‌های ULEZ مختص خود را دارند. به طور خلاصه، طرح‌های ULEZ و LEZ به عنوان ابزار‌هایی موثر برای مقابله با آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی شهری مطرح شده اند. این طرح‌ها با ایجاد محدودیت‌های سخت گیرانه برای خودرو‌های آلوده ساز، به کاهش انتشار آلاینده‌ها و بهبود سلامت عمومی کمک می‌کنند.

معجزه در هوا با طرح شهردار لندن

طرح‌های محدودیت تردد خودرو‌های آلوده ساز نه‌تن‌ها بر کیفیت هوای لندن تاثیرگذار بوده اند، بلکه تغییرات شگرفی در سبک زندگی مردم، به‌ویژه کودکان، ایجاد کرده اند. گزارش اخیر مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد که این طرح‌ها باعث شده اند کودکان به جای استفاده از خودرو، ترجیح دهند پیاده یا با دوچرخه به مدرسه بروند. این تغییر ساده در عادات روزانه، تاثیرات شگفت انگیزی بر سلامت کودکان داشته است. ربکا به یاد می‌آورد که در کودکی، سوار بر صندلی نرم و گرم ماشین، راهی مدرسه می‌شد. وقتی خودش مادر شد، تصورش این بود که زندگی اش هم مثل بقیه خانواده ها، پیوند ناگسستنی با خودرو خواهد داشت. اما لندن با آن همه شلوغی و ترافیک، او را به فکر انداخت. کم کم فهمید که یک زندگی آرام‌تر و ساده‌تر هم ممکن است.

با تولد فرزند دوم، چالش جدیدی پیش روی ربکا قرار گرفت. مهدکودک پسر کوچکش کمی دور بود و ربکا که از دوچرخه سواری در شهر بزرگ می‌ترسید، باید تصمیم می‌گرفت. او با جسارت، دوچرخه سواری را انتخاب کرد و هر روز صبح، با لبخندی بر لب، پسرش را سوار بر دوچرخه می‌کرد و راهی مهد می‌شد. حالا بچه هایش بزرگ‌تر شده اند و خودشان با پای پیاده راهی مدرسه می‌شوند. ربکا اونرزاگ، فعال محیط‌زیست، همچون هزاران مادر و پدر لندنی، هر روز با پیچ و‌خم‌های زندگی شهری و دغدغه‌های روزمره دست وپنجه نرم می‌کند. یکی از این دغدغه ها، جابه جایی فرزندان به مدرسه و یافتن راهی مناسب برای این کار است. اما از سال ۲۰۱۹، طرح جدیدی به نام ULEZ به زندگی روزمره لندنی‌ها اضافه شده است. این طرح که با هدف کاهش آلودگی هوا و ساختن شهری پاک‌تر اجرا شده، هزینه‌های تردد را برای بسیاری از خانواده‌ها افزایش داده است. این تغییر، زندگی روزمره بسیاری از خانواده ها، از جمله خانواده ربکا، را تحت تاثیر قرار داده و آنها را وادار کرده تا به دنبال راهکار‌های جدیدی برای تردد باشند.

ULEZ، مخفف عبارت «منطقه با انتشار بسیار کم»، طرحی است که برای بهبود کیفیت هوای شهر لندن اجرا شده است. لندن را به عنوان یک «قلب تپنده» تصور کنید که خودرو‌ها رگ‌های آن را تشکیل می‌دهند. اما برخی از این رگ ها، یعنی خودرو‌های قدیمی و آلوده ساز، هوای شهر را مسموم می‌کنند. طرح ULEZ با ایجاد یک محدوده مشخص، مانع از ورود این خودرو‌های آلاینده به این منطقه شده است.

به عبارت ساده تر، ULEZ یک مرز نامرئی اطراف قلب لندن کشیده است که خودرو‌های آلوده نمی‌توانند از آن عبور کنند. مگر اینکه حاضر باشند هزینه سنگینی بپردازند. این طرح، با ایجاد انگیزه‌ای قوی برای استفاده از خودرو‌های پاک تر، به تدریج هوای لندن را پاکیزه‌تر کرده و به شهروندان این امکان را می‌دهد تا هوایی سالم‌تر تنفس کنند. لندن، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر‌های جهان، سال‌ها با مشکل آلودگی هوا دست به گریبان بود. این آلودگی نه‌تن‌ها به سلامت شهروندان آسیب می‌رساند، بلکه به ساختمان‌ها و بنا‌های تاریخی این شهر نیز خسارت وارد می‌کرد. طرح ULEZ، گامی مهم در جهت مقابله با این مشکل و ساختن شهری پاک‌تر و سالم‌تر برای نسل‌های آینده بود. طرح ULEZ که ابتدا در مرکز لندن اجرا شد، به تدریج گسترش یافت و هم اکنون کل شهر لندن را تحت پوشش قرار داده است. این طرح، با هدف بهبود کیفیت هوا و کاهش آلودگی، معافیت‌هایی را برای خودرو‌های افراد دارای معلولیت، تاکسی‌ها و برخی وسایل نقلیه عمومی در نظر گرفته است.

با این حال، مطالعات نشان می‌دهند که خودرو‌های شخصی، به‌ویژه خودرو‌های متعلق به ساکنان ثروتمندتر لندن، عامل اصلی آلودگی هوا در این شهر هستند. آمار‌ها حاکی از آن است که نیم میلیون نفر از ساکنان لندن به بیماری آسم مبتلا هستند و سالانه ۴۳‌هزار نفر در سراسر بریتانیا و ۸ میلیون نفر در جهان به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. در لندن، ULEZ در جدال‌های فرهنگی و سیاسی سال‌های اخیر برجسته بوده است. در انتخابات شهرداری لندن در سال ۲۰۲۴، برخی از شدید‌ترین و رایج‌ترین انتقاد‌ها از شهردار فعلی صادق خان، شکایات در مورد   ULEZ  بود – اگرچه نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که اکثر شهروندان از گسترش منطقه ULEZ به کل لندن حمایت می‌کنند، اما مخالفان این طرح کم نبودند. با این حال، خان با اختلاف آرای قابل توجهی بار دیگر به عنوان شهردار لندن انتخاب شد.

طرح ULEZ به طور چشمگیری کیفیت هوای مرکز لندن را بهبود بخشیده است. براساس گزارش سازمان حمل ونقل لندن، اجرای این طرح منجر به کاهش ۵۳درصدی غلظت دی‌اکسید نیتروژن در حاشیه خیابان‌ها شده است. علاوه بر این، مطالعات جدید نشان می‌دهند  ULEZ تغییرات مثبتی در نحوه رفت وآمد کودکان به مدرسه ایجاد کرده است.

محققان چه می‌گویند؟

گروهی از پژوهشگران، پیش و پس از اجرای طرح محدودیت تردد خودرو‌های آلاینده (ULEZ) در مرکز لندن، عادات رفت وآمد دانش آموزان دبستانی را مورد بررسی قرار دادند. این پژوهشگران با پرسش از نزدیک به ۲‌هزار دانش آموز در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، به دنبال یافتن تغییرات احتمالی در نحوه رفت وآمد دانش آموزان پس از اجرای این طرح بودند. با انجام این پژوهش در دو سال متوالی، محققان توانستند تاثیر عوامل فصلی بر نتایج را کاهش داده و تغییرات ناشی از اجرای ULEZ را به طور دقیق تری اندازه گیری کنند. طی دوره بررسی، مشخص شد که در لندن ۵۴.۱‌درصد از پاسخ دهندگان در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که حداقل یک خودرو دارند. این مطالعه نشان می‌دهد که اجرای طرح هوای پاک در مرکز لندن باعث شده است تا ۴۲‌درصد از کودکان این منطقه، استفاده از خودرو را کنار گذاشته و به روش‌های فعال تری مانند پیاده روی، دوچرخه سواری یا استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی روی آورند.

نکته جالب توجه این است که بیشترین تغییر در رفتار کودکان ساکن در مناطق دورتر از مدارس مشاهده شده است. محققان بر این باورند که طرح هوای پاک، انگیزه لازم را برای این کودکان فراهم کرده تا از روش‌های سالم تری برای رفت وآمد به مدرسه استفاده کنند. حمل ونقل فعال به هر نوع جابه جایی انسان با استفاده از نیروی عضلانی خود گفته می‌شود. در واقع، هر حرکتی که برای جابه جایی انجام می‌دهیم و در آن از انرژی بدن خود استفاده می‌کنیم، جزو حمل‌ونقل فعال محسوب می‌شود. حمل ونقل غیرفعال به هر نوع جابه جایی گفته می‌شود که در آن فرد به صورت مستقیم انرژی مصرف نمی‌کند یا به عبارت دیگر، از یک وسیله نقلیه موتوری برای جابه جایی استفاده می‌کند.

رویکرد چندجانبه

اما این تنها یکی از فواید مهم طرح ULEZ در لندن است. به گفته کریستینا شیائو، محقق حوزه سلامت، این طرح علاوه بر تغییر عادات رفت وآمد مردم، تاثیر قابل توجهی بر سلامت کودکان نیز داشته است. البته باید توجه داشت که عوامل دیگری مانند تغییرات در شبکه حمل‌ونقل عمومی یا پروژه‌های عمرانی نیز ممکن است در این تغییرات نقش داشته باشند. شیائو معتقد است برای رسیدن به هوای پاک تر، رویکردی چندجانبه ضروری است. در این میان، ULEZ  به عنوان یکی از اجزای این پازل، نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا ایفا می‌کند. تکمیل این رویکرد با توسعه حمل و نقل عمومی و ایجاد زیرساخت‌های ایمن برای دوچرخه سواران و عابران پیاده، کلید بهبود کیفیت زندگی شهری است.

بر اساس گزارشی از فوربس، یکی از این اقدامات مکمل، که در بریتانیا نیز با واکنش‌های سیاسی روبه‌رو شده، ایجاد محله‌های کم تردد (LTN)  است. این طرح با ایجاد محدودیت‌هایی برای تردد خودرو‌ها در خیابان‌های مسکونی، فضایی امن‌تر و آرام‌تر را برای ساکنان فراهم می‌کنند. در دوران همه‌گیری کووید-۱۹، لندن با ایجاد خیابان های مناسب‌سازی‌شده برای کودکان مدرسه‌ای و گسترش محله‌های کم تردد، گامی مهم در جهت ترویج شیوه‌های زندگی فعال‌تر برداشت و زیرساخت‌های دوچرخه سواری را بهبود بخشید.

نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد با وجود مخالفت‌های اولیه، اکثریت مردم از ایجاد محله‌های کم تردد استقبال کرده اند و این طرح به افزایش پیاده روی و دوچرخه سواری کمک شایانی کرده است. نکته جالب توجه اینکه بسیاری از ساکنان این محله‌ها حتی از وجود این محدودیت‌ها آگاه نبودند، که نشان می‌دهد با گذشت زمان، این طرح‌ها به بخشی «جدایی ناپذیر» از زندگی روزمره تبدیل شده اند.

ربکا یکی از مدافعان سرسخت ایجاد مناطق کم تردد (LTN) در محله بتنال گرین لندن است. او و گروهش دو سال است که برای حفظ این مناطق که به بهبود کیفیت زندگی ساکنان کمک شایانی کرده بودند، می‌جنگند. با وجود حمایت اکثریت مردم، تصمیم شورای شهر برای لغو این طرح ها، موجی از اعتراضات را به همراه داشته است. متاسفانه این مبارزه برای فعالان محیط‌زیست، با تهدید‌ها و آزار و اذیت‌های آنلاین همراه بوده است. بر اساس تحلیل نشریه آمریکایی «فوربس»، این بخشی از یک جنگ بزرگ‌تر برای هوای پاک است. در شهر‌های مختلف دنیا، از کمبریج تا نیویورک، طرح‌هایی مثل محدود کردن تردد خودرو‌های آلوده (ULEZ)  و ایجاد محله‌های کم تردد (LTN) مطرح شده است. اما این طرح‌ها همیشه با مخالفت‌هایی همراه بوده که گاهی ریشه در اطلاعات نادرست و احساسات مردم دارد.

شیائو امیدوار است با تحقیقاتش بتواند تصمیم‌گیری در مورد این طرح‌ها را آسان‌تر کند. او معتقد است که ترکیب روش‌های تشویقی (مثل ایجاد مسیر‌های دوچرخه سواری) با محدودیت‌ها (مثل پرداخت عوارض برای ورود به مناطق شلوغ) نتیجه بهتری خواهد داشت. ربکا، فعال محیط‌زیست، هم با این نظر موافق است. او می‌گوید، «مردم تغییر را دوست ندارند، اما گاهی اوقات باید برای بهبود شرایط، کار‌هایی انجام دهیم که در ابتدا سخت به نظر می‌رسند.»

ربکا دلیل اصلی حمایت از این طرح‌ها را سلامتی کودکان می‌داند. او می‌گوید، «آلودگی هوا برای ریه‌های کودکان بسیار خطرناک است، اما، چون دیده نمی‌شود، خیلی جدی گرفته نمی‌شود.» همچنین او معتقد است این طرح‌ها به استقلال کودکان کمک می‌کند. «وقتی بچه‌ها خودشان راه مدرسه را پیدا می‌کنند، اعتمادبه‌نفسشان بیشتر می‌شود و یاد می‌گیرند محیط اطرافشان را بهتر بشناسند.»